Doktor Azər Həbiboviçin bir günü

Azər Türkiyədəki məşhur bir universitetin tibb fakültəsində oxuduğu vaxtlardakı kimi düz səhər saat yeddidə zəngli saat olmadan oyandı. O zamanlar günə enerji və ümid dolu başlayırdı . O məzun yoldaşları içərisində ən yaxşısı olacaq, qayıdıb Bakını fəth edəcəkdi. Nəhayətində, Sovet dövründə nüfuzlu və güclü şəxsiyyətləri adlandırdıqları kimi onu Azər Qəbiboviç adlandıracaqlardı. Ancaq hal-hazırda onun o enerjisi və ümidi yoxdur. Onun ətrafında heç nə tələbəlik dövründə təsəvvür etdiyi kimi deyil. Türkiyədə aldığı parlaq təhsil və qazandığı təcrübə ona burada kömək etmədi, başqa nəyəsə ehtiyac var idi.

Heç nəyi fəth edə bilmədi, bütün zirvələr artıq alınmışdı. İndi məqsəd ayaqda qalmaq, iş yerində lüzumsuz mübahisələrdən qaçmaq, ailəni təmin etməkdir.

İşdə eyni şey günbəgün təkrarlanırdı. İndi bir gün Azər Qəbiboviçə bəzən Soljenitsinin "İvan Denisoviçin bir günü" romanını xatırladırdı, əlbəttə ki, "insani sima" adlandırılan müasir formada. Ancaq yenə də hər şey kədərli və bəzən də təhlükəli idi...

Azər sakitcə duş qəbul etmək istədi, ancaq həmin dəqiqə arvadının səsi gəldi: "Pul qoy". Yenə pul... "Uşağı poliklinikaya aparıram; peyvəndlər və cürbəcür analizlər edilməlidir. Analizləri ödəmək və haradasa yaxşı peyvənd elətdirmək üçün 50-60 manata ehtiyac var." Dövlət xəstəxanalarında və poliklinikalarında xidmətlər pulsuz elan olunsa da, burada hər şey üçün pul ödəməlisən. Həkimin qəbulu 10-20 manatdır, hər prosedura üçün də - rentgen, analiz, dərman, bandaj, pambıq, ən bahalı dərmanlar almaq üçün də əlavə pul ödəməli olursan. Azər şəhərin qaynar saatları üçün tamamilə əlverişsiz olan, rahat girib-çıxmaq mümkün olmayan gözəl bir Koreyadan gətirilmiş avtobusda işə getdi.

Budur, doğma dövlət klinikası... Əvvəlcə sizi uyğun həkimlərə yönləndirən qəbul şöbəsinə getməlisiniz. Təşəkkür etməsəniz, o daha sizə çox xəstə göndərməyəcəkdir. Azər təşəkkür etdi.

Daha sonra gündə bir dəfə keçirilən və formal xarakter daşıyan beşdəqiqəlik yığıncaq... Əvvəllər xəstəliklərin tarixi ilə bağlı ciddi araşdırmalar olurdu, müzakirələr aparılırdı, həkimlər oxuduqları tibbi yenilikləri paylaşırdı.

İndi sadəcə soruşurlar ki, nə qədər xəstə gəldi, neçəsi çıxdı və tez-tez baş həkim tərəfindən təkrarlanır ki, xəstələrlə ehtiyatlı olun və pulla ehtiyatlı olun.

Artıq professorun rəhbərlik etdiyi palatalara həkim ziyarətləri həyata keçirilmir, indi xəstə birbaşa qəbul şöbəsinin yönləndirdiyi həkimin yanına gedir, heç kim xəstəliyin tarixi və müalicənin gedişi barədə müzakirə aparmır. Xəstənizi müalicə edin və ondan öz bildiyiniz kimi pul qırxın...

"Beşdəqiqəlik" yığıncaqdan sonra Azər özünün və bütün tibb işçilərinin könüllü və məcburi qeydiyyata alındığı hakim Yeni Azərbaycan Partiyası (YAP) üçün xəstəxana özəyinin sədri tərəfindən toplanan partiya haqqını ödəməli idi - ayda 1 manat (1manat - $ 0.6).

Beləliklə, yalnız həkimlər və müəllimlər deyil, demək olar ki, bütün dövlət işçiləri YAP-a üzv edildi. Azər etiraz etmədi. O qəhrəman deyil, sıradan bir insandır, bir də ki, ayda 1 manat üçün etiraz etmək alçaldıcıdırmı? Başım sakit olsun, bunu da min şükür.

