ATƏT-in seçki tövsiyələri yada düşürmü?

Azərbaycanda gələn il azı 2 seçki – növbədənkənar prezident və bələdiyyə seçkilər keçiriləcək.

Beynəlxalq təşkilatlar, xüsusilə Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatının (ATƏT) Demokratik Təsisatlar və İnsan Haqları Bürosu zaman-zaman Azərbaycanda seçkilərlə bağlı tövsiyələr verib.Həmin tövsiyələrə qanunvericilikdə dəyişikliklər edilməsi, sərbəst toplaşmaq azadlığının təminatı, seçki administrasiyasının tərəfsizliyi, namizədlərin qeydiyyatının asanlaşdırılması və başqa məsələlər daxil idi.

Hakim Yeni Azərbaycan Partiyasından (YAP) deputat Elman Nəsirov Turana bildirib ki, ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və İnsan Haqları Bürosunun indiyə qədər Azərbaycanda keçirilən seçkilərlə bağlı bir dəfə də olsun obyektiv mövqe ortaya qoymamışdı: “Amma Ermənistanda, işğalçı dövlətdə keçirilən seçkiləri bəh-bəhlə tərifləyirlər. Onlar Serj Sarkisyanın (Ermənistanın keçmiş prezidenti) keçirdiyi seçkini demokratik adlandırmışdılar. Bir müddət sonra Nikol Paşinyan hakimiyyətə gəldi və əvvəlki seçkiləri antidemokratik adlandırdı”.

Deputatın sözlərinə görə, ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və İnsan Haqları Bürosunun Azərbaycana qarşı təzyiq elementləri dəfələrlə olub: “Ona görə də hakimiyyətin mənbəyi olan Azərbaycan xalqı üçün belə bir qurumların anti-Azərbaycan mövqeyinin heç bir dəyəri yoxdur. Çünki bu kimi qurumlar Azərbaycana gələndə artıq hazır hesabatlarla gəlirlər. Amma çoxsaylı beynəlxalq qurumlar var ki, onlar öz hesabatlarında Azərbaycanda keçirilən seçkiləri yüksək qiymətləndiriblər”.

E.Nəsirov vurğulayıb ki, Konstitusiyada qeyd olunduğu kimi Azərbaycan demokratik, hüquqi, dünyavi, unitar dövlətdir: “Azərbaycan demokratik inkişaf yolunu seçib və hər seçki bu prosesdə irəliyə doğru atılmış addım kimi qiymətləndirilə bilər”. 

Milli Məclisin İnsan hüquqları komitəsinin üzvü Fazil Mustafa da “Turan”a bildirib ki, ATƏT-in hər hansı bir şəkildə tövsiyələri ilə bağlı müəyyən məsələləri indi qabartmaq bir az gülünc görünür: “ATƏT-in bürosunun həmin tövsiyələri Qarabağda işğalçılıq prosesi ilə bağlı prosesdə heç bir işə yaramadı və onlar tərəfli mövqe ortaya qoydular. Ona görə də bir prioritet mövqe olaraq onu gündəmə gətirməsi doğru deyil”.

Komitə üzvünün sözlərinə görə, bilavasitə tövsiyələrin həyata keçirməsinə Azərbaycan müsbət yanaşır, amma o tövsiyələrə ki, siyasi məqsədlərlə Azərbaycana qarşı kampaniyaya çevrilməsinə xidmət etməsin: “Bir çox hallarda isə biz bu xidməti görürük. Azərbaycanın müstəqil dövlət kimi özünün iradəsinə uyğun olaraq davranışları əslində niyə qıcıq doğurur? Çünki bu davranışlar öz ərazilərini işğaldan azad etməsinə yönəlmişdi və müəyyən dairələr bundan narazı qaldılar”.

Deputat qeyd edib ki, Azərbaycan höküməti üçün əsas prioritet ATƏT-in tövsiyələri deyil, vətəndaşların məmnunluğudur.

Seçkilərin Monitorinqi və Demokratiyanın Tədrisi Mərkəzinin rəhbəri Anar Məmmədli isə  Azadlıq Radiosuna  deyib ki, Azərbaycan seçkilərə ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və İnsan Haqları Bürosunun verdiyi tövsiyələri nəzərə almadan gedir: “Tövsiyələr çoxşahəli və kompleksdir. Bəzi tövsiyələr var ki, onları seçki dövründə icra etmək olar. Məsələn, tövsiyələrin bir qismi seçkilər zamanı namizədlər üçün kampaniya mühitini yaxşılaşdırmasını, seçicilərlə görüş yerlərin təşkilini, müşahidəçilərin qeydiyyatına bürokratik əngəllərin aradan qaldırmasını, seçki prosesinə müdaxilə edilməsinin qarşının alınmasını nəzərdə tutur. Onları həll etmək olar”.

