Şeyx Nəsrullahın qətli ilə bağlı İranın reaksiyası: gərginliklər artır

“Hzbullah” lideri Şeyx Həsən Nəsrullahın qətli regionda, xüsusilə də İranda dərin şok effekti yaradıb və İran rəsmiləri sürətli və sərt cavab verəcəklərini bildiriblər. Hadisə İran daxilində geniş qınamalara və təhlükəsizlik tədbirlərinin gücləndirilməsinə səbəb olub, bu da İranla İsrail arasında münaqişənin potensial olaraq daha da kəskinləşməsi ilə bağlı narahatlıqlar yaradır. Belə mühüm bir şəxsiyyətin, Nəsrullahın, aradan götürülməsi İranda xarici siyasət kursuna və ölkənin regional münaqişələrdə iştirakı ilə bağlı müzakirələrə səbəb olub.

İranın Ali Lideri Ayətullah Əli Xamenei qətli kəskin tənqid edən bir bəyanat verərək, bu qətli “vəhşi və qorxaq hərəkət” adlandırıb və İranın “Hizbullah”a və geniş mənada Müqavimət Cəbhəsinə dəstəyini bir daha təsdiqləyib. Xameneinin IRNA dövlət xəbər agentliyində yayımlanan bəyanatında qətlin “Hizbullah”ı zəiflətmək əvəzinə, regiondakı İsrail hərəkətlərinə qarşı mübarizəyə sadiq olan bütün qrupların iradəsini gücləndirəcəyini vurğulayıb. “Sionist cinayətkarlar bilməlidirlər ki, onlar Livan Hizbullahının möhkəm strukturuna ciddi ziyan vura biləcək qədər əhəmiyyətli deyillər,” Ali Lider bəyan edib və Livan, Suriya və Yəməndəki müqavimət qüvvələrinin birləşmiş mövqeyini bir daha təsdiqləyib.

İran Prezidenti Məsud Pezeşkiandə oxşar fikirlər səsləndirərək, İsrailin hərəkətlərini dövlət terrorizmi kimi qiymətləndirib və qlobal qınama çağırışı edib. Televiziya ilə yayımlanan çıxışında Pezeşkian qeyd edib: “Sionist rejiminin Fələstin və Livan xalqına qarşı törətdiyi cinayətlər beynəlxalq ictimaiyyətin dövlət terrorizmini dayandırmağa çalışmaqda acizliyini göstərir və bu rejimin həm regional, həm də beynəlxalq səviyyədə sülh və təhlükəsizlik üçün ən böyük təhdid olduğunu sübut edir.”

Nəsrullahın qətlinə cavab olaraq İran hərbi hazırlığını artırıb və Suriyada və Livanda yerləşdirilmiş “Hizbullah” bölmələri ilə birgə təlimlər keçirib. İranın İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu (SEPAH) sərhədlərində patrulları gücləndirib və müşahidə fəaliyyətlərini artırıb. Məlumatlara görə, Tehran İraqdakı, Yəməndəki və Suriyadakı proxy qüvvələrinə də yüksək hazırlıq vəziyyətində olmağı əmr edib və İsrailin mümkün hücumlarına qarşı tədbirlər görüb.

Daxili müstəvidə, İran hakimiyyəti əsas şəhərlərdə və kritik infrastruktur obyektlərində təhlükəsizlik tədbirlərini gücləndirib, İsrail və ya onun müttəfiqlərinin qisas hücumlarına qarşı tədbirlər görüb. İranın Ali Milli Təhlükəsizlik Şurası (SNSC) fövqəladə toplantı keçirərək ölkənin strateji variantlarını müzakirə edib və regiondakı müttəfiqləri vasitəsilə dolayı yolla cavab verilməsi və ya İsrail ilə birbaşa qarşıdurmaya gedilməsi kimi seçimləri nəzərdən keçirib.

