Korrupsiya Azərbaycanda inkişafı əngəlləməyə davam edir – Transparency International-in Hesabatı

Transparency International-in 2024-cü il Korrupsiya Qavrayışı İndeksi (CPI) korrupsiyanın dünya üzrə davam edən problemlərdən biri olduğunu bir daha vurğulayır və onun idarəetmə, iqtisadi inkişaf və iqlim tədbirləri üzərində dağıdıcı təsirini önə çəkir. CPI 180 ölkəni ictimai sektorda korrupsiyanın qavranılma səviyyəsinə görə qiymətləndirərək 0 (çox korrupsiyalaşmış) ilə 100 (çox şəffaf) arasında bal verir. Son hesabat qlobal ortalama göstəricinin 43 olduğunu və illərdir dəyişmədiyini göstərir. Üstəlik, ölkələrin üçdə ikisindən çoxu 50-dən aşağı bal alıb ki, bu da korrupsiyanın dünya miqyasında ciddi və hələ də həll olunmamış problem olaraq qaldığını sübut edir.

Azərbaycanın 2024-cü il CPI-dakı göstəriciləri narahatlıq doğurur. Ölkə 100 üzərindən cəmi 23 bal toplayaraq 180 ölkə arasında 154-cü yeri tutub. Bu göstərici, Azərbaycanın ictimai institutlarda, hüquq-mühafizə orqanlarında və məhkəmə sistemində köklü korrupsiya ilə mübarizədə çətinlik çəkdiyini açıq şəkildə nümayiş etdirir. Hökumətin korrupsiya ilə mübarizə aparacağına dair vədlərinə baxmayaraq, son illərdə əhəmiyyətli irəliləyiş müşahidə olunmayıb. Bu isə şəffaflığın və hesabatlılığın təmin olunması üçün fundamental problemlərin həll edilmədiyini göstərir.

İqlim böhranı və korrupsiyanın gizli xərcləri

Hesabatın ən diqqətçəkən məqamlarından biri korrupsiya ilə iqlim dəyişikliyi arasındakı sıx əlaqənin vurğulanmasıdır. Transparency International xəbərdarlıq edir ki, korrupsiya iqlim tədbirləri üçün ciddi təhlükə yaradır, çünki istixana qazı emissiyalarının azaldılması və uyğunlaşma tədbirlərinə ayrılan vəsaitlər tez-tez təyinatı üzrə istifadə olunmur və ya mənimsənilir.

Azərbaycan kimi neft və qaz gəlirlərinin üstünlük təşkil etdiyi iqtisadiyyatlarda iqlim layihələrində maliyyə idarəçiliyi ilə bağlı narahatlıqlar artır. Korrupsiyaya yol açan qeyri-şəffaf qərarlar və zəif nəzarət mexanizmləri ekoloji problemləri dərinləşdirir. CPI hesabatında qeyd olunur ki, korrupsiya bəzi biznes və siyasi elitaların ekoloji qaydalardan yan keçməsinə şərait yaradır ki, bu da meşələrin qırılması, çirklənmə və qeyri-dayanıqlı enerji təcrübələri kimi nəticələrə gətirib çıxarır. Ekspertlər hesab edirlər ki, antikorrupsiya tədbirləri olmadan Azərbaycanın yaşıl iqtisadiyyata keçidi və beynəlxalq iqlim öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi ciddi çətinliklərlə üzləşəcək.

Regional meyillər: Avtoritarizmin artması və korrupsiya

Transparency International-ın hesabatında Şərqi Avropa və Mərkəzi Asiya regionunda idarəetmə böhranının dərinləşdiyi qeyd olunur. Hesabat göstərir ki, bu regionda avtoritarizmin güclənməsi, hüquqi sistemin zəifləməsi və müstəqil institutların məhv edilməsi korrupsiyanın yayılmasına münbit şərait yaradır.

Azərbaycan bu tendensiyaların içərisində mühüm yer tutur. Beynəlxalq nəzarət qurumları ölkədə vətəndaş hüquqlarının məhdudlaşdırılması, məhkəmələrin müstəqilliyinin olmaması və siyasi rəqiblərə qarşı təzyiqlərin artması ilə bağlı narahatlıqlarını ifadə edirlər. Bütün bunlar elə bir mühit formalaşdırır ki, burada korrupsiya təkcə göz yumulmayan, hətta stimullaşdırılan bir mexanizmə çevrilir.

“Müstəqil nəzarət və balans mexanizmləri olmadıqda, korrupsiyaya bulaşmış şəxsləri məsuliyyətə cəlb etmək çətin olur,” – deyə adının açıqlanmasını istəməyən regional ekspert bildirib. “Nəticədə, korrupsiya biznes aparmağın bir norması kimi qəbul edilir və islahat səyləri daxildən baltalanır.”

İrəliyə aparan yol: İslahatlar mümkündürmü?

Azərbaycanda korrupsiya ilə mübarizə sahəsində həyata keçirilən tədbirlərə skeptik yanaşılır, çünki indiyədək atılan addımlar ciddi nəticələr verməyib. Şəffaflıq tərəfdarları hesab edirlər ki, real dəyişikliklər təkcə qanunvericilik islahatları ilə mümkün deyil – ölkədə idarəetmə mədəniyyətinin köklü şəkildə dəyişdirilməsi lazımdır.

Elektron hökumət və dövlət xidmətlərinin rəqəmsallaşdırılması korrupsiyanı azaltmaq üçün atılan addımlar kimi göstərilsə də, tənqidçilər bildirirlər ki, bu, əsasən aşağı səviyyəli korrupsiya hallarını hədəfə alır və yüksək rütbəli şəxslərin korrupsiyadan faydalanmasına mane olmur.

Azərbaycanın CPI reytinqində irəliləyiş əldə etməsi və şəffaf idarəçilik sisteminə keçidi üçün mütəxəssislər məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyinin gücləndirilməsini, antikorrupsiya qanunlarının daha sərt tətbiqini və vətəndaş cəmiyyəti institutlarının fəaliyyət göstərməsinə imkan yaradılmasını təklif edirlər.

“Azərbaycan şəffaf idarəetmə qurmaq potensialına malikdir, lakin bu, yalnız korrupsiyanın hər səviyyədə qarşısının alınması üçün siyasi iradə mövcud olduqda mümkün olacaq,” – deyə Bakıda fəaliyyət göstərən korrupsiya üzrə mütəxəssis qeyd edib. “Əks halda, ölkə yalnız geriləyəcək – həm idarəetmədə, həm iqtisadiyyatda, həm də ekoloji dayanıqlılıqda.”

Transparency International-ın hesabatı göstərir ki, korrupsiya Azərbaycan üçün yalnız siyasi problem deyil – onun təsirləri daha geniş yayılaraq iqtisadi və sosial inkişafı təhlükə altına qoyur. Ölkə rəhbərliyinin bu problemə ciddi yanaşıb-yanaşmayacağı hələ də açıq sual olaraq qalır. Ancaq bir şey aydındır: bu məsələnin həlli Azərbaycanın gələcək inkişafı və sabitliyi üçün həlledici olacaq.