Ancaq bununla yanaşı Azəri qıcıqlandıran istisnalar var. Budur, kardiologiya şöbəsindən Rəna xanım sakitcə YAP-a üzv olmaqdan imtina etdi. Bir neçə dəfə ona dedilər ki, yaxşı deyil, nəyə nail olmağa çalışırsan, bizə nəyi sübut etmək istəyirsən? Ancaq bu nəsihətlər və qınayan baxışlar Rəna xanıma təsir etmədi və o öz fikrindən əl çəkmədi. Üstəlik, boş vaxtlarında bəzi hələ salamat qalmış müxalifət qəzetlərini qətiyyətlə açıb və məmnuniyyətlə səhifələri yüksək səslə vərəqləyərək müstəqilliyini hər kəsə göstərdi. O istedadlı həkim deyildi və xaricdə təhsil almamışdı, bütün bunlara baxmayaraq o müqavimət göstərdi. Bəlkə bu iş səviyyə və təhsil məsələsi deyil? Bəs nədir? Azər Qəbiboviç bunu anlaya bilmirdi...

İş günü başladı. İlk xəstələr gəlməli idi, xəstələr bəzən qəbul şöbəsindən sizə yönləndirilir, bəzən də özləri sizi seçir. Dövlət klinikasında hər bir xəstə həkim terapevtin qəbuluna buraxılmaq üçün razılaşdırıldığı kimi 10-20 manat verir. Bundan əlavə, təyin olunmuş müalicə kursu üçün təqribən 50 manat lazımdır, bazarlaşma gedir. Beləliklə, gündə 200 manata yaxın pul gəlir. Ən məşhur həkimlərin dərəcəsinə və xəstə sayına görə bu rəqəm gündə 500 manata çıxa bilir.

Burada həkimə və tibb bacısına pul ödənilməlidir, ödənilmədiyi halda, onlar xəstəyə bir stəkan su belə verməzlər. Azər Qəbiboviçin tibb bacıları ayda 500 manata qədər qazana bilər.

Ayda bir dəfə baş həkimə 200-500 manat hörmət edilməlidir - gündəlik qazancınız qədər.

Bir ayda ortalama terapevt iki ilə üç min manata qədər qazana bilər. Belə bir həkimin rəsmi aylıq maaşı isə 400-500 manat arasındadır. Cərrahlar isə 3 qat daha çox qazanırlar.

Özəl klinikalarda müalicə təxminən iki qat baha başa gəlir, amma özəllərdə daha rahatdır, hər şeyi əvvəlcədən sahibləri tərəfindən müəyyən edilmiş tarifə uyğun ödəyirsiniz. Tibbi sığortanın tətbiqindən sonra həkimlərin gəlirlərində necə dəyişikliklər olacağı bəlli deyil, amma bu hamını narahat edir. Rahat yaşayırdıq, bu dəyişikliklər nəyə lazımdır?

Həm dövlət, həm də özəl klinikalarda rəhbərlik bəzən həkimdən xəstədən mümkün qədər çox pul qoparmağa tələb edir, onu diaqnozu mürəkkəbləşdirməyə və ya xəstəlikdən əlavə yeni diaqnoz qoymağa məcbur edir, lazımsız proseduralar və lazımsız əməliyyatlar təyin edir, amma Azər Qəbiboviç bunu özünə rəva bilməz. İndi işləmək asan deyil, hər kəs savad və texniki cəhətdən silahlanıb, sizi videoya çəkə bilər. Artiq pul götürsən, sabah bütün ölkə səni YouTube-da görəcəkdir. Qazandığı məbləğ Azər Qəbiboviça kifayət edirdi, o dinc yatmaq istəyirdi.

Karyerasının əvvəlində Azər birtəhər xərçəng xəstəliyinə tutulmadığı halda xəstəyə xərçəngə qarşı bahalı bir kurs təyin edən həmkarına qarşı çıxdı. Pul! Azər gənc olduğundan dəli qanlı idi. Əvvəlcə həkimə bu barədə danışdı, o reaksiya vermədi, sonra direktora müraciət etdi. Komissiya yaradıldı. Həkimə töhmət kimi bir şey verildi, sonra isə Azəri utandırmağa başladılar, evin sirrini verməkdə, xəyanətdə və s. təqsirləndidilər. İndi həmin həkimin ətrafındakı həkimlərdən heç biri Azərlə danışmır, onu xain hesab edirlər. Azərin yaxın dostlarından biri onu sadəcə pul qazana bilmədiyi üçün danlamağa başladı, - yəni, Azər xəstədən az pul alır. Artıq Azər Qəbiboviç buna öyrəşdi, həqiqət uğrunda əziyyət çəkmirdi, amma saxta diaqnoz qoymaqdan da imtina etdi.

Azər öz işini yaxşı bilirdi, bacarıqlı, vicdanlı fəaliyyət göstərirdi. Ancaq hər şey yalnız ondan asılı deyildi. Tibb bacıları, yanlış müayinələr, saxta dərmanlar və müalicəni müşayiət edən digər həkimlər Azəri daim pis vəziyyətə qoyurdular. Hər şeyə nəzarət edə bilməzsən. Sonuncu dəfə, o növbənin sonunda bir stasionar xəstəyə dərman yazdı, amma səhərə qədər tibb bacıları ona əks xüsusiyyətləri olan dərman vurdular, axırda xəstəni çətinliklə xilas etdilər.

