BVF Azərbaycanın 2022-23-cü illərdə iqtisadi inkişafının yekunlarını qiymətləndirib və 2029-cu ilə qədər proqnozlarını bölüşüb

Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) Azərbaycan və BVF arasında əməkdaşlığa dair IV maddənin icmalı ilə bağlı noyabr ayı ekspert missiyasının nəticələrinə əsasən, öz saytında geniş bəyanat (21 bənd və proqnoz cədvəlləri) dərc edib. Orada ölkənin iqtisadi uğurları ilə yanaşı, “zəif tərəfləri» ilə bağlı tövsiyələrini təqdim edib.

(https://www.imf.org/en/News/Articles/2023/12/11/mcs121123-azerbaijan-staff-concluding-statement-of-the-2023-article-iv-mission).

Fondun ekspertlərinin fikrincə, müsbət hal inflyasiyanın ləngiməsi və birrəqəmli səviyyəyə çatması; neft və qazın yüksək dünya qiymətləri ilə dəstəklənən güclü xarici maliyyə vəziyyəti (valyuta gəlirləri yaradan ölkənin əsas ixrac məhsulları); Mərkəzi Bankın valyuta ehtiyatlarının artması; bank sektorunda vəziyyətin yaxşılaşdırılmasıdır.

Eyni zamanda, BVF-nin Bakıda səfərdə olan missiyasının nümayəndələri Azərbaycanın bank sektorunun zəifliyi ilə bağlı müəyyən risklərin qalmasını; iqtisadi artım templərindəki dalğalanmaları qeyd ediblər.

Dərc edilmiş cədvəllərə əsasən, 2023-cü ildə Azərbaycanda qeyri-neft ÜDM-in artımı 4,2% (nəqliyyat və tikinti sektorları sayəsində), 2024-cü ildə 3,6%, 2025-2028-ci illərdə orta hesabla ildə 3,5% təşkil edəcək.

2023-cü ildə neft sektorunda azalma 1,5% olacaq, 2024-2028-ci illərdə azalma zəifləyəcək və ildə orta hesabla 0,5% təşkil edəcək.

BVF-nin proqnozlarına görə, 2023-cü ildə Azərbaycanın ÜDM-nin nominal həcmi 2022-ci ildəki 78,7 milyard dollara qarşı 76,8 milyard dollar, 2024-cü ildə ÜDM 79,7 milyard dollar, 2025-ci ildə 82,8 milyard dollar, 2026-cı ildə təxminən 86,2 milyard dollar, 2027-ci ildə 89,7 milyard dollar, 2028-ci ildə - 93,8 milyard dollar olacaq.

Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) 2023-cü ildə Azərbaycanın ÜDM artımını 2,4%, 2024-2028-ci illərdə isə illik 2,3% səviyyəsində proqnozlaşdırır.

Azərbaycanda orta illik inflyasiya 2023-cü ildə ərzaq, qeyri-ərzaq malları və xidmətlərin qlobal qiymətlərinin azalması ilə əlaqədar 2022-ci ildəki 13,9%-dən 9,4%-ə (demək olar ki, hökumətin proqnozlarına uyğun olaraq), 2024-cü ildə 4,7%-ə enəcək. lakin 2025-ci ildə 5%-ə qədər sürətlənəcək.

2026-cı ildə inflyasiya yenidən 4,5%-ə, 2027-2028-ci illərdə isə ildə 4%-ə qədər azala bilər.

Karbohidrogenlərin yüksək dünya qiymətləri sayəsində 2023-cü ildə Azərbaycanın tədiyə balansının cari əməliyyatlar hesabının profisiti ÜDM-in 12,4%-i (2022-ci ildə - ÜDM-in 29,8%-i), 2024-cü ildə ÜDM-in 13,4%-i, 2025-ci ildə - 10,5%-i, 2026-cı ildə 8,5%-i, 2027-ci ildə 7,7%-i, 2028-ci ildə 5,9%-i səviyyəsində proqnozlaşdırılır.

BVF ekspertlərinin gözləntilərinə əsasən, Azərbaycan Mərkəzi Bankının valyuta ehtiyatları ildən-ilə artacaq və 2029-cu ilə qədər bu rəqəm 12,281 milyard dollara çatacaq (2022-ci ilin sonunda Mərkəzi Bankın valyuta ehtiyatları 8,996 milyard dollar olub).

BVF-nin proqnozlarına görə, 2023-cü ilin sonuna Mərkəzi Bankın valyuta ehtiyatları 11,281 milyard dollar təşkil edə bilər (2022-ci illə müqayisədə 25,4% artım). 2024-2028-ci illərdə isə Mərkəzi Bankın valyuta ehtiyatlarının illik artımı 200 milyon dollar səviyyəsində qiymətləndirilir.

