Azərbaycan-Ermənistan sülh müqaviləsinin bağlanmasının təxirə salınması qeyri-müəyyənliyi uzadır

Əvvəlcə 9 noyabr 2020-ci il tarixində atəşkəs sazişinin imzalanmasından sonra Azərbaycan və Ermənistan arasında bağlanması gözlənilən sülh müqaviləsi  qeyri-müəyyən müddətə təxirə salınıb. Atəşkəs aktiv döyüş əməliyyatlarına son qoysa da, formal olaraq müharibəyə son qoymadı, bu da ara-sıra hərbi qarşıdurmalara və sonrakı dövrdə ərazi nəzarətinin dəyişməsinə gətirib çıxarıb.

Müntəzəm diplomatik səylərə baxmayaraq, siyasi cəbhədə və barışıq sahəsində irəliləyiş dəyişməz olaraq qalır. Bakı və Yerevan, Qarabağın ermənilər məskunlaşan seqmenti Azərbaycanın tərkibində olmaqla, bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanımağa hazır olduqlarını bildiriblər. Təəssüf ki, bu niyyət şifahi ifadələrlə məhdudlaşıb. Fikir ayrılıqları, xüsusən də ermənilərin məskunlaşdığı Qarabağ bölgəsinin xüsusi statusu ilə bağlı fikir ayrılıqları davam edir. Bu çıxılmaz vəziyyət müxtəlif məqsədlərlə davam edən qarşıdurmanı alovlandırır: Ermənistan bəraət qazanmağa çalışır, Azərbaycan isə Qarabağ münaqişəsində qəti qələbəyə can atır. Bu qarşıdurmanın dəqiq xronologiyası qeyri-müəyyən olaraq qalır, əvvəlki Qarabağ münaqişələri arasındakı otuz illik müddət təkrar olunacaq, ya daha tez nə isə baş verəcək?!

Bununla birlikdə, hərbi eskalasiyadan qaçmaq və regional harmoniya üçün yeni strateji çərçivələr yaratmaq potensialı nəzərə alınmaqla, nəticələrin heç biri sərfəli və ya mənalı deyil. Əvvəlki məqalələrdə Azərbaycan və Ermənistanın "Qafqaz Evi" çərçivəsində birləşməsini nəzərdə tutan hərtərəfli birgə yaşamaq səyləri, Gürcüstanı da əhatə edən konsepsiya təklif olunub. İlk dəfə 5 avqust 2004-cü il tarixli "Avropa modeli vahid Qafqaz məkani təşəkkülünün əsasi kimi" məqaləsində təqdim edilən bu yanaşma Azərbaycanın ictimai-siyasi dairələri tərəfindən dəstəklənmişdi.

Konsepsiya vahid siyasət, iqtisadiyyat və təhlükəsizlik sistemlərini əhatə edən ümumi bir sahə olan hərtərəfli Qafqaz birliyinin yaradılması üçün bir yol açmaq üçün tarixi bir perspektiv ətrafında qurulur. Belə bir modelin qəbul edilməsi Qarabağın erməni-məskunlaşmış regionunun statusu  və sərhədlərin ayrılması kimi məsələlərin həllini sürətləndirə bilər. Bu strategiya tarixi haqq-hesabların aparılmasını deyil, dinc gələcəyi və ahəng içində bir yerdə yaşamağı üstün tutur.

Analoji şəkildə Avropa Birliyi (AB) modeli vahid Qafqazın bu vizyonunu həyata keçirmək üçün uyğun bir mexanizmə çevrilir. AB sübut edilmiş əməkdaşlığı gücləndirmək bacarığı ilə alternativləri kölgədə qoyur. Bir vaxtlar ziddiyyətli qruplaşmaların barışmasında təsirli olan Sovet modeli Cənubi Qafqazda uzanan münaqişələrə səbəb olmaqla aktuallığını itirib. MDB kimi qurumların köməyi ilə bu modeli yeniləmək səyləri uğursuz olub. MDB-nin nüvəsi olan və keçmiş sovet respublikaları ilə mübahisələrə qarışıqan Rusiyanın belə uzunmüddətli rolu səmərəli şəkildə yerinə yetirə biləcəyi şübhəlidir.

AB-nin ilk qurucuları Almaniya və Fransa sülhə çevrilmiş düşmənçilik tarixi ilə Cənubi Qafqazda, xüsusilə Ermənistan və Azərbaycan arasında münasibətlərin transformasiyasına vasitəçilik  və kömək edə bilərdilər. Bu, Rusiyanın, ABŞ-ın və ya digər vasitəçilərin iştirakını istisna etmir. Onların töhfələri ahəngdar Qafqazın yaradılmasında əvəzsiz olardı. AB-nin iştirakı hər üç ölkənin rəhbərliyi və cəmiyyətlərinin iştirakı ilə Cənubi Qafqaz birliyi üçün bir plan və yol xəritəsi yarada bilərdi.

Bu yanaşma aşağıdakı ilkin şərtlər yerinə yetirildiyi halda uğurlu ola bilərdi:

1.Bölgə xalqları üçün ortaq bir ev olaraq Qafqaz Evinin birgə inşasına dair bütün tərəflərin razılığı.

2.Rəsmi sülh müqaviləsi ilə müşayiət olunan ərazi iddialarından imtina.

3.Güc tətbiq etməkdən çəkinmək öhdəliyi.

4.Qarabağ ermənilərinin müstəqillik arzusundan imtina etməsi.

Problemlərin miqyasının böyük olmasına baxmayaraq, belə bir strategiya daha ahəngdar və əməkdaşlıq edən Cənubi Qafqaza misli görünməmiş yol açmaq potensialına malikdir.