Unudulmuş irsin kəşfi: Vitold Zqlenitski və Azərbaycanın neft sənayesi

Azərbaycanın neftlə zəngin tarixinin salnaməsində Vitold Zqlenitskinin adı bəlkə də dərhal yada düşmür, lakin 19-cu əsrin sonu-20-ci əsrin əvvəllərində neft sənayesinin inkişafına verdiyi töhfə dərin və qalıcıdır.  Aprelin 22-də Polşanın Azərbaycandakı səfirliyi Zqlenitski irsini onun həyatından ətraflı bəhs edən kitabın təqdimatı ilə qeyd etdiyi üçün suallar yaranır ki, niyə bu görkəmli şəxsiyyət Bakı küçələrində və abidələrində diqqətdən kənarda qalır.

Çox zaman "Bakı neftinin atası" adlandırılan Vitold Zqlenitski uzaqgörən mühəndis idi, onun yenilikləri Xəzər dənizi bölgəsində neft hasilatında inqilab edib. Varşava orta məktəbində və Sankt-Peterburqda mədən institutunda təhsil alan Zqlenitski 1891-ci ildə Bakıya gəlib. Öz peşəkar karyerasının son illərindən tutmuş 1904-cü ildə vaxtsız ölümünə qədər ömrünü Bakıda keçirib.

Zqlenitskinin yenilikçi ruhu  dənizin dibindən neft hasilatı üçün konsepsiya da daxil olmaqla, neft hasilatı texnologiyalarını modernləşdirmək səylərində özünü göstərib. Onun qazma platformalarından tutmuş qabaqcıl qazma metodlarına qədər ixtiraları Azərbaycanın neft sənayesinin sürətli inkişafı üçün zəmin yaradıb. Bununla belə, regionun iqtisadi mozaikasının formalaşmasında onun mühüm roluna baxmayaraq, əsasən Azərbaycanın ictimai şüurunda adı yoxdur. Tarixçi S.Səttarov bu diqqətsizlikdən gileylənir, Bakını dünya neft mərkəzinə çevirmiş Zqlenitskinin Azərbaycanın neft-qaz sektoruna böyük töhfəsini vurğulayır.

Zqlenitskinin təsiri- karbohidrogen ehtiyatlarının müəyyən edilməsindəki rolundan tutmuş xeyriyyəçilik təşəbbüsləri qədər- tarixin dəhlizlərində əks olunur, hətta xatirəsi ictimaiyyətin gözündən qaçsa da.

Görkəmli Polşa neftçilərinin Azərbaycandakı həyatından bəhs edən kitabın təqdimatı Zqlenitski irsi haqqında təsirli xatırlatmadır. Azərbaycanın yoxsul icmalarına səxavətli ianələrə görə "Polşa Nobel mükafatçısı" adlandırılan Zqlenitskinin humanist ruhu onun yerli əhalinin rifahına dərin sadiqliyini önə çəkir.

Lakin Azərbaycan tarixində silinməz izinə baxmayaraq, Zqlenitskinin xatirəsi 20-ci əsrin təlatümlü hadisələrilə kölgədə qalıb. Birinci Dünya Müharibəsinin başlanması və ardınca Rusiyada baş verən inqilab ona vədlərini yerinə yetirməyə mane olub, xeyriyyəçilik işlərinin bəhrəsini görməkdən məhrum edib və onun neft aktivlərini kompensasiyasız ekspropriasiya edib.

Bu gün Azərbaycan öz keçmişinin çətinliklərilə mübarizə apararkən və gələcəyə istiqamət götürərkən Zqlenitski irsinə həsr olunmuş abidələrin və ya küçələrin olmaması tarixi yaddaşın qorunmasına dair kəskin suallar doğurur.

Müxtəlif tanınmışların xatirəsinə heykəllər və abidələrlə bəzədilmiş şəhər peyzajında Zqlenitskinin xatirəsinə hörmətin olmaması Azərbaycanın kollektiv yaddaşını formalaşdıran əsərlərin  yenidən qiymətləndirilməsinin zəruriliyini vurğulayır.

Bakı inkişaf etdikcə və öz çoxşaxəli irsini mənimsədikcə ixtiraçılığı və filantropik fəaliyyətilə  ölkənin çiçəklənməsi üçün zəmin yaratmış Vitold Zqlenitski kimi şəxsiyyətlərin xatirəsini yad etməyin vaxtı çatıb. Azərbaycan onun irsinə ehtiram göstərməklə təkcə görkəmli mühəndisə yox, həm də dünya arenasında onun kimliyini müəyyən etməyə davam edən yenilikçi və nəcib ruhuna hörmət etmiş olur.