Şəxsi evlərin tikintisi haqqında liberal qanun və onun korrupsiya boşluqları

2010-cu ildə Disput.az internet forumunda bir forum iştirakçısı mövzu açıb, əvvəlcə bütün dövlət icazələrini aldıqdan sonra tikdiyi bağ evi haqqında danışıb, daha sonra isə birmərtəbəli kürsülük binanın qeydiyyatı üçün ondan 15 min manat rüşvət tələb olunduğunu bildirib. "Bu vəziyyətə düşən tək mən deyiləm... tikilmiş evin qeydiyyatı ilə bağlı bu qanunsuzluq hər yerdə hökm sürür (rayon TİB, mərkəzi TİB özü). Hətta sifarişli poçtla göndərilən sənədlərin surətlərinin cırıldığını eşitmişəm... 2000 ödəməyə hazıram, ondan artıq yox. Onda tikinti üçün bütün ilkin sənədlərin alınması mənasını itirir", deyə forum iştirakçısı bildirirdi.

Həmin vaxtdan etibarən dövlət icazələri və şəxsi qaydada tikilmiş evlərin qeydiyyatı proseduruna aşağıda bəhs edəcəyimiz liberal dəyişikliklər edilib. Bununla belə, Turan-a müraciət edən vətəndaşlar Bakının və bağ evlərinin tikintisi xüsusilə inkişaf edən qonşu rayonların icra hakimiyyətlərindən etiraz məktubları aldıqlarını bildirirlər. Hakimiyyət qanunla müəyyən edilmiş müddət ərzində vətəndaşlara mühəndis kommunikasiyalarının hazır olmaması və ya əvvəlcədən tikilmiş evlərlə əlaqədar həddindən artıq yüklənməsi ilə əlaqədar həmin ərazidə ev tikməyin qeyri-mümkün olduğu barədə bildiriş göndərir. Başqa əsaslarla (rayonun ümumi planına uyğunsuzluq - 80.3-cü maddə) imtinalar da ola bilər, məhkəmə təhqiqatı zamanı onların yoxlanılması çox zaman, səy və pul tələb edir. Vətəndaşlar məhkəmə təhqiqatlarının perspektivsiz olduğunu bildirirlər, belə ki, hakimlər qeyri-obyektiv olaraq icra hakimiyyətinin tələblərini müdafiə edirlər. Bu süründürməçilikdən qaçmağın ən yaxşı yolunun adi rüşvət vermək olduğunu yazırlar, çox güman ki, bunun nəticəsi iddiaçının xeyrinə olmayacaq. Rüşvət verdikdən sonra ev sahibi qarşısında süni olaraq yaradılmış bütün maneələr bir anda yox olur.

Tikinti sahəsində çoxillik korrupsiya problemi Turan-ın və digər KİV-lərin nəşrlərində dəfələrlə işıqlandırılıb. Cebhe.info-da yerləşdirilmiş "Qeydiyyatdan keçirilməmiş 500 min ev: rüşvətxorluq səviyyəsi imkan vermir" sərlövhəli məqalə səciyyəvidir.

(http://www.cebhe.info/500-min-senedsiz-ev-rusvet-seddi-senedlesmeye-imkan-vermir-56569)

2017-ci ilin dekabrında Sabit İnkişaf Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Nəriman Ağayev "Exo" qəzetinə icra hakimiyyətlərinin tikintiyə icazə vermək üçün "əvvəlki kimi rüşvət tələb etdiyini" demişdi.

2015-ci ilin aprelində, 2016-cı ilin oktyabrında və 2017-ci ilin mayında Şəhərsalma və Tikinti Məcəlləsinə şəxsi yaşayış evlərinin tikintisi üçün riayət olunması tələb olunan prosedurların sadələşdirilməsi və qısaldılması ilə bağlı dəyişikliklər edilib. Şəhərsalma və Tikinti Məcəlləsinin son mətni ilə (2017) e-qanun.az saytında tanış olmaq olar. Tikinti həyata keçirən şəxs üçün tələblər 80-ci "Məlumatlandırma icraatı" maddəsində əks olunub.

