Stalin repressiyası qurbanlarının memorialı yaradılsın

Bakı/02.11.18/Turan: Azərbaycan şairi Mikayıl Müşfiqin ehtimal olunan qalıqlarının araşdırılması üzrə ictimai kampaniyanın təşəbbüsçülərindən biri, haqqın.az saytının redaktoru Eynulla Fətullayev Turan agentliyinin "Çətin sual" proqramına müsahibəsində repressiya qurbanlarından, şair Mikayıl Müşfiqin məzarının tapılmasından və repressiyanın tarixi dərslərindən danışıb.

Sual: Sizin nəşrdə Stalin repressiyasının qurbanı olmuş şair Mikayıl Müşfiqin Bakının Qaradağ rayonundakı Buta qəsəbəsinin yaxınlığında məzarlıqda dəfn olunması ilə bağlı dərc olunan yazı ölkədə rezonans doğurub. Mikayıl Müşfiqin bu məzarlıqda dəfni ilə bağlı iddialarınız nəyə əsaslanır və məmurların sizin nəşrin araşdırmasına münasibətini necə qiymətləndirirsiniz?

Cavab: Uzun illər ərzində Sovet İttifaqının, DTK-nın (keçmiş SSRİ-nin Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi-red.) şayiə mexanizminin yaratdığı bir əsatir mövcud idi. Guya 1937-1938-ci illər Stalin repressiyasının Azərbaycandakı qurbanlarının böyük əksəriyyəti Nargin adasında (Xəzər dənizində, Bakının yaxınlığında ada-red.) güllələnib. Amma Rusiyanın keçmiş senatoru Fərhad Əhmədovun 1973-cü ildə ən ağır cəzaya məhkum edilmiş atasının qalıqlarının axtarışı zamanı (Fərhad Əhmədov tərəfindən yaradılan axtarış qrupu) Bakının Qaradağ rayonunun Buta qəsəbəsində kütləvi məzarlıq aşkar edib. Sonradan apardığımız araşdırmalar müəyyən etdi ki, 1923-cü ildən 1992-ci ilədək ölüm hökmünə məhkum edilmiş bütün şəxslər həmin kütləvi məzarlıqda dəfn olunub. Nargin adasına gəlincə, 1923-cü ilədək bolşeviklərin ilk repressiya qurbanlarından söhbət gedir. Yəni, burada müsavatçılar və Sovet hakimiyyətinə qarşı ilk çıxanlar güllələnib. Amma Bayıl həbsxanasında ölüm korpusu yaradıldıqdan sonra bütün ölüm hökmləri həmin korpusda icra olunub. 1937-ci ildə güllələnmiş Mikayıl Müşfiqin qalıqları isə ehtimal olunur ki, məhz Buta qəsəbəsindəki kütləvi məzarlıqda aşkar edilib. Bildiyiniz kimi, Mircəfər Bağırov (1933-1953-cü illərdə Azərbaycan Kommunist Partiyasının birinci katibi olub-red.), ehtimal olunur ki, Əhməd Cavad (Azərbaycan himninin sözlərinin müəllifi-red.), Seyid Hüseyn (yazıçı) və Azərbaycanın bir sıra görkəmli və tanınmış ziyalıları burada dəfn olunub. Yəqin ki, ictimaiyyət üçün maraqlıdır, bəs Mikayıl Müşfiqin qalıqları necə aşkar olunub? Axtarış qrupu Fərhad Əhmədovun atasının qalıqlarını təxminən yeddi il axtarıb. Orada böyük bir ərazidə, 30, 40, 50-ci və sonrakı illərdə ölüm hökmünə məhkum edilmiş insanların kütləvi məzarlığları mövcuddur. Axtarış qrupu əvvəlcə səhvən 50-ci illərdə güllələnmiş insanların məzarlığında axtarışa başlayıblar. Orada Mircəfər Bağırovun qalıqları aşkar olunub. Bu haqda mənə ilk məlumatı keçmiş ekologiya və təbii sərvətlər naziri Hüseynqulu Bağırov verdi. Mircəfər Bağırov onun babasının əmisi oğlu idi. O zaman Hüseynqulu Bağırov təşəbbüs göstərdi, Mircəfər Bağırovun qalıqlarının DNT analizi keçirildi. Maraqlıdır ki, Mircəfər Bağırovun eynəyi, müştiyi və diş fırçası aşkar edilib. O zaman bütün məhbuslardan diş fırçası alınırdı, çünki sui-qəsd edə bilərdilər. Ancaq o, respublika rəhbəri olmuşdu, bu səbəbdən onun diş fırçasını özündə saxlamasına imkan vermişdilər. Güllələnmiş bütün məhbuslar məhbus geyimində olduğu halda Mircəfər Bağırov öz kostyumunda olub. Onun pencəyinin qalıqları və cibindən qəzetin bir hissəsi tapılıb. Qrup məzarları qaza-qaza 30-cu illərdə güllələnmiş insanların kütləvi məzarlığına çıxıb və orada Mikayıl Müşfiqin və Əhməd Cavadın və digər görkəmli ziyalılarımızın güman edilən qalıqlaırnı (arxeoloqlar güman edir ki, qalıqlar 70 faiz onlara aiddir) aşkar ediblər. Əlbəttə, təhqiqatlar aparılmalıdır. Orada ayrı-ayrı məzarlar mövcud deyil. Quyu qazılırdı və meyitlər atılırdı, cəsədlərin arasına linolium qoyulurdu. Hər quyuda 20-50 meyit mövcuddur. Əfsuslar olsun ki, bəzi məmurlar bu sahədə bizim apardığımız işi və ictimai təşəbbüsümüzü pozmaq istədilər. Mənə bu müqavimətin motivi və səbəbi indiyədək aydın deyil.

