Tramp qlobal yardımı dondurdu, müstəqil medianın gələcəyi təhdid altındadır – RSF xəbərdarlıq edir

ABŞ Prezidenti Donald Tramp qlobal yardımları dondurdu, o cümlədən Konqres tərəfindən müstəqil media və informasiya azadlığının dəstəklənməsi üçün ayrılmış 268 milyon dollardan çox vəsaitin istifadəsini dayandırdı. Sərhədsiz Reportyorlar (RSF) bu qərarı pisləyərək, qeyri-hökumət təşkilatlarını, media qurumlarını və jurnalistləri qeyri-müəyyən vəziyyətə saldığını bildirib. RSF beynəlxalq donorları müstəqil medianın davamlılığını təmin etmək üçün məsuliyyət götürməyə çağırıb.

Trampın elanından sonra ABŞ-ın Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi (USAID) xaos içindədir. Onun rəsmi vebsaytı bağlanıb, sosial media hesabları dondurulub, qərargahı isə fəaliyyətini dayandırıb. İşçilərə evdə qalmaq əmri verilib. Tramp tərəfindən yarımrəsmi Dövlət İdarəçiliyinin Səmərəliliyi Departamentinin rəhbəri təyin edilən İlon Mask USAID-i "cinayətkar təşkilat" adlandıraraq, “Biz bağlanırıq” bəyanatını verib. Bir neçə saat sonra Dövlət katibi Marko Rubio USAID-in icraçı direktoru vəzifəsinə təyin edildiyini açıqlayaraq agentliyin fəaliyyətinin Dövlət Departamentinə keçə biləcəyini işarə edib.

Jurnalistlər və media qurumları çıxılmaz vəziyyətdə

Bu addım müstəqil mediaya böyük zərbə vurub. ABŞ-dan maliyyələşən təşkilatlar, məsələn, Beynəlxalq Media Dəstək Fondu və repressiv rejimlərdə fəaliyyət göstərən kiçik media qurumları – İran və Rusiyada fəaliyyət göstərən müstəqil media resursları – ciddi maliyyə böhranı ilə üzləşib.

"ABŞ yardımının dayandırılması dünyada, xüsusən də jurnalistikada xaos yaradır," RSF ABŞ-ın icraçı direktoru Kleyton Veymers bəyan edib. "Dondurulmuş proqramlar media şəffaflığı və demokratiya üçün həyati əhəmiyyət daşıyır. İroniya ondadır ki, bu addım informasiya boşluğu yaradır ki, bu da təbliğat şəbəkələrinin və avtoritar rejimlərin xeyrinə işləyəcək."

USAID tarixi olaraq 30-dan çox ölkədə müstəqil medianı dəstəkləyib. Lakin bu dondurmanın tam təsiri hələ məlum deyil. Bir çox təsirlənmiş təşkilat uzunmüddətli maliyyə risklərindən və ya siyasi hücumlardan qorxaraq ictimaiyyət qarşısında danışmaqdan çəkinir. USAID-in artıq silinmiş hesabatına görə, agentlik 2023-cü ildə 6,200 jurnalistin təlim və dəstək almasına, 707 müstəqil xəbər agentliyinə və 279 vətəndaş cəmiyyəti təşkilatına yardım edib.

Mediada fəaliyyətin dərhal dayandırılması

Bir neçə media qurumu artıq fəaliyyətini dayandırmaq məcburiyyətində qalıb.

"Yanvar ayının sonuna qədər dərc edəcəyimiz materiallarımız var, lakin bundan sonra həll yolu tapmasaq, fəaliyyətimizi dayandırmalı olacağıq," – adının açıqlanmasını istəməyən Belarus mühacir media jurnalisti bildirib.

Kamerunda DataCameroon adlı müstəqil media qurumu USAID-in maliyyəsinin dondurulması səbəbindən jurnalist təhlükəsizliyi ilə bağlı layihəsini və ölkənin qarşıdan gələn prezident seçkilərini işıqlandıran təşəbbüsünü dayandırıb. İran mühacir mediası isə üç ay müddətinə əməkdaşlıqları dondurmaq və əməkhaqlarını minimuma endirmək məcburiyyətində qalıb.

