Azərbaycan iqtisadiyyatının hazırkı durumu və gələcək perspektivlər

Azərbaycan son illər iqtisadi artımın səviyyəsinə görə yalnız Avropa və Mərkəzi Asiya regional göstəricisindən deyil, həm də inkişaf etməkdə olan ölkələrin ÜDM-nin orta artım tempindən geridə qalır. BMT-nin İqtisadi və Sosial Məsələlər Şöbəsinin iqtisadi təhlil və proqnozları göstərir ki, az inkişaf etmiş  ölkələrdə (AİEÖ) iqtisadi artım 2024-cü ildə 4,8 faizə qədər təşkil etməklə ötən illə müqayisədə  yüksələcək.  AİEÖ-də (least developed countries (LDCs)) 2023-cü ildə ÜDM-in artımı orta hesabla  4,2 faiz olub. Dənizə çıxışı olmayan inkişaf etməkdə olan ölkələrdə (DÇİEÖ- landlocked developing countries (LLDCs)) ÜDM-in 2024-cü ildə 4,7 faiz artacağı gözlənilir ki, bu da 2023-cü ildəki  səviyyəyə yaxındır.[1]

Azərbaycan dünyada neft ölkəsi kimi tanınır. Bu da təsadüfi deyildir, çünki, son 15 ildə Azərbaycandan ixrac olunan malların ən azı 90 faizini xam neft, neft məhsulları və təbii qaz təşkil edib[1]. Bununla yanaşı ÜDM-in formalaşmasında[2], ölkəyə birbaşa xarici sərmayələrin cəlbində[3], fiskal tarazlığın qorunmasında[4]  da neft-qaz sektorunun töhfəsi əhəmiyyətli olub. Azərbaycanın milli valyutasının məzənnəsinin sabit saxlanılmasından[5] tutmuş siyasi[6] və sosial[7] sabitliyin qorunmasınadək bütün səviyyələrdə problemlərin həllində neft və qaz resursları aparıcı faktor kimi çıxış edib. Siyasi dividentlərə görə 2022-ci il iyulun 18-də Azərbaycan ilə Avropa İttifaqı ilə “Enerji sahəsində Strateji Tərəfdaşlığa dair Anlaşma Memorandumu” imzalayıb[8].

30 il bundan əvvəl 1994-cü ilin sentyabr ayının 20-də Xəzər dənizində yerləşən “Azəri-Çıraq-Günəşli” (AÇG) neft yataqlarının istismarı məqsədilə Azərbaycan xarici şirkətlərlə Hasilatın Pay Bölgüsü (HPB) sazişini imzaldı. Son müddəti 30 il müəyyənləşdirilən AÇG üzrə HPB sazişi 2017-ci il sentyabr ayının 14-də 2049-cu ilin sonunadək uzadıldı və bununla da “Əsrin kontraktı”nın ikinci mərhələsi başladı.

Dövlət Statistika Komitəsi (DSK) və Dövlət Gömrük Komitəsi (DGK) yanvar-avqust dövrü üzrə Azərbaycanın iqtisadi göstəricilərini açıqlayıb. Bu göstəricilər bir daha təsdiq edir ki, iqtisadiyyatın şaxələndirilməsinə yönəlmiş səylərə baxmayaraq, neft ölkənin ÜDM-i və ixrac portfelində, eləcə də dövlət büdcəsinə töhfədə əsas amil olaraq qalır.