Azərbaycan Yesenin ensiklopediyasında

Son 20-25 il ərzində həyata keçirdiyi bir neçə böyük layihələrlə (Полное собрание сочинений С.А. Есенина и Летопись жизни и творчества С.А. Есенина) dünya yeseninşünaslığına öz əvəzedilməz töhfəsini verən Rusiya Elmlər Akademiyası M.Qorki adına Dünya Ədə­biyyatı İnstitutu və burada fəaliyyət göstərən Yeseninin həyat və yaradıcılığını öyrənən “Yesenin qrupu”nun iştirakı ilə daha bir fantastik layihə həyat keçirilməyə başladı – çoxcildli “Yesenin ensiklopediyası”nın 1-ci buraxılışı işıq üzü gördü. Bu kitab dahi rus şairi Serqey Yeseninin anadan olmasının 125 illiyi münasibətilə buraxılmış və şairin həyat və yaradıcılığı ilə bağlı xatirə yerlər, məkanlar və ədəbi toponimlərə həsr edilmişdir.

Yesenin səyahət etməyi çox sevirdi. Onun əsərlə­rindən az qala hər birinin öz taleyi, öz tarixçəsi olduğu, hər bir şeirin şairin həyatı­nın bir epizodu olduğu məlumdur. Təsadüfi deyil ki, 1925-ci ilin oktyabrında yazdığı tərcümeyi-halında öz həyat tarixçəsini təsvir edən şair sonda deyir: “Avto­bioqrafik məlumatların qalanına gəlincə, onlar mənim şeirlərimdədir”.

Amma nə qədər səyahət etsə də, çoxlarının Avropaya, Amerikaya həmişəlik can atdığı bir zamanda, özünün dediyi kimi, İspa­niyadan başqa bütün Avropanı və Amerikanı dolaşan şair oralarda çox yük­sək səviyyəli həyat şəraiti, şan-şöhrət vəd edən müxtəlif təkliflərə baxmayaraq, onu maq­nit kimi özünə çəkən vətəninə döndü. Şairin ən böyük məhəbbəti elə vətəninə olan sevgisi, təbiətə olan vurğunluğu idi.

Azərbaycan-rus ədəbi əlaqələrinin yorulmaz tədqiqatçısı S.Turabov Yeseninin vətən sevgisi ilə dopdolu şeirləri haqqında yazır: “Şairin ən böyük məhəbbəti – vətənə olan məhəbbətidir. Bu mə­­həbbəti şair elə təsirli, elə valehedici ifadə edib ki, Puşkinin özü belə, onun şeirlərinin altında öz imzasını qo­yar­dı”.

Elə buna görə də dahi rus şairinin istər öz vətənində, istərsə də başqa ölkələrdə olduğu, gördüyü şəhərlər, kəndlər, yaşayış məntəqələri, dənizlər, çaylar, göllər və s. haqqında, şairin əsərlərinin poetikası ilə bağlı ədəbi toponimlər, eləcə də Yeseninin yaradıcılığında və bioqrafiyasında yer alan real çoğrafi toponimlər haqqında dolğun məlumatları özündə birləşdirən bir əsərin meydana gəlməsi bu böyük söz ustasının ədəbi-poetik irsinin qavranması və öyrənilməsi baxımından müasir yeseninşünaslığın qarşısında duran həddindən artıq vacib məsələlərdəndir.

Ensiklopediyanın bu buraxılışında məhz bu məsələlərlə bağlı ümumilikdə 442 toponim haqqında 357 məqalə ilə ərtaflı məlumat verilir. Bütövlükdə “Yesenin ensiklopediyası” layihəsi çərçivəsində 2500-dən çox məqalənin yazılacağını nəzərə alsaq, bu layihənin nə qədər əhəmiyyətli olduğunu əlavə sübut etməyə ehtiyac qalmır. Bu layihə həm sadə poeziyasevərlər üçün, həm də Yeseninin ədəbi-poetik irsini öyrənən mütəxəssislər, tədqiqatçılar, yeseninşünaslar üçün böyük önəm daşıyır. Burada verilən hər məlumat böyük şairin həyatının bir məqamını, onunla bağlı hadisələri və bəzən də həyatının müəyyən bir dövrünü özündə əks etdirir, şairin həyatı ilə bağlı müxtəlif hadisələrin daha doğru, dolğun verilməsi və obyektiv anlaşılmasına kömək edir. Bu kitab vasitəsilə dahi rus şairinin vətəni olan Rusiyada və ondan kənar coğrafiyada bütün həyatını addım-addım izləmək mümkündür və kitabda yer alan materiallar ayrı-ayrı ədəbiyyat və mədəniyyətlərin şairin dünyagörüşünə və yaradıcılığına təsirinin və əks prosesin öyrənilməsi baxımından da çox faydalıdır.

Bu kitab Azərbaycan yeseninsevərləri və yesenenşünasları üçün də böyük hədiyyədir. Məlumdur ki, Yesenin bir neçə dəfə Bakıda olmuş, burada yaşayıb-yaratmışdır, onun iştirakı ilə tədbirlər, görüşlər, poeziya gecələri keçirilmiş, Bakı mətbuatında onun şeirləri dərc olunmuş, yaradıcılığı ilə bağlı materiallar verilmişdir. Yeseninin öz əsərlərini ən çox dərc etdirdiyi mətbu orqan məhz Bakıda nəşr edilən “Bakinsiki raboçi” qəzetidir ki, 1924-25-ci illərdə bu qəzetdə onun 45 şeiri dərc edilmişdir.