Bəs şəhər apteklərində dolu olan saxta və ya yararsız dərmanlarla nə etmək lazımdır? İmkanlılar Almaniyadan, Türkiyədən, hətta Gürcüstandan dərmanları gətizdirir, kasıblar isə həkimə - "yazdığınız dərmanlar kömək etmir" şikayəti ilə geri dönürlər.

Azər Qəbiboviç xəstələrdən pul alırdı, amma vicdanla. Ayda 500 manata necə yasayasan? Qanunsuzdur? Bəli! Ancaq Roma Hüququnda deyildiyi kimi: " Əgər bir insan etiraz etmirsə, başına gələnlərin heç biri qanunsuz deyil".

Səhərdən fasiləyə qədər Azər beş xəstəni müayinə etdi, pis deyil... İndi fasilə vaxtı idi. Azər həyat yoldaşının ona hazırladığı sendviçi çıxartdı və İnternetə daxil oldu. Yaxındakı Tibb Universitetinin kitabxanasına girmək, tibbi jurnallar oxumaq da olardı, ancaq son 10 ildə kitabxanaya gələn yeganə kitab şair Məcnun Göyçəlinin şerlər toplusu idi.

İnternet daha maraqlıdır. Əvvəlcə qara xəbərlər: müharibələr, böhranlar, yaxınlaşan axirətlər, sonra aktrisaların varlı sponsor axtarması haqqında xoş xəbərlər...

Nəhayət, budur, ən maraqlı "online" forum... Burada tibb haqqında bir bölmə də var... Forum iştirakçıları xəbər lentində dünya tibb yenilikləri və doğma vətənin səhiyyəsi ilə toqquşduğu zaman əldə etdikləri təcrübəni bölüşürlər. Hər halda, Azərə özü haqqında oxumaq daha maraqlıdır.

- Sumqayıt stomatoloji klinikasında həkim baş həkimə bıçaqla hücum etdi. Təcavüzkar tutulub, hücumun səbəbləri araşdırılır.

- Əhali pullu səhiyyə xidmətinə 0,5 milyard manatdan çox (təxminən 300 milyon dollar) xərcləyib.

- İnternetdə Onkologiya Mərkəzinin həkimləri ilə xəstə arasında bir söhbətin görüntüləri yayıldı, həkimlər pulsuz elan edilmiş tibbi xidmətlər üçün pul tələb edirdilər.

- 2017-ci ildə özəl tibb sektoru ölkədəki bütün xəstə qəbulların 70,3%-nı təşkil etmişdir. Dövlət və özəl tibb müəssisələrinin işçilərinin əmək haqqındakı fərq ən peşəkar kadrların özəl müəssisələrə axın etməsinə səbəb olur.

- Cərrahiyyə şöbəsində yaşlı bir şəkər xəstəsi qadının yanlış ayağı amputasiya edildi və nəhayət, dünən, uzun araşdırmadan sonra cərrah 500 manat cərimə olundu.

- Səhiyyə Nazirliyi Dövlət Xəstəxanasında abortların, intiharların, ölümlərin sayı barədə məlumat vermir, həkimlər xəstənin xəstəxanada ölməməsi və statistikanı korlamaması üçün xəstəni evinə göndərməyə çalışırlar.

- Həkim heç bir analiz etmədən xərçəng xəstəsi olduğumu və əməliyyat lazım olduğunu söylədi. Şok oldum, başqa bir həkimin yanına getdim, müayinələr etdilər, xərçəng xəstəsi olmadığımı dedilər.

- Rəsmi statistikaya görə, hər il 70 minə yaxın Azərbaycan vətəndaşı müalicə məqsədi ilə xarici ölkələrə gedir. Marşrutlar cürbəcürdi - Türkiyə, İran, Hindistan, İsrail, Rusiya, Belarus, Çexiya, ABŞ... Azərbaycanlı xəstələrin iştirakı ilə tibbi turizm sahəsində dinamika artır.

- İngiltərənin Lester şəhərindəki xəstəxanada sidik kisəsi əməliyyatı yerinə xəstə səhvən sünnət olundu, bunun üçün 20 min funt sterlinq təzminat aldı.

- Onkoloji Mərkəzimizdə işləyən türkiyəli həkimin dediyinə görə, Mərkəzdə minlərlə qadın cərrahi müdaxilə tələb etməyən mastopatiyadan əziyyət çəkdikləri halda səhv diaqnoz - döş xərçəngi diaqnozu ilə lazımsız əməliyyatlar olunub.