Amma hüquq müdafiəçinin fikrincə, elə tövsiyələr var ki, onun üçün zamana ehtiyac var: “Bunlar seçki qanunvericiliyin təkmilləşməsi, seçki komissiyaların formalaşma prinsipinə yenidən baxılmasıdır Buna görə də mən yaxın bir zaman ərzində bütün tövsiyələrin icra olunacağına inanmıram”.

Ekspertin fikrincə, bütövlükdə tövsiyələrin icra olunması siyasi iradədən asılıdır: “Azərbaycanda çatışmayan beynəlxalq qurumların irəli sürdüyü tövsiyələrin icrası ilə bağlı siyasi iradənin olmamasıdır”.

A.Məmmədlinin sözlərinə görə, ölkədə seçkilərə inam ildən ilə zəifləyib: “Bu inamsızlıq təkcə seçki komissiyaların fəaliyyəti ilə bağlı deyil. Məhkəmələr də seçki pozuntuları görməzdən gəlirlər, illərdir namizədləri şikayətlərini araşdırmırlar. Məhz bunun nəticəsidir ki, bu məsələ ilə bağlı son 3 ildə Azərbaycandan Avropa İnsan Haqları Məhkəməsinə 80-dən çox şikayət göndərilib, bundan öncə də 50-yə yaxın qərar var”.

Vətəndaş Hüquqları İnstitutunun rəhbəri Bəşir Süleymanlı da AzadlıqRadiosuna bildirib ki, beynəlxalq təşkilatların tövsiyələri icra olunmayıb: “Uzun zamandır seçkilərlə bağlı yekun qiymətləndirmə nəticələri ortaya qoyarkən hökümətə müxtəlif tövsiyələr verilir. Burada istər seçki qanunvericiliyin təkmiləşməsindən tutmuş seçki şikayətlərin ədalətli araşdırılmasına və pozuntulara yol verən şəxslərin məsuliyyətə cəlb edilməsinə qədər tövsiyələr yer alır. Amma təəssüf ki, seçkilərdən sonra hesabatlarda yer alan problemlərin aradan qaldırması istiqamətində heç bir addıma rast gəlməmişik”.

Ekspert qeyd edib ki, Azərbaycanda seçkilərlə bağlı AİHM-in qərarları olub, onlar da qismən icra olunub: “Yəni, təzminat ödənilib, amma pozuntulara yol verən şəxslər hətta növbəti seçkilərdə komissiya üzvü olaraq qalıblar”.

Onun sözlərinə görə, iki ay müddətində beynəlxalq praktikada seçki islahatların aparılması məqbul hesab edilmir: “Adətən seçkilərə 1 il qalmış müəyyən addımlar atmaq olar. Ancaq seçkilər dövründə hər hansı dəyişikliklərin edilməsi arzu olunan hal deyil və effektiv nəticə verəsi deyil”.

ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və İnsan Haqları Bürosu Azərbaycanda son seçkilərin beynəlxalq standartlara cavab vermədiyini açıqlayıb. Ölkədə son prezident seçkisi isə 2018-ci il aprelin 11-də keçirilib. Qanunvericiliyə əsasən, növbəti prezident seçkisi 2025-ci ildə keçirilməli idi. Azərbaycan Konstitusiyasına 2016-cı ildə edilən son dəyişikliklə prezidentlik müddəti 7 ildir. Əvvəl bu müddət 5 il olub.Lakin Prezident seçkiləri vaxtindan təqribən 14 ay tez keçirilir.

Azərbaycanda son prezident və parlament seçkiləri vaxtından əvvəl - növbədənkənar keçirilib. Hakimiyyət bunu islahatların sürətləndirilməsi məqsədilə izah edib. Müxalifətə görə isə, hakimiyyət bu seçkiləri tez-tələsik, vaxtından əvvəl total saxtakarlıqlarla həyata keçirib. 

Bələdiyyə seçkiləri isə əvvəlcədən nəzərdə tutulduğu kimi gələn ilin sonlarına doğru keçirilməlidir.