Mərkəzi Bankın ehtiyatlarının artımını şərtləndirən amillər sırasında Mərkəzi Bankın hərraclarında xarici valyutaya tələbin məhdud olması da var.

Dövlət Neft Fondunun aktivlərinin (ölkənin strateji valyuta ehtiyatlarının əsasını təşkil edən) qiymətləndirilməsinə gəlincə, BVF və hökumətin proqnozlarında uyğunsuzluq var.

Belə ki, BVF-nin hesablamalarına görə, 2023-cü ilin sonuna ARDNF-nin aktivləri 51,12 milyard dollar (2022-ci illə müqayisədə 3,5% artım), 2024-cü ilin sonuna 52,819 milyard dollar, 2025-ci ilə qədər 53,205 milyard dollar təşkil edəcək.2026-cı ildə ARDNF-nin aktivləri 53,425 milyard dollara, 2027-ci ildə 53,744 milyard dollara, 2028-ci ildə 54,524 milyard dollara qədər artacaq.

2022-ci ilin sonuna ARDNF-nin aktivləri 49,369 milyard dollar təşkil edib.

30 sentyabr 2023-cü il tarixinə ARDNF-nin aktivləri, rəsmi məlumatlara görə, 55 milyard 524 milyon dollar (artım 13%) təşkil edib.

Azərbaycan hakimiyyətinin proqnozlarına görə, 2023-2027-ci illərdə neftin orta qiyməti 80 dollar olduğu halda 2027-ci ilin sonuna ARDNF-nin aktivləri 58,6 milyard dollar təşkil edə bilər. Neftin orta qiymətinin 60 dollar/barel olduğu halda ARDNF-nin aktivləri 2028-ci ilə qədər 50,5 milyard dollar təşkil edəcək.
 

Öz növbəsində BVF ekspertləri hesab edirlər ki, 2023-cü ildə Azərbaycan neftinin qiyməti (mükafat nəzərə alınmaqla) 82,5 dollar/barel (2022-ci ildə - 98,4 dollar), 2024-cü ildə 81,9 dollar/bar, 2025-ci ildə 78 dollar/bar, 2026-cı ildə - 74,7 dollar/bar, 2027-ci ildə - 71,9 dollar/bar, 2028-ci ildə - 69,5 dollar/bar olacaq.

BVF Azərbaycan qazının aşağı qiymətini qeyd edib (mübahisəli qiymətləndirmə): 2023-cü ildə Azərbaycan qazının orta qiyməti, Fondun analitiklərinə görə, 1 min kubmetr üçün 384,8 dollar təşkil edəcək (2022-ci ildə - 1 min kubmetr üçün 740 dollar), 2024-cü ildə - 1 min kubmetr üçün 393,1 dollar, 2025-ci ildə - 1 min kubmetr üçün 291,7 dollar, 2026-cı ildə - 1 min kubmetr üçün 362,6 dollar, 2027-ci ildə - 1 min kubmetr üçün 322,6 dollar, 2028-ci ildə - 1 min kubmetr metr.

Ümumiyyətlə, BVF hakimiyyəti karbohidrogen bazarının qeyri-sabitliyini, xüsusən də Rusiyanın Ukraynadakı müharibəsini və Qəzza zolağında vəziyyətin pisləşməsini unutmamağa çağırıb.

BANK SEKTORUNDA TƏDBİRLƏRİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ

BVF Mərkəzi Bankın pul siyasətinin sərtləşdirilməsinə işarə edib.

2021-ci ilin ortalarından etibarən AMB faiz dərəcəsini tənzimləyir və nəticədə 2023-cü ilin noyabrında 8,5 faizə endirilib.

“AMB bank sektorunda izafi likvidliyin aradan qaldırılması üçün ehtiyat tələblərini əhəmiyyətli dərəcədə artırıb. 2022-ci ilin avqustundan 2023-cü ilin avqustuna qədər o, bir neçə mərhələdə milli və xarici valyutada məcburi ehtiyatları toplayıb”, - BVF missiyasının ekspertləri qeyd ediblər.

2023-cü ilin sentyabr ayında kapitalın adekvatlıq əmsalı 18,5 faiz təşkil edib.

Qaydaların sərtləşdirilməsi səbəbindən daha yavaş olsa da, kreditlər, xüsusən də ev təsərrüfatları üçün genişlənməkdə davam edir.

“Xalis açıq valyuta mövqelərinin azalması ilə müşayiət olunan depozitlər və kreditlər sahəsində dedollarizasiya tendensiyaları davam edir. Yenidən strukturlaşdırılmış kreditlərin payı azalıb, lakin yüksək olaraq qalır və problemli kreditlərin (NPL) təsnifatı hələ də adekvat keyfiyyət meyarlarına malik deyil”, - Fondun açıqlamasında bildirilir.