Yeseninin həyat və yaradıcılığının Bakı dövrü onun yaradıcılığının ən məhsuldar və ən maraqlı dövrü olmaqla, şairin ümumi yaradıcılığında xüsusi yer tutur və ümumilikdə kifayət qədər zəngin olan Ye­se­nin yaradıcılığı, şairin Bakı dövrü olmadan, bir qədər natamam görünərdi. Ümu­miy­yət­lə, Yeseninin həyatının kənddə keçən illəri (əsasən, uşaqlıq və bir az da yeniyetməlik dövrü) şairin həyatında nə qədər dərin izlər buraxmışdırsa, Bakı dövrü də onun həm həyatında, həm də yaradıcılığında ən az elə o miqyasda iz buraxmışdır və bu mənada, bu dövr Yeseninin həyat və yaradıcılığının heç bir digər dövrü ilə müqayisəyə gəlmir.

Ensiklopediyanın bu buraxılışında dahi şairin, “hər bir şair gərək mütləq Bakıya getsin, onun ətrafları həddindən artıq şairanədir” dediyi, “mən and içməyə hazıram ki, Bakının işıqları ulduzlardan gözəldir” deyə vəsf etdiyi Bakı haqqında, burada olarkən ən gözəl əsərlərini yaratdığı, indi “Serqey Yesenin adına Azərbaycan-Rusiya Ədəbi Əlaqələr Mərkəzi”nin və şairin ev muzeyinin yerləşdiyi gözəl Mərdəkan haqqında, şeirlərindən birində “Xəzər çətin gündə dost və arxadır” deyərək güvəndiyi və sevgisini qəlbində ölənəcən yaşadacağına söz verdiyi Xəzər dənizi və Balaxanı haqqında, yaradıcılığının şah əsərlərindən hesab olunan “Persidskie motivı” şeirlər silsiləsində vəsf etdiyi Şərq, Persiya, Bağdad, Bosfor, Şiraz, Xorasan, Tehran haqqında məlumat verilir.

Böyük məmnuniyyətlə onu da qeyd etmək istəyirik ki, tarixdə Yeseninin ilk poeziya bayramı məhz Azərbaycanda, 1972-ci il oktyabrın 4-də Rusiya Federasiyası mədəniyyət günləri çərçivəsində, Mərdəkanda keçirilmişdir. Onu da qeyd edək ki, Mərdəkandakı Yesenin muzeyi şairin doğma vətəni Rusiyadan kənarda fəaliyyətə başlayan ilk rəsmi muzeydir. Bu da böyük şairin adının əbədiləşdirilməsi yolunda Azərbaycanda atılan ən mühüm ədəbi-mədəni hadisələrdən biri olaraq Azərbaycan xalqının bu böyük rus şairinə olan səmimi sevgisinin bariz nümunəsidir.

“Yesenin ensiklopediyası” üzərində M.Qorki adına Dünya Ədə­biyyatı İnstitutunda fəaliyyət göstərən “Yesenin qrupu” ilə birgə şairin doğulduğu Ryazan Vilayəti Konstantinovo kəndində yerləşən Serqey Yesenin Dövlət Muzey-Qoruğunun əməkdaşları da böyük həvəs və enerji ilə işləmişlər. Kİtabda verilmiş maraqlı illüstrasiyalar və məhz Muzeyin fondunda olan, amma geniş kütləyə məlum olmayan maraqlı şəkillərdən istifadə edilməsi kitabı daha da canlandırır və onun rahat və yorulmadan, bir bədii əsər kimi oxunmasını təmin edir. Kitab nəfis şəkildə hazırlanmış və poliqrafik baxımından da ən yüksək standartlara cavab verir.

Bütün dünyada, ucsuz-bucaqsız bir coğrafiyada Yesenin yaradıcılığı ilə məşğul olanlara, yeseninşünaslara, yeseninsevərlərə çox dəyərli, qiymətsiz bir hədiyyə olan bu əsər üzərində işləyən hər kəsə - kitabın elmi və məsul redaktoru, Yeseninin həyat və yaradıcılığının öyrənilməsində fövqəladə rolu olan “Yesenin qrupu”nun rəhbəri N. İ. Şubnikova-Qusevaya, qrupun elmi katibi, bu buraxılışın redaktoru, mənim səmimi dostum Maksim Skoroxodova, qrupun bütün üzvlərinə, redaksiya heyətinə, texniki işçilərə, Serqey Yesenin Dövlət Muzey-Qoruğunun bütün əməkdaşlarına, bir sözlə bu layihənin həyata keçirilməsi yolunda can yandıran bütün insanlara Azərbaycan yeseninsevərləri və yeseninşünasları adından dərin təşəkkür edirəm.

Bu layihənin həyata keçirilməsini maliyyələşdirən Ryazan Vilayəti Hökumətinə də təşəkkür etməyi unutmayaq.