Delimitasiya komissiyalarının işi sülh sazişinin bağlanmasını sürətləndirə bilərmi?

Azərbaycanla Ermənistan növbəti mərhələdə delimitasiya işlərinin İranla sərhədə qədər başlanması barədə razılığa gəlib.

Bununla bağlı yanvarın 16-da Azərbaycan baş nazirinin müavini Şahin Mustafayevlə ermənistanlı həmkarı Mher Qriqoryanın sədrliyi ilə iki ölkənin dövlət sərhədinin delimitasiya və təhlükəsizliyi komissiyalarının iclasında razılıq əldə edilib.

"... Kompleks işlərin şimal sahəsindən başlayaraq Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstanın sərhədlərinin qovuşma nöqtəsi ərazisindən cənub istiqamətində, şimaldan cənuba, Azərbaycan və Ermənistanın İran İslam Respublikası ilə sərhədinə qədər başlanması barədə razılığa gəliblər. Həmçinin Tərəflər delimitasiya işlərinin görülməsi qaydası üzrə müvafiq təlimatların layihələrini müzakirə ediblər", - AZƏRTAC-ın məlumatında vurğulanır.

Beləliklə, komissiyaların işində artıq müəyyən irəliləyişlər özünü göstərməkdədir. Hətta ötən ilin mayında delimitasiya işləri nəticəsində 12.7 kilometr uzunluğunda sərhəd xətti müəyyən edilib. Bununla da Qazax rayonunun dörd kəndinin: Bağanıs Ayrım, Aşağı Əskipara, Xeyrımlı və Qızılhacılının ərazilərinin Azərbaycanın nəzarətinə qaytarılması təmin edilib.

Dövlət komissiyalarının razılaşdırılmasına görə, delimitasiya prosesi 1991-ci ildə imzalanmış Alma-Ata Bəyannaməsi əsasında aparılır.

Milli Məclisin Müdafiə, təhlükəsizlik və korrupsiya ilə mübarizə komitəsinin üzvü Hikmət Babaoğlu Turana bildirib ki, iki ölkənin dövlət sərhədinin delimitasiya və təhlükəsizliyi komissiyaların reqlamenti rəsmi sənəd halına gətirildi və imzalandı: “Bu Ermənistanla Azərbaycan arasında imzalanan ilk sənəd və razılaşdırılmış ilk fəaliyyət planıdır. Bu, özü özlüyündə çox mühüm məsələdir”.

Deputat hesab edir ki, komissiyaların fəaliyyətini real iş kontekstində qiymətləndirmək lazımdır: “Məlumdur ki, sülh sazişinin 17 maddəsindən 15-i razılaşdırılıb. Amma ortada razılaşdırılmış bir mətn yoxdur. Sözügedən komissiyalarının Əsasnaməsi isə tam razılaşdırılmış bir sənəddir. Diqqət etsək görəcəyik ki, artıq sənəd əsasında konkret fəaliyyət də həyata keçirilib və ən həssas, mürəkkəb bir nöqtədə Ermənistanla sərhədlərimiz artıq şərti deyil, delimitasiya və demarkasiya edilmiş sərhəddir”.

H.Babaoğlu qeyd edib ki, yanvarın 16-da keçirilən görüşdə növbəti və daha intensiv addımlar üçün bir mərhələ başladı: “Bu, yeni bir mərhələdir. Üç Qafqaz ölkəsinin sərhədindən başlayaraq cənuba doğru, İran sərhədinə qədər istiqamət müəyyənləşdirildi”.

Komitə üzvünün fikrincə, bu sadəcə komissiya məsələsi deyil: “Çünki Azərbaycan və Ermənistan arasında şərti sərhədlər coğrafiyasında ən mübahisəsiz yer Gürcüstan, Azərbaycan, Ermənistan qovşağından başlayan hissədir ki, burada mübahisə doğuracaq məsələ yoxdur. Ancaq cənuba doğru irəlilədikcə, xüsusilə Kəlbəcər Zəngəzur bölgəsinə endikcə daha mürəkkəb mərhələyə qədəm qoyulacaq. Ona görə də bu komissiyaların fəaliyyətini sərhədlərin delimitasiya və demarkasiya kontekstində qiymətləndiririk, amma bundan əvvəl heç şübhəsiz ki, müəyyən nöqtələrlə və xəritə ilə bağlı diplomatik və siyasi razılaşma olmalıdır”.

Deputatın sözlərinə görə, delimitasiya prosesi və qədər sürətlə gedəcəksə və nə qədər çox ərazi üzrə razılaşma əldə ediləcəksə o qədər çox iki ölkə sülhə yaxınlaşmış olacaq.

Siyasi şərhçi Nəsimi Məmmədli isə mövzu ilə bağlı AzadlıqRadiosuna deyib ki, bu komissiyaların işi dövlət başçılarının siyasi iradəsindən asılıdır: "Komissiyalar texniki işləri icra edirlər. Əgər dövlət başçıları hər hansı məsələdə razılığa gəliblərsə, komissiyalar da bunun icrasını həyata keçirir. Bu baxımından belə görünür ki, Azərbaycan və Ermənistan dövlət başçıları arasında konstruktiv razılaşmalar var, bunlar komissiyaların işinə təsir göstərir".

Komissiyaların işinin sülh müqaviləsinə təsiri ilə bağlı məsələyə gəlincə, politoloq hesab edir ki, bunlar bir-biri ilə əlaqəli prosesdir: "Əgər sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası ilə bağlı irəliləyiş varsa, bu, sülh prosesinə müəyyən təsir göstərir. Bu baxımından, artıq dövlətlər arasında həlli çətin bir məsələ yoxdur. Faktiki Azərbaycan əraziləri işğaldan azad edib, Ermənistan hökumətinin bununla bağlı hər hansı prinsipial etirazını da görməmişik. "Zəngəzur dəhlizi" (Ermənistanın Sünik bölgəsindən keçəcək yol) məsələsi də sülh gündəliyindən çıxarılıb. Ona görə də bu təmaslar sülh prosesini sürətləndirir".

Delimitasiya prosesi zamanı, bir qayda olaraq, genişmiqyaslı xəritələr üzərində relyef, hidroqrafiya, yaşayış məntəqələri ətraflı göstərilir. Bu proses yekunlaşdıqdan sonra dövlət sərhədi xətti ilə bağlı müqavilə imzalanır.

Demarkasiya isə dövlət sərhədinin müəyyənləşdirilməsinin ikinci mərhələsidir.