Ermənistan ordusunun itkiləri nə qədərdir?

44 günlük savaşdan sonra ordusu darmadağın olan Ermənistan 10 noyabr anlaşmasını imzalamaq zorunda qaldı. Savaş müddətində  real vəziyyətdən xəbərsiz olan erməni cəmiyyəti qarşılaşdığı gerçəkliklərdən, 30 ildə haqqında mif yaradılmış erməni ordusunun darmadağın edilməsindən  şoka düşdü. Məğlubiyyətin səbəbkarı kimi ittiham edilən Paşinyan hökumətinə qarşı 10 noyabrdan sonra 17 partiyanın başlatdığı və hazırda  davam etməkdə olan etiraz aksiyalarına cəmiyyətin dəstəyi isə yetərli deyil. Üzləşdiyi hərbi  məğlubiyyət və acınacaqlı sosial-iqtisadi duruma baxmayaraq, indi erməni cəmiyyətini  narahat edən əsas məsələ əsir və itkin düşənlərin taleyilə bağlı məsələdir.

Ermənilər özləri də dövlətlərinin baş tutmadığını etiraf edərək onun  qurumları arasında yalnız ordunun istisna təşkil etdiyini qeyd edirdilər. Ermənistan ordusunun rəsmən  yaranması 28 yanvar 1992-ci il  kimi qeyd olunsa da onun özəyi daha əvvəl -1989-cu ildən  yaranmağa başlamışdı. Belə ki, hələ 1990-cı ilin yanvarında SSRİ Mərkəzi Televiziyasının “Zaman” xəbərlər proqramında zirehli texnika ilə silahlanmış erməni dəstələrinin  Naxçıvana hücuma hazırlaşması barədə Yerevandan reportaj yayınlanmışdı. “Hərbi balans”ın məlumatında  Ermənistan ordusunda qeydiyyatda 44800 hərbçi ilə bərabər “Qarabağ Müdafiə Ordusu” adlanan qruplaşmada  20000 nəfər olmaqla, cəmi 64800 nəfər şəxsi heyət olduğu bildirilir.  Bununla yanaşı savaş dövründə cəbhə bölgəsində erməni ordusunun 40 mindən artıq hərbçisi döyüşə qatılıb və darmadağın edilərək ciddi itkilərə məruz qalıb. İlk dövrdən itkilərlə bağlı rəqəm verməyəcəyini bəyan edən  Ermənistan hakimiyyəti hələ də real rəqəmləri açıqlamır.

Amma zaman keçdikcə bəzi rəqəmlər  üzə çıxır. 10 noyabrdan sonra Ermənistan Müdafiə Nazirliyi öz məlumatında 2 min nəfər itki olduğunu bildirəndə Səhiyyə Nazirliyi 3500 meyitin qeydiyyatdan keçdiyini bəyan etdi. Ondan bir müddət sonra  Ermənistanda hərbi qulluqçuların sığortalanma fondu  rəhbərlərindən biri savaş zamanı 4500 erməni hərbçinin öldüyünü,  5 min nəfərin  1-ci qrup, 6 min nəfərin isə 2-ci qrup əlil olduğunu açıqladı.  3-cü qrup əlillərlə  bağlı məlumat, ümumiyyətlə, verilmədi. Nəzəri baxımdan qruplar arasında rəqəmlər yaxın olduğundan   3-cü qrup  əlil sayının  5-6 min olacağı təxmin edilir.  Yanvar ayının sonlarında Ermənistan Müdafiə Nazirliyinin itkilərlə bağlı açıqladığı rəqəmə görə, həlak olanların sayı  4000-ə yaxın oldu. Amma Ermənistanda müxalifət və bir çox ekspertlər həlak olanların sayının 5 mindən çox  olduğunu bildirirlər. Bundan başqa heç yerdə qeydiyyatdan keçməyib Qarabağdakı döyüşlərə qatılıb məhv edilən yüzlərlə könüllü,  xaricdən gətirilən çoxsaylı  muzdlular  haqqında məlumatlara rast gəlinmir.

