ABŞ-da Cəmil Həsənlinin monoqrafiyası nəşr olunub

ABŞ-ın Harvard Universiteti Azərbaycanın tarixçi- professoru Cəmil Həsənlinin “Xruşşov mülayimləşməsi və Sovet Azərbaycanında milli özünü dərk, 1954-1959” adlı monoqrafiyasını nəşr edib. Bu barədə Turan-a Cəmil Həsənli bildirib.

Onun sözlərinə görə, monoqrafiya  uzun illərdir fəaliyyət göstərən “Harvard Soyuq Müharibə Araşdırmaları Kitab Seriyasında” (The Harvard Cold War Studies Book Series) çap olunub. Seriyanın redaktoru alim professor Mark Kramerdir.

Əsər Stalinin ölümündən sonra Sovet Azərbaycanında cərəyan edən siyasi prosesləri əks etdirir Belə ki,  Xruşşov reformaları, Sovet Kommunist Partiyasının XX qurultayının qərarları, Kreml rəhbərliyində baş verən siyasi çəkişmələr milli respublikalarda, o cümlədən Sovet Azərbaycanında necə qarşılanması da yer alıb.

Müəllifin sözlərinə görə, bu monoqrafiyadan aydın olur ki, SSRİ Müdafiə naziri marşal Jukovun azərbaycanlıların ali hərbi akademiyalara qəbul olunmasını qadağan edən gizli əmri olub.

“Məhz, SSRİ Müdafiə Nazirliyinin gizli təlimatları əsasında ötən əsrin 50-ci illərinin ortalarında xaricdə dislokasiya edilən Sovet ordu hissələrində və desant ordusunda  yalnız rus, ukrayna və belarus millətindən olan  çağrışçılar xidmət edə bilərdi. Digər Sovet millətlərindən olan gənclər, o cümlədən azərbaycanlı hərbi çağrışçılar bu ordu hissələrində xidmət etmələri  qadağan olunmuşdu”, -  o bildirib.

Kitaba Azərbaycan dilinin dövlət dili olması, 1956-cı ildə respublika konstitusiyasına “Dövlət dili” haqqında xüsusi maddənin əlavə edildiyi qeyd olunub.

Kitabın üz qabığının arxa hissəsində tanınmış Amerika alimlərinin əsər, onun müəllifi haqqında fikir və mülahizələri yer alıb.

Massaçusets  Amherst Universitetinin professoru,  azərbaycanşünas professor Audrey Alstadt yazır: “Həsənlinin yeni kitabı Azərbaycan tarixinin az işlənmiş lakin mühüm bir dövrünə işıq salır.  Stalinin ölümündən sonra 1950-ci illərdə siyasi həyatda və milli düşüncədə bir canlanma hiss edilirdi. Doktor Həsənli bu canlanmanı təsvir edir, ədəbiyyat və incəsənət sahəsində Stalin qurbanlarına münasibətdə Kommunist partiyası daxilində gedən siyasi müzakirələri tədqiq edir. Bu kitab milli sarsılmazlıq haqqında tutumlu bir tarix hekayəsidir: ayrı-ayrı personalların şəxsi hekayəsi, var olmaq, xəyanət və itkilər, siyasi döyüşlər hekayəsi. Həsənli öz arqumentləri ilə Azərbaycanı siyasətin Sovet kontekstində milli siyasətlə məşğul olan sovet alimləri arasında daha çox populyar “milli quruculuq” tezisinə qarşı qoyub”.

Qafqazşünas alim, Vaşinqtondakı Karneqi fondunun baş elmi işçisi Tomas de Val qeyd edir: “Sözün dəqiqliyi ilə desək, Cəmil Həsənli Azərbaycanın çox ünlü bir tarixçisidir. Bax, biz yenidən onun arxiv mənbələri ilə zəngin orjinal və cəlbedici bir işinin şahidiyik.   Bu dəfə onun kitabı Xruşşov yumşalması dövründə Azərbaycan tarixşünaslığında boş qalmış yeri doldurur . Xruşşov yumuşalması və Sovet Azərbaycanında milli özünüdərk, 1954-1959: kim Qafqazın XX əsr tarixi ilə maraqlanırsa onların hamısı tərəfindən hökmən oxunmalıdır”.  -16D04-