"Əgər biz susarıqsa, onların daha çox hakimiyyəti olacaq," – mühacirətdə olan iranlı jurnalist xəbərdarlıq edib.

USAID: Ukrayna mediasının əsas donoru

Dondurulma Ukrayna mediasında xüsusilə böyük təşviş yaradıb. RSF-ə görə, Ukraynada hər 10 mediadan 9-u beynəlxalq yardımlardan asılıdır və USAID onların əsas donorlarından biridir.

"Slidstvo.Info-nun büdcəsinin 80%-i bu qərardan təsirlənib," – deyə müstəqil araşdırma platformasının həmtəsisçisi və icraçı direktoru Anna Babinets bildirib.

Babinets xəbərdarlıq edir ki, bu maliyyə boşluğu redaksiya müstəqilliyini dəyişdirmək istəyən qüvvələr tərəfindən sui-istifadə oluna bilər.

"Bəzi media qurumları bağlana və ya oliqarxlar və iş adamları tərəfindən satın alına bilər. Hesab edirəm ki, Rusiya pulları bazara daxil olacaq. Hökumət təbliğatı isə, əlbəttə ki, güclənəcək," – deyə o bildirib.

RSF artıq ABŞ-ın yardımının dondurulması ilə bağlı dezinformasiya cəhdlərini müəyyən edib. O cümlədən, təşkilata aid olduğu iddia edilən və guya bu qərarı alqışlayan saxta video yayımlanıb – bu, RSF-in heç vaxt müdafiə etmədiyi bir mövqedir.

Alternativ maliyyə mənbələri üçün təcili axtarış

Bu addım müstəqil medianın nə qədər həssas maliyyə vəziyyətində olduğunu üzə çıxarıb.

"USAID-in bu addımı buzdağının yalnız görünən hissəsidir – böhranın nə qədər dərin olduğunu göstərir," – deyə Mykolaiv şəhərində yerləşən NikVesti qəzetinin baş redaktoru Oleq Derenyuha bildirib.

2024-cü ildən etibarən Ukrayna mediası donor maliyyəsinin azalması ilə üzləşib, bu da maliyyə dayanıqlığını təmin etməyi getdikcə çətinləşdirir. RSF-in hesablamalarına görə, Rusiyanın 2022-ci ildə tammiqyaslı işğalı nəticəsində zəifləyən Ukraynanın müstəqil media sektorunun bərpası üçün ən azı 96 milyon dollar tələb olunur.

Bundan başqa, Gürcüstanda Rusiyanın "xarici təsirin şəffaflığı" qanununa bənzər yeni qanun çoxsaylı media qurumlarını təhlükə altına qoyub. Gürcüstanın baş naziri Trampın qərarını alqışlayıb.

USAID-in media yardımlarının gələcəyi qeyri-müəyyəndir

Tramp administrasiyası yardımın dondurulmasının ən azı 90 gün davam edəcəyini açıqlayıb. Lakin bəzi ekspertlər bunun daimi ola biləcəyindən ehtiyatlanırlar.

"Bu, uzunmüddətli bağlanmaya çevrilə bilər," – deyə Meduza-nın kommunikasiya direktoru Katerina Abramova xəbərdarlıq edib. "Mühacir mediaya digərlərinə nisbətən daha çətindir – biz auditoriyamızdan gəlir əldə edə bilmirik, kütləvi maliyyələşdirmənin isə həddi var. Üstəlik, Meduza-ya ianə vermək Rusiyada cinayət hesab edilir."

ABŞ-ın yardımı qəfil dayandırması müstəqil medianı və jurnalistləri böyük təhlükə ilə üz-üzə qoyub. Hazırda təsirlənmiş media qurumları üçün əsas prioritet alternativ maliyyə mənbələri tapmaqdır.