Qanunda deyilir ki, 12 metrdən və üç mərtəbədən yüksək olmayan və aşırımlarının uzunluğu 6 m-dən çox olmayan evin tikintisi üçün icazə tələb olunmur. Rayon hakimiyyətinə 80.1-ci bəndin tələblərinə uyğun planı, torpaq üzərində mülkiyyət hüququnu təsdiq edən sənədin surətini və şəxsi ev tikmək niyyəti haqqında ərizə təqdim etmək kifayətdir.

2015 və 2017-ci illərdə hər bir mərtəbəsinin hündürlüyü 3 metrdən çox olmayan 2 mərtəbədən yüksək və sahəsi 1400 kv merdən çox olan ev üçün icazə alınması tələbi ləğv edilib.

Rayon hakimiyyət orqanlarına yazılı məlumat verildikdən sonra bu qurum 10 gün ərzində vətəndaşa cavab verməlidir, bu müddət başa çatdıqdan sonra cavab olmadıqda vətəndaş tikinti işlərinə başlaya bilər (80.4-cü maddə). Hakimiyyətin gələcək evin layihəsinə qarşı iradları normativ sənədlərə bütün uyğunsuzluqlar göstərilməklə izah edilməlidir. Ərazinin tam planı olmadıqda hakimiyyətin 30 gün ərzində vətəndaşa cavab vermək imkanı Məcəllədən çıxarılıb.

Məcəllədə şəxsi ərazidə ölçüləri qanunda müəyyən edilmiş normaları aşmayan (80.1-ci maddə "Məlumatlandırma icraatı") təsərrüfat obyektləri (hasar, quyu, anbar, oranjereya və s.) tikmək üçün icazə almaq və ya bu niyyət haqqında məlumat vermək zərurətinin olmadığı qeyd edilib.

Qanunun sonuncu mətni kifayət qədər liberaldır və icra hakimiyyəti orqanlarında korrupsiya imkanlarının aradan qaldırılmasına yönəlib. Amma Azərbaycan həqiqətlərində hər şey qanunda yazıldığı qədər bəsit olmur. Şəhərsalma və Tikinti Məcəlləsindəki boşluqlar və qəsdən yaradılmış qarışıqlıq barədə Turan-ın 26 may 2017-ci il tarixli "Sadələşdirilmiş korrupsiyaya uğramış tikinti - 7" sərlövhəli məqaləsində ətraflı bəhs olunub.

Tikinti sahibi üçün tikilən evin mühəndis kommunikasiyaları ilə razılaşdırılması prosedurlarına həsr olunmuş 84-cü ("Texniki şərtlər") maddəsi əsasında, habelə icra hakimiyyətinə yuxarı təşkilatların və kommunal xidmət göstərən şirkətlərin razılıq verməsi ilə bağlı süni çətinliklər yaradıla bilər. 85-ci ("Tikinti meydançası") və 86-cı (Tikintinin başlaması üçün hazırlıq işlərinin aparılması) maddələr də icra hakimiyyəti tərəfindən korrupsiya müdaxiləsi üçün imkanları artırır.

Korrupsionerlərin geniş yayılmış metodu tikilmiş evi sözügedən məcəlləyə uyğunsuzluqlar aşkar edilməsi bəhanəsi ilə sökməklə hədələməkdir. Vətəndaşlar bilməlidirlər ki, qanunun 16-cı maddəsi evində aşkar edilmiş pozuntular haqqında ev sahibinə əvvəlcədən və yazılı məlumat verilməsini tələb edir, həm də hakimiyyət onların düzəldilməsi üçün yazılı olaraq imkan yaratmaq öhdəliyi daşıyır. Bələdiyyə və ya icra hakimiyyətinin qanuni tələbləri yerinə yetirilmədikdə tikilmiş və ya tikintisi tamamlanmamış ev rəsmi bildirişdən 1 ay sonra sökülə bilər.

Fərdi tikinti sahibinə verilə biləcək yeganə məsləhət Şəhərsalma və Tikinti Məcəlləsinin tələblərinə ciddi şəkildə riayət etməsi və haqlı olduğundan əmin olduğu təqdirdə məhkəmə qaydasında qanunun yerinə yetirilməsini tələb etməsidir. Bəzən elə olur ki, tikinti sahibinin məhkəməyə müraciət etdiyini öyrənən rüşvətxorlar cinayət niyyətlərindən əl çəkirlər.