Sual: Tədqiqatlara görə, 1936-1950-ci illərdə 200 mindən çox azərbaycanlı repressiya qurbanı olub, 27 min insan güllələnib. Amma indiyədək ölkədə repressiya qurbanlarının anım günü elan edilməyib. Sizcə, "Repressiya Qurbanları" gününün təsis edilməsi, muzeyinin yaradılması və abidəsinin ucaldılmasının vaxtı çatmayıbmı?

Cavab: Orada Ayna Sultanovanın ( Azərbaycan sovet hökumətinin xalq ədliyyə komissarı və Ali Məhkəmənin sədri olub, 1938-ci ildə güllələnib), Həmid Sultanovun ( Azərbaycan SSR-nin daxili işlər naziri, 1938-ci ildə güllələnib), Qəzənfər Musabəyovun (Azərbaycan SSR Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi Rəyasət Heyətinin sədri-1938-ci ildə güllələnib), Ruhulla Axundovun (Bakı komitəsinin katibi, "Kommunist" qəzetinin baş redaktoru,1938-ci ildə güllələnib) və bir çox bolşevik ideologiyasına xidmət edən insanların da qalıqları movcuddur. Bu, artıq bizim ictimai qrup tərəfindən sübuta yetirilib. Onlar bolşevik olublar. Məgər onlar da repressiya qurbanları deyillərmi? Əlbəttə, repressiya qurbanlarıdır. Ona görə də Mikayıl Müşfiqlə bağlı iş başa çatdırılandan sonra hesab edirəm ki, Azərbaycanda bütövlükdə repressiya qurbanlarını təcəssüm etdirən bir abidə inşa edilməlidir. Deputat Rəfael Hüseynov çox gözəl təkliflə çıxış edib. O təklif edib ki, keçmiş 26 Bakı komissarının demontaj olunan memorialının yerində Stalin repressiyasının qurbanlarının memorialı ucaldılsın. Orada bütün siyasi qurbanların adları bir daşa həkk edilməlidir. Hesab edirəm ki, bu, ən böyük və uğurlu bir addım olar. Bununla da biz repressiya qurbanlarının xatirəsini yad edəcəyik. Repressiya qurbanlarının yad edilməsi ilə bağlı beynəlxalq gün var. Bu 30 oktyabrdır. Hesab edirəm ki, bu gün Azərbaycanda ilk növbədə vətəndaş cəmiyyəti tərəfindən hər il anılmalıdır.

Sual: Siz baş redaktor kimi 4 il həbsdə olmusunuz və o zamanlar repressiyaya məruz qaldığınızı bildirmisiniz. O vaxt dediyiniz fikirlər bugünkü mövqeyinizdən baxanda aktuallığını saxlayırmı? Hazırda həbsdə olan jurnalistlərin də repressiyaya məruz qaldığı fikrini qəbul edirsinizmi?

Cavab: Bu gün də çoxları Eldar Mahmudovun (keçmiş milli təlükəsizlik naziri-red.), Akif Çovdarovun (keçmiş Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin hazırda həbsdə olan generalı-red.) və digər general cəlladların cinayətkar olduğunu pıçıltı ilə dilə gətirirlər. Amma o zaman siz də, bütün Azərbaycan da şahidsiniz ki, Eldar Mahmudov yenicə hakimiyyətə gələrkən (E.Mahmudovun 2003-ci ildə milli təhlükəsizlik naziri təyin edilməsinə işarə edir-red. ) hakimiyyətin bir hissəsinə yiyələnmişdi. Mən onu açıq-aşkar cinayət törətməkdə ittiham etmişdim. Buna görə də hakimiyyətin bu barbar, kiriminal qolu tərəfindən 4 il ərzində həbsxanada saxlanılmışdım. Əlbəttə, bu, repressiya idi. Əlbəttə, bu, ədalətsizlik idi. Düşünürəm ki, bu gün də ayrı-ayrı işlərdə, əlbəttə, ədalətsizliklər var. Günahsız həbsdə yatan insanlar da var ki biz dəfələrlə onların azadlığı uğrunda mücadilə aparırıq. Məqalələr də dərc edirik. Amma şübhəsiz ki, indiki dönəmdə biz hansısa boyük sistemli repressiyalardan danışa bilmərik. Ədalətsizliklər var, amma bu, repressiya deyil.-03B--