Azərbaycan Cumhuriyyətinin hərbi himayəçisi İstanbulda yad edilib

İstanbul/15.09.19/Turan: 28 may 1918-ci ildə elan edilən Azərbaycan Cümhuriyyətinin hərbi himayəçisi Qafqaz İslam Ordusunun komandanı Nuri Paşa (Killigil) İstanbulda məzarı başında anılıb.Bakının işğaldan xilas edildiyi gün olan 15 sentyabrda Nuri Paşanın İstanbulun Edirnekapı şəhidliyində yerləşən məzarı başında keçirilən anma mərasiminə Türkiyədəki Azərbaycan dərnəklərinin rəhbərləri və üzvləri,ictimaiyyət nümayəndələri iştirak ediblər.

Mərasimdə çıxış edən Azerbaycan Kültür evinin başqanı Hikmet Elp 15 sentyabr tarixinin Türkiyə və Azərbaycan üçün eyni dərəcədə əhəmiyyətli olduğunu vurğulayıb.Azərbaycanın yadellilərdən azad edilməsində Qafqaz İslam Ordusunun rolundan danışan Hikmet Elp,Türkiyədə silah sənayesinin inkişafında Nuri Paşanın istehsalçı kimi böyük rol oynadığını bildirib.

Mərasimdə çıxış edən Türkiyənin tanınmış yazarı Hasan Yiğit, gənclər üçün
Hasan Yigityazdığı və bir neçə gün əvvəl çapdan çıxan "Gec ucaldılan abidə" kitabı üzərindəki çalışmaları barədə məlumat verib.

Nuri Paşanın Türkiyə-Azərbaycan qardaşlığının ən mühüm simvolik şəxsiyyətlərindən biri olduğunu deyən Bütöv Azərbaycan Birliyinin sədri Aqil Səmədbəyli iki ölkənin hər baxımdan daha da yaxınlaşması üçün Nuri Paşanın həyat və fəaliyyətinin gənclərə dərindən öyrədilməsinin lüzumuna diqqəti cəlb edib.

"Biz məsələni təkcə Azərbaycanla məhdudlaşdıra bilmərik.Türkiyə Böyük Millət Məclisində iki ölkə arasındakı qardaşlıq münasibətlərinin daha da dərinləşməsini istəyən 100-lərlə millət vəkili var.Onlarla görüşməli,Nuri Paşa kimi rəmzi şəxsiyyətləri onlara daha yaxından tanıtmalıyıq"- deyə Səmədbəyli vurğulayıb.

Mərasimdə çıxış edən iş adamı, xeyriyyəçi,mədəniyyət mərkəzinin rəhbəri Əli Polad deyib:"Dünyanı mənəviyyat ayaqda saxlayır,ona görə dünya üçün mənəvi dəyərləri böyük olan işlər görmək lazımdır.Nuri Paşanın Azərbaycanın müstəqilliyinə verdiyi dəstək onu tarixdə bu gün də yaşadır, gələcəkdə də yaşadacaq.Ona görə Nuri Paşa hamımız üçün örnək bir insandır.2 mart 1949-cu ildən bəri dünyada milyonlarla insan ölüb,onların çoxunu xatırlayan yoxdur.Ancaq biz bu gün burada Nuri Paşanın xatirəsini yad etməklə onu yaşadırıq"

Mərasimdən sonra Nuri Paşanın anasının və iki bacısının qəbirləri ziyarət edilərək fatihələr oxunub.

Osmanlı imperiyası ordusunun son Ali baş komandanı Ənvər Paşanın tövsiyyəsi ilə onun qardaşı,Liviya cəbhəsində vuruşan polkovnik-leytenant Nuri bəy 1918-ci ilin yanvarında İstanbula çağrılaraq ona Qafqaz İslam Ordusunu yaratmaq əmr edilib.

Ordu komandanı vəzifəsinə təyin edildiyinə görə,Nuri bəyə fəxri general-leytenant rütbəsi verilib.

1918-ci ilin martında Mosula gedən Nuri Paşa oradakı Osmanlı hərbi hissəsindən təxminən 500 əsgər və zabit götürərək Təbrizə yollanıb.Təbrizdə lazımi əməliyyat planını hazırlayan Nuri Paşa komandanlığındakı hərbi hissə mayın 10-da Gəncəyə doğru yola çıxıb.Xudafərin körpüsündən keçən hərbi hissə Zəngəzur üzərindən Gəncəyə gedib.

25 mayda Gəncəyə çatan Nuri Paşa və ordusu orada böyük sevinclə qarşılanıb.Mayın 28-də Tiflisdə Azərbaycan Cümhuriyyəti elan edilsə də milli hökumətin Azərbaycan sərhədini keçərək iyunun 17-də Gəncəyə köçməsi birbaşa Nuri Paşanın himayədarlığı nəticəsində mümkün olub.

1918-ci ilin yayında Gəncədən Bakıya doğru hərəkət edən Qafqaz İslam Ordusu yolda dəfələrlə düşmənlərin müqavimətiylə qarşılaşsa da irəliləyişi uğurla davam etdirərək sentyabrın 15-də Bakını erməni-rus işğalçılarından azad edib.Bakı azad edilən kimi Gəncəyə-baş nazir Fətəli Xan Xoyskiyə teleqram göndərən Nuri Paşa,hökumətin bir an əvvəl Bakıya köçürülməsini istəyib.Gecə Gəncədə toplanan Müvəqqəti məclis Bakının paytaxt elan edilməsi barədə qanun qəbul edib və ertəsi gün Milli hökumət Gəncədən paytaxt Bakıya köçürülüb.

Birinci dünya müharibəsində Osmanlı imperiyasının məğlub olmasından sonra Qafqaz İslam Ordusu Azərbaycanı tərk etməyə məcbur qalıb.Türkiyəyə qayıdan Nuri Paşa(Killigil) əvvəlcə çiniçilik zavodu tikib,1930-cu illərdən başlayaraq silah istehsal edib.

2 mart 1949-cu ildə İstanbuldakı silah zavodunda baş verən yanğın və partlayışlar nəticəsində həlak olan Nuri Killigilin meyidinin bir hissəsi 20 gündən sonra Haliç körfəzindən tapılaraq Edirnekapı şəhidliyində dəfn edilib.Nuri Killigilin və silah zavodundakı partlayışda həlak olan 21 işçinin məzarları 2016-cı ilin sentyabrında təmir edilib.28 sentyabr 2016-cı ildə keçirilən açılış mərasimində Nuri Paşa və işçiləri üçün qiyabi dəfn namazı da qılınıb.