Ümumiyyətlə, Fondun ekspertləri Mərkəzi Bankı faiz dərəcələrinin daha da aşağı salınması ilə bağlı ehtiyatlı olmağa çağırıblar.

“İnflyasiyanın aşağı düşməsində əsas rol oynayan xarici faktorlar geri dönə bilər...Deflyasiya davam edərsə, 2023-cü il üçün fiskal siyasət nəzərdə tutulduğundan daha sərt olacaq, əmək haqqı artımı ləngiyəcək və ərzaq qiymətlərində mənfi təsirlər baş verməyəcək. O zaman Mərkəzi Bankın faiz dərəcələrinin daha da aşağı salınmasına baxmaq mümkün olacaq”, - deyə Fonddan hesab edirlər.

BVF likvidliyin təmin edilməsi və sterilizasiyası üçün daimi mexanizmlərin işə salınmasını, açıq bazar əməliyyatlarının spektrinin genişləndirilməsini və banklararası bazarın infrastrukturunun inkişafı istiqamətində addımları alqışlayıb.

Banklararası bazar aktivləşib və 2023-cü ilin sentyabrında banklararası faiz dərəcələri faiz dəhlizi daxilində hərəkət edib.

“Lakin bankların kredit faizlərinə təsiri hələ də yaxşılaşmayıb. Hakimiyyət orqanları pul siyasətinin modernləşdirilməsi, o cümlədən AMB-nin analitik və proqnozlaşdırma potensialının gücləndirilməsi və kommunikasiyanın təkmilləşdirilməsi istiqamətində səyləri davam etdirməlidir”, - deyə məlumatda qeyd olunub.

Missiya həmçinin qeyd edib ki, “hakimiyyət orqanları restrukturizasiya olunmuş kreditlərlə bağlı risklərə qarşı ayıq olmalıdır”.

“Biz səlahiyyətli orqanlara kreditlərin keyfiyyətinin hərtərəfli qiymətləndirilməsini, o cümlədən stress-testlər və tematik auditlər vasitəsilə davam etdirməyi, həmçinin problemli kreditlərin həlli prosesini sürətləndirməyi tövsiyə edirik”, - sənəddə deyilir.

Fondun ekspertləri qeyd ediblər ki, “bank sektorunda son irəliləyişlərə baxmayaraq, maliyyə sektoru Azərbaycan iqtisadiyyatının dəstəklənməsində məhdud rol oynayır”.

“Ölkədə bir neçə konqlomerat dominantlıq etməkdə davam edir və maliyyə inklüzivliyi aşağı səviyyədədir... BVF missiyası maliyyə sektorunun iqtisadiyyatdakı rolunun hərtərəfli qiymətləndirilməsini, o cümlədən banklarda yüksək səviyyəli əməliyyat xərcləri kimi xərc səmərəsizliyi sahələrinin müəyyən edilməsini və həllini gözləyir, Eləcə də açıq bankçılıq və maliyyə texnologiyaları kimi rəqəmsal maliyyə xidmətlərinin inkişafını dəstəkləmək, rəqabəti stimullaşdırmaq və xüsusilə KOM-lar üçün maliyyə inklüzivliyini genişləndirmək lazımdır”, - deyə bəyanatda qeyd olunub.

BÜDCƏ VƏ ƏSAS DRAYVERLƏR

BVF hakimiyyətin orta müddətli fiskal konsolidasiya üzrə davam edən öhdəliyini alqışlayır.

“Biz qeyri-neft üzrə ilkin kəsirin 2024-cü ilə qədər qeyri-neft ÜDM-in təxminən 2 faizi həcmində azalacağını proqnozlaşdırırıq ki, bu da 2024-cü il büdcəsi çərçivəsində əsasən mülayim xərc artımını əks etdirir. Baza orta müddətli proqnoz kəsirdə daha da azalmanı göstərir: (i) hakimiyyət orqanlarının orta müddətli xərcləmə planına uyğun olaraq, cari xərclərdə mülayim artımın davam etməsi və kapital xərclərinin tədricən azalması; (ii) 2026-cı ilə qədər özəl qeyri-neft sektoru üçün gəlir vergisindən azadolma müddətinin başa çatması; və (iii) yeni vergi tətilləri və azadolmalar nəticəsində vergi bazasının daha da aşınmaması. Bu fərziyyələrə əsaslanaraq, 2028-ci ilə qədər qeyri-neft üzrə ilkin kəsirin əhəmiyyətli dərəcədə azalaraq qeyri-neft ÜDM-in təxminən 15 faizinə düşəcəyi, dövlət borcunun ÜDM-ə nisbətinin isə ÜDM-in təqribən 3 faizinə qədər artaraq 21 faiz təşkil edəcəyi proqnozlaşdırılır. ”, - deyə bəyanatda ümumiləşdirilir.

