Donald Trampın siyasi gələcəyi varmı?

Yanvarın 13-də demokratların əksəriyyət təşkil etdiyi (+ 10 respublikaçı) Konqres D.Trampa impiçment elan edərək, onu “qiyama təhrik etməkdə” ittiham edib. Bu ittihamı 232 qanunverici dəstəkləyib (197 nəfər əleyhinə, 4 nəfər bitərəf).

Fevralın 9-da ABŞ Senatı səs çoxluğu ilə eks-prezidentin impiçmenti prosesini ölkə Konstitusiyasına uyğun hesab edib (50 demokrat + 6 respublikaçı).

Demokratlar vəzifəsini artıq tərk etmiş prezidentə qarşı məhkəmənin konstitusiyaya zidd olması haqqında arqumenti inkar edirlər. Eks-prezidentin vəkilləri bir daha bildirirlər ki, “xüsusi şəxsin” impiçmenti prosesi konstitusiyaya ziddir, Trampın demokratlar tərəfindən qiyama çağırış kimi qiymətləndirdikləri ifadələri isə ABŞ Konstitusiyasına Birinci Düzəlişlə müdafiə olunub.

Senat çərşənbə günü günorta ittihama baxmağa başlayacaq. Demokratlara impiçmenti təsdiq etmək üçün ən az 17 respublikaçı senatorun dəstəyi lazımdır, belə bir ehtimalın da az olduğu hesab olunur.

Senatorlar Trampın impiçmentini təsdiq edərsə, bundan sonra eks-prezidentə gələcəkdə dövlət vəzifələri tutmağın qadağan edilməsi haqqında ikinci səsvermə keçiriləcək.

D.Tramp ABŞ Konqresində ifadə verməkdən imtina edib, bundan əvvəl isə onu ittiham edənlər eks-prezidentin ifadə verməkdən mümkün imtinasını onun təqsirli olmasının dəlili kimi qiymətləndirmək hüququna malik olduqlarını qeyd ediblər. Bu arada, hətta hazırki prezident Co Bayden belə impiçmentin uğurlu olacağına şübhə edir. Bu halda Konqres vəzifədən gedən prezidentə gələcəkdə ölkədə istənilən seçkili vəzifəyə namizədliyini irəli sürməyi qadağan edəcək qətnaməyə baxılmasına başlaya bilər.

Beləliklə, birinci şəxs öz öhdəliklərini yerinə yetirmək iqtidarında olmadıqda prezident səlahiyyətlərinin vitse-prezidentə verilməsini nəzərdə tutan Konstitusiyaya 25-ci düzəliş vasitəsilə Trampı kənarlaşdırmaq üçün uğursuz cəhd edən demokrat rəqibləri əslində 45-ci prezidentin Amerikanın seçki siyasəti sahəsindən tamamilə uzaqlaşdırılması üzrə bütün vasitələrdən istifadə ediblər. Bu addımlar bütünlükdə Respublika Partiyasının mövqeyini sarsıtmağa yönəlib, bu səbəbdən də təkcə ABŞ-ın deyil, bütünlükdə siyasi sistemin böhran vəziyyətində olduğunu iddia etmək olar. Və bu rakursda bütün partiyalar və bütün cəmiyyət üçün siyasi nəticələr olacağını iddia etmək olar, çünki Amerika cəmiyyəti real olaraq iki düşmən siyasi düşərgəyə bölünüb.

Axios/Ipsos tərəfindən aparılmış ictimai rəy araşdırmasına əsasən, rəyi soruşulan respublikaçılar və demokratlar siyasi gündəliyin, demək olar ki, bütün məsələlərində bir-biri ilə razı deyillər. Yalnız bir məsələdə konsensus əldə edilib: hər iki düşərgədən rəyi soruşulan 10 nəfərdən 8-i hesab edir ki, ABŞ dağılmağa yaxındır!

Tramp artıq bəyan edib ki, 2024-cü ildə namizədliyini irəli sürəcək, bununla əlaqədar öz “Vətənpərvlərlər Partiyası”nı yaratmağa çalışıb, amma sonradan bu fikirdən əl çəkib, görünür, yenidən aralarında əhval-ruhiyyələr dəyişməyə başlayan respublikaçılara arxalanmaq qərarına gəlib. Hələ çoxdan Trampı Kapitoli hücumu cəhdinə görə məsuliyyəti üzərinə götürməyə çağırmış Konqresdə respublikaçıların lideri Kevin Makkarti keçmiş prezidentlə danışıqlar aparıb. Danışıqlar zamanı hər iki siyasətçi “2022-ci il ara seçkilərində partiyanın qələbəsi üçün birlikdə işləməyə” söz veriblər. Bu məqsədlə seçki kampaniyası üçün ianələr yığılması üçün “Tramp əksəriyyəti” adlı sayt işə salınıb. Digər nüfuzlu respublikaçı Conatan Barnett belə deyib: “Biz bir-birimizə lazımıq. Bizim ona, onun məsləhətlərinə və onun seçicilərinə ehtiyacımız var. Amma o da bizsiz keçinə bilməz”.

ABŞ-da milyonlarla insan siyasətdə yeni şəxsiyyət kimi Trampı dəstəklədiyinə görə o, çox güman ki, uzun müddət diqqət mərkəzində qalacaq. Qeyd edilir ki, Tramp 2022-ci il seçkiqabağı kampaniyasında fəal iştirak etmək niyyətindədir və Konqresdə və Senatda yerlər üçün dəstəkləyəcəyi onlarla namizədin siyahısını tərtib edib. Milli ictimai radionun keçirdiyi yeni sorğu göstərib ki, onun seçicilərinin 70%-i hələ də seçkiləri onun qazandığına inanır.