Qətl hadisəsi İranın siyasi və hərbi elitasında İsrail ilə birbaşa münaqişənin mümkünlüyü və nəticələri ilə bağlı müzakirələri yenidən alovlandırıb. İran ənənəvi olaraq təsir gücünü nümayiş etdirmək və İsrailin hərəkətlərinə cavab vermək üçün proxy qüvvələrdən istifadə etsə də, SEPAH daxilində bəzi dairələr daha aqressiv mövqe tutmağa çağırır. SEPAH komandanı briqada generalı Hüseyn Səlami bildirib ki, “Nəsrullahın şəhidliyi təkcə Hizbullaha deyil, bütövlükdə Müqavimət hərəkatına hücumdur. Biz sionist rejimin ürəyinə zərbə vurmaq gücünə malikik və qərar versək, heç bir qırmızı xətt bizi dayandıra bilməz.”

Bununla belə, İranın siyasi quruluşu daxilində belə bir strategiyanın müdrik olub-olmaması ilə bağlı fikir ayrılığı mövcuddur. Mötədillər gərginliyin müharibə həddinə çatdırılmaması üçün ehtiyatlı olmağa çağırır və İranın diplomatik kanallarla təsirini möhkəmləndirməyə və birbaşa hərbi iştirak olmadan güclü regional mövqe saxlamağa diqqət yetirməli olduğunu bildirir.

Şeyx Nəsrullahın aradan götürülməsi İran daxilindəki daxili bölünmələri daha da dərinləşdirə bilər. Radikallar Nəsrullahın ölümünü İranın regional strategiyasına birbaşa hücum kimi qəbul edir və hər hansı zəiflik nümayişi və ya sərt cavab verməmək İran rejiminin nüfuzuna zərbə kimi qiymətləndirilə bilər. Onlar hesab edir ki, “Hizbullah” və “Həmas”ın potensial zəifləməsi İranın təsir dairəsinin geniş şəkildə geri çəkilməsinin simvoluna çevrilə bilər və bu da ruhani hakimiyyətin leqitimliyini sarsıdar.

Əksinə, islahatçılar və bəzi mülki rəhbərlik üzvləri Nəsrullahın qətlinin İranın Qərb və İsrailə qarşı konfrantasiyalı mövqeyinin yenidən nəzərdən keçirilməsi üçün katalizator ola biləcəyini düşünür. Mövcud vəziyyətin silahlı qruplara dəstəyi davam etdirməyin İrana əlavə təcrid və iqtisadi çətinliklər gətirə biləcəyindən narahatlıq artır. Bu perspektiv daha praqmatik xarici siyasət kursunun, yəni hərbi qarşıdurmalardan çox diplomatik əlaqələrin vurğulanmasını təklif edir.

İsrailin İrana Hücumu Gözlənilirmi?

İsrailin İrana hücumu ən pis ssenari olaraq qalır, lakin analitiklər Təl-Əvivi İrana qarşı genişmiqyaslı müharibəyə girmək əvəzinə, qonşu ölkələrdə İranın təsirini azaltmağa yönəlmiş “hədəfli məhdudlaşdırma” strategiyasını qəbul edə biləcəyini irəli sürürlər. Buna baxmayaraq, “Hizbullah” və “Həmas”ın potensial olaraq zəifləməsi İsrailə İranın mühüm hərbi və nüvə obyektlərinə zərbə endirmək üçün fürsət yarada bilər. Bu ehtimal Tehranı hava müdafiə sistemlərini gücləndirməyə və Rusiya ilə əməkdaşlığı artırmağa sövq edib. Məlumata görə, Rusiya İrana qabaqcıl S-400 raket sistemləri ilə təmin edib.

İsrail hərbi eskalasiyaya qərar verərsə, bunun region üçün fəlakətli nəticələri ola bilər. Birbaşa qarşıdurma ehtimalı Suriyanın, İraqın və hətta Körfəz dövlətlərinin də daxil olduğu genişmiqyaslı münaqişəyə səbəb ola bilər. Qlobal enerji bazarları ciddi şəkildə təsirlənə, əsas dəniz yollarının təhlükəsizliyi təhlükə altına düşə və bu da neft qiymətlərində kəskin artıma və iqtisadi qeyri-sabitliyə gətirib çıxara bilər.