Bundan başqa ermənilərin real itkiləri gizlətmək üçün  rəqəmlərlə  manipulyasiyasına da diqqət etmək lazım. Belə ki, onlar silahlı qüvvələrini  Ermənistan ordusu və “Qarabağ ordusu” adı ilə  iki yerə bölərək itkiləri ayrılıqda  göstərirlər.  Bunun  siyasi mənası ilə yanaşı, həm də Ermənistan ordusunun itkilərini azaltma niyyəti var. Göstərilən cəhdlərə baxmayaraq,  mahiyyət eynidir.  Çünki necə ola bilər ki, 2 milyonluq Ermənistan ordusu 44800 nəfər, real olaraq Qarabağda yaşayan  60 minlik ermənilərin silahlı qüvvəsi 20 min nəfər təşkil edir. Adətən orduların ölkə əhalisinin  1%-i  səviyyəsində şəxsi heyətə malik olması qəbul edilir.  Ermənistanda bu nisbət 2,2% olduğu halda, Qarabağda bu rəqəm 33,3 % təşkil edir. Təbii ki, bu mümkün olan məsələ deyil. Sadəcə,  Ermənistan Qarabağda saxladığı ordunu Qarabağ Müdafiə Ordusu adı ilə sənədləşdirir. Digər tərəfdən nəzərə alınmalıdır ki, 2016-cı il aprel savaşında həlak olan erməni hərbçilər arasında qarabağlıların sayı bir neçə nəfər  idi.

44 günlük savaşda isə  səngərə göndərilən Qarabağ ermənilərinin əksəriyyəti  özbaşına mövqelərini tərk edib ailələrini Ermənistana aparmaqla məşğul olub. Bununla bağlı hələ o dövr Ermənistan cəmiyyətində ciddi narazılıqların olduğu da məlumdur. Ona görə də Ermənistanın Qarabağda yerləşdirdiyi  yerli və  Ermənistan  ermənilərindən təşkil olunan “Qarabağ  Müdafiə Ordusu” adlanan silahlı qüvvələrinin itkilərini də Ermənistan ordusunun rəqəmlərinə əlavə etməliyik. Həlak olanlarla bağlı separatçıların açıqladığı son rəqəm 2624 nəfərdir. Bundan başqa həm Ermənistanda, həm də Qarabağda minlərlə  erməni aksiyalar keçirib itkin hesab edilən yaxınları barədə məlumat istəyir. Buraya Ermənistan Hərbi Prokurorluğunun 11 min nəfərə yaxın fərari ilə bağlı açıqladığı rəqəmi də əlavə etsək dəhşətli mənzərə alınır. Belə ki, Ermənistanda və Qarabağda həlak olanlarla bağlı etiraf edilən rəsmi rəqəm 7000-ə yaxındır. Amma Ermənistan rəhbərliyi  son rəqəmləri rəsmi olaraq açıqlamayacaqlarını da söyləyir.  İndi əldə olunan rəsmi rəqəmlərə görə, 44 günlük savaşda həlak olan erməni hərbçilərin sayı  4000 üstəgəl 2624 bərabərdir 6624 nəfər edir. Əvvəl qeyd etdiyimiz kimi, bu rəqəmə məhv edilən könüllülər və beynəlxalq muzdlu terrorçuların itkiləri daxil deyil.  Yuxarıda verilən rəqəmlərə görə, Ermənistanda qeydiyyatdan keçən yaralı sayı (16000 nəfər) həlak olanların nisbəti təxminən üçdə bir  olduğuna görə cəmi yaralı sayı 6624 vurulsun 3 bərabərdir 19872 nəfər olur. Buraya  “Qarabağ  Müdafiə Ordusu”  adlanan birləşmənin sayı açıqlanmayan yaralıları daxil deyil.

64800 nəfər şəxsi heyətə malik Ermənistan ordusunun itkilərini əks etdirən  həlak olan, yaralanan və fərarilərlə bağlı rəqəmləri toplasaq 6624 üstəgəl 19872 üstəgəl 11000 bərabərdir 37496 nəfər edər. Bu, hələ Ermənistanın indiyədək verdiyi rəsmi rəqəmlərə istinad edilərək  yuvarlaq hesablanmış statistikadır.  Qeyri- rəsmi rəqəm isə təbii ki, daha çoxdur. Bu rəqəmin üzərinə sayı minlərlə ifadə olunub, axtarışları hələ də davam edən itkinləri və meyidləri  tanına bilinməyən yüzlərlə əsgərin Metsamorda soyuducularda saxlandığını da əlavə etsək alınan rəqəmin miqyası erməni ordusu üçün fəlakət sayıla bilər. Ölən, yaralanan və fərarilərin sayı 40000 civarında cəmləşir.

Açıqlanan rəqəmlərdən görünür  ki,  Ermənistan ordusunun  şəxsi heyəti və hərbi texnikasının  üçdə iki   hissəsi məhv edilib və ya xəsarət alıb. Yəni, erməni faşizminin kilsədən sonra ən çox tapındığı qurum olan erməni ordusu dağıdılıb.

Oqtay Qasımov, eks-prezident Əbülfəz Elçibəyin köməkçisi