BVF hökuməti “karbohidrogen hasilatı və gəlirlərinin proqnozlaşdırılan azalmasına cavab olaraq davamlı büdcə konsolidasiyasına” çağırıb.

“Biz hakimiyyətin əmək haqqı fondunun artımını daha da məhdudlaşdırmaq, subsidiyaların rasionallaşdırılması, daxili enerji qiymətlərinin tədricən artırılması və kapital xərclərinin azaldılması daxil ehtiyatlı orta müddətli xərcləmə planını alqışlayırıq və dövlət orqanlarını xərcləmələrdə ehtiyatlı olmağa çağırırıq... Uzunmüddətli perspektivdə karbohidrogenlərlə bağlı olmayan gəlirlərin artırılması üçün tədbirlər tələb olunacaq. Ona görə də vergi inzibatçılığının təkmilləşdirilməsi, vergitutma bazasının genişləndirilməsi və büdcə gəlirlərinin yeni mənbələrinin araşdırılması istiqamətində səyləri davam etdirmək lazımdır”, - sənəddə qeyd olunur. 

BVF xatırladır ki, Azərbaycan karbohidrogenlərdən asılılığı azaltmaq və daha dayanıqlı və şaxələndirilmiş iqtisadiyyatı təşviq etmək üçün yol xəritəsi olan 2030-cu ilədək İnkişaf Planını qəbul edib.

“Plan qəbul edir ki, özəl sektorun inkişafın və məşğulluğun mühərrikinə çevrilməsi üçün biznes mühiti, o cümlədən şəffaflığı və korrupsiya ilə mübarizəni artırmaq, dövlət müəssisələrinin səmərəliliyini və rəqabəti yüksəltmək, bərpa olunan enerji mənbələrini genişləndirmək lazımdır. Hakimiyyət orqanları artıq lisenziyalaşdırma prosedurlarını sadələşdirib, maliyyə şəffaflığını artırıb, bir pəncərə vasitəsilə dövlət xidmətlərinin göstərilməsini genişləndirib və Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Milli Fəaliyyət Planını təsdiqləyib. Biz Məhkəmə-Hüquq Şurasının müstəqilliyini artıran qanunvericiliyə dəyişiklikləri və bu yaxınlarda qəbul edilmiş “Dövlət satınalmaları haqqında” qanunun qarşıdan gələn tətbiqini alqışlayırıq. Bununla belə, biz mülkiyyət hüquqları sisteminin gücləndirilməsi, artıq qanunla təsbit olunmuş aktivlərin açıqlanması rejiminin tətbiqi və xüsusilə hasilat sənayesində benefisiar mülkiyyətin şəffaflığının daha da yaxşılaşdırılması istiqamətində daha da irəliləyişə çağırırıq”, - BVF missiyasının ekspertləri qeyd ediblər.

Bəyanatın son bəndində Fondun analitikləri ölkənin yaşıl iqlim gündəliyi ilə bağlı öhdəliklərini xatırladıblar.

“Hökumət orqanları bərpa olunan enerji sektorunu təşviq etmək üçün qanunvericilik və institusional mühiti təkmilləşdirir. Bu öhdəlikləri yerinə yetirmək üçün bütün layihələrin vaxtında çatdırılması xərcləri əhəmiyyətli olacaqdır.

Biz səlahiyyətliləri potensial maliyyə yükünü azaltmaq üçün birbaşa və dolayı qalıq yanacaq subsidiyalarının mərhələli şəkildə ləğv edilməsi və enerji səmərəliliyi qaydalarının gücləndirilməsi kimi əlavə tədbirləri nəzərdən keçirməyə təşviq edirik. Bu, təkcə Azərbaycanın iqlim öhdəliklərini yerinə yetirməsinə kömək etməyəcək, həm də maliyyə ehtiyatlılığını qorumaqla, iqtisadi artımın və məşğulluğun gələcək sürücüsü kimi bərpa olunan enerji sektorunun inkişafına töhfə verəcək”, - BVF missiyası qeyd edib.

Biz hakimiyyəti potensial maliyyə yükünü azaltmaq üçün birbaşa və dolayı mədən yanacağı subsidiyalarından tədricən imtina və enerji səmərəliliyi qaydalarının sərtləşdirilməsi kimi əlavə tədbirləri nəzərdən keçirməyə çağırırıq. Bu, Azərbaycana təkcə iqlimlə bağlı öhdəliklərini yerinə yetirməyə kömək etməyəcək, həm də maliyyə ehtiyatlılığı qorumaqla, iqtisadi artımın və məşğulluğun gələcək təkanvericisi kimi bərpa olunan enerji sektorunun inkişafına töhfə verəcək”, - BVF-nun missiyasının yekunlarına əsasən qeyd olunub.