Demokratlarıın addımlarını, əlbəttə ki, elementar siyasi məntiq idarə edir: seçicilərin şüuruna Trampın tamamilə məğlub olduğunu, onun siyasi karyerasına son qoyulduğunu yeritmək. Bu səbəbdən sorğunun nəticələri təqdim edilir: amerikalıların 56%-i Trampın səlahiyyətlərinə vaxtından əvvəl xitam verilməsini istəyirdi, vətəndaşların əksəriyyəti (57%-ə 39%) Amerikanın D.Trampın prezidentliyindən sonra “yenidən böyük” olduğunu hesab etmir. Rəyi soruşulanların 46%-i Trampı tarix boyunca ABŞ-ın ən pis prezidentlərindən, 21%-i isə ən yaxşı prezidentlərindən biri adlandırıb. Vaşinqtondakı hadisələrdən sonra 30 min respublikaçı seçici rəsmi olaraq partiyanı dəstəkləməkdən imtina edərək, demokratlar düşərgəsinə keçib.

Bir çox analitiklər hesab edirlər ki, ABŞ-da artıq uzun müddətdir ənənəyə sadiqlik və proqressivizm arasında müharibə gedir və Tramp birinci cərəyanın tərəfdarıdır, əhalinin milli kimliyi məsələsində üstünlüyün ağ, xristian millətə aid olduğunu hesab edir. 2020-ci il səsverməsinin nəticələri bu qiymətləndirmənin KİV-ə Trampı irqçi hesab edən demokratlar tərəfindən qəbul etdirildiyini təkzib edir. Ona 2016-cı ildə olduğundan daha çox müxtəlif etnik qrupların nümayəndələri səs veriblər. Sorğulara əsasən, ABŞ-ın qaradərili əhalisi arasında onun dəstəyi 8%-dən 12%-ə qədər artıb. “Democracy Fund” analitika təşkilatının məlumatına əsasən, oktyabrda 45 yaşdan aşağı afroamerikalıların 21%-i Trampa səs verməyə hazırlaşırdı. Bu səbəbdən Trampın afroamerikalı icmanın iqtisadi vəziyyətini xeyli yaxşılaşdırdığı qeyd edilir. Latın-amerikalı icmalar arasında Tranın tərəfdarlarının payı isə kişilər arasında 32%-dən 36%-ə, qadınlar arasında 25%-dən 28%-ə qədər artıb. Bu zaman ağ kişilərin cəmi 58%-i ona səs verib, keçən seçkilərdə isə bu göstərici 62% idi. Onun hakimiyyətdə olduğu dövrdə iqtisadi yüksəliş baş verib, pandemiya isə bu yüksəlişi zəiflədib.

Bu arada, Co Baydenin prezidentliyi dövründə ABŞ-ı çox mürəkkəb günlər, parçalanma və münaqişə günləri gözləyir. Və əsas vəzifə ən azından mövcud münaqişələri dondurmaqdan ibarət olacaq. Ən möhkəm əqidəli respublikaçılar belə Baydenin “bütün amerikalıların prezidenti olmaq” vəzifəsinin yerinə yetirilməsini qeyri-mümkün hesab edirlər. Amerikanın hələ Tramp gəlməzdən əvvəl bölündüyü və məhz buna görə onun prezident seçildiyi hesab olunur. Konqres prezident səlahiyyətlərinin bir hissəsini əldə edərək, əlində daha çox hakimiyyəti cəmləşdirsə belə, vəziyyət, çətin ki, dəyişsin.

Amma ekspertlər hesab edirlər ki, Bayden vəziyyəti kökündən dəyişə bilməyəcək, çünki Ağ Ev uğrunda mübarizədə rəqibi ilə müqayisədə nə qədər təmkinli olduğunu göstərməklə məşğul idi. Özünü Demokrat Partiyasının radikal hissəsinin nümayəndələri ilə əhatə edən Bayden, ekspertlərin sözlərinə görə, onların girovuna çevrilib və onun prezidentliyi öz kabineti ilə qarşıdurma şüarı altında keçə bilər.

Və bu, yeni təhdidin yarandığı bir vaxtda baş verir: bu gün ölkədə həddindən artıq zəngin insanlardan ibarət kiçik bir qrup və onların rəhbərlik etdiyi, qanun və əxlaq normaları diktə edən şirkətlərin təsiri böyükdür. Demokratlar Trampa qarşı mübarizədə bu qüvvədən kifayət qədər istifadə etsələr də, indi onları da, inhisarı xatırladan, İnternetdə sosial şəbəkələrdə ədavət, yanlış məlumat və sui-qəsd nəzəriyyələrinin yayılmasını səmərəli biznesə çevirən texnoloji şirkətləri də aradan qaldırmalıdırlar.

İstənilən halda, Trampa qədər heç bir partiya ABŞ-ın yığılmış problemlərini, əhalinin fobiya qorxularını dərk etmək və onları öz siyasi proqramlarına daxil etmək iqtidarında deyildi.

Ekspertlər hesab edirlər ki, 2016-cı ildə Tramp seçkilərdə cəmiyyətin bütün mənfi emosiyalarını götürüb onlara sadə aqressiv şüar forması verdiyinə qalib gəlib. ABŞ-da yaxın gələcəkdə keçiriləcək ara seçkilər Donald Trampın siyasi gələcəyinin necə olacağını göstərəcək. Bu seçkilər həmçinin tarixinin ən dramatik hadisələrindən birini yaşayan ölkədə demokratların hakimiyyət iddialarının əsaslılıq dərəcəsini üzə çıxaracaq.