- Abşeron kəndinin sakinləri olan dörd qardaş ölən atasını ölümündən 4 gün sonra reanimasiyada saxlayan və hər əlavə gün üçün onlardan pul alan, ancaq atalarının yanına getməyə icazə verməyən həkimi qanına qəltan etdi.

- Anama lazımi miqdarda pulsuz dərman verilmir, 2 qat az verirlər, baxmayaraq ki, dövlət bu dərmanlar üçün 30 milyon manat ayırıb və poliklinikalar üçün nəzərdə tutulmuş bu məbləğ kifayətdir. Həmçinin şəkər ölçmək üçün pulsuz cihaz da verilmir.

- Bud-çanaq protezi 5000 manata başa gəlir, bəzən H.Əliyev Fondu onu pulsuz verir və həkimlərdən xəstə üçün onu yerləşdirməyi tələb edir, lakin əməliyyat üçün həkimlərə pul ayırmırlar və onlar hamısı əməliyyatlardan qaçmaq üçün var gücləri ilə çalışırlar.

- Falçılıq-çıldaq inkişaf etməyə başladı. Çildağı ziyarət psixoloqu ziyarəti əvəz edir.

- Jurnalist Səhiyyə Nazirliyinin qarşısında etiraz aksiyası keçirir, o, anası üçün pulsuz olaraq verilməli olan dərmanları almağa daha pulunun olmadığını iddia edir, buna görə də dərmanları almaq üçün paltarlarını soyunub satmaq istəyir.

- Təcili tibbi yardım şöbəsinin müdiri Rauf Nağıyevin dediyi kimi: "Alman tibbini Azərbaycan tibbi ilə müqayisə etsək, deyərdim ki, Azərbaycan tibbi alman tibbini çox geridə qoyub."

- İsraildə bir neçə il əvvəl "Həkimdən necə qorunmalı" kitabı çapdan çıxmışdır. Kitabda bütün dünyada yaranan müalicə mafiyası haqqında məsələlərə baxılır: həkim müalicəni uzadır, hər yolla müayinəni təxirə salır ki, əlavə gəlir əldə etsin və s.

- Hazırda tibb ölkədə ən az maliyyələşdirilən sahələrdən biridir. Həkimlərin maaşının az olması tibdə korrupsiyanın əsas səbəbidir. Pulsuz səhiyyə sistemi tamamilə məhv edilmişdir. Ölkədə pulsuz müalicə, dərman yoxdur.

- İranda müalicə mənə Bakıdakı müalicədən 2 qat ucuz başa gəldi və daha təsirli oldu.

- İranda həkimin qəbulu 60 manata başa gəlir, bu pulla sizə lazım olan bütün analizlər, tibbi avadanlıqlarla müayinələr edilir və diaqnoz qoyulur. Dərmanlar ucuz və keyfiyyətlidir.

- Həkimlərin fəaliyyətinə heç kim nəzarət etmir, Səhiyyə Nazirliyi kənara çəkilib, onların səriştəsiz və korrupsioner fəaliyyətləri ilə bağlı məhkəmə qərarlarından bir xəbər yoxdur. Müraciət edəcək qəzetlər yox olub. Şikayət etmək üçün heç bir yer yoxdur...

Azər Qəbiboviç xəbər lentinin ortasında idi, amma fasilə başa çatdı. Xəstələr tezliklə gəlməli idi. Lentdə təsvir olunanların hamısı Azər Qabiboviçdən iraqdır və heç vaxt onun başına gəlməyəcək.

İş gününün sonuna qədər Azər hər birinə təxminən 45 dəqiqə vaxt ayıraraq daha üç xəstəni qəbul etdi. Amma ofisdən çıxanda təxminən üç aydır müalicə etdiyi, əməliyyat edib sağaltdığı köhnə xəstəsinin koridorda kresloda oturduğunu gördü. Ancaq indi bu xəstə Azərə gərgin nəzərlərlə baxırdı, qucağında sənədləri olan bir qovluq vardı və Azərlə söhbətinin olduğu aydın idi.

Qarşısındakı qovluğu Azər Qəbiboviçin masasına qoyaraq keçmiş xəstə ölkədə müalicə pulsuz elan olunduğu halda Azərin müalicə üçün ondan çox pul aldığını söylədi, bununla yanaşı barmaqla Konstitusiyanı, Qanunvericilik aktları, Prezidentin və Səhiyyə nazirinin fərmanları ilə qəzet kəsikləri qoyduğu qovluğu göstərərək danışmağa başladı, bu söhbətdən aydın oldu ki, Azər Qəbiboviç bu pulu ona geri qaytarmalı idi. O həm də çətin maddi durumundan, müalicə və dərman pulunu ödəmək üçün götürdüyü borcdan, eyni zamanda uşaqlara məktəb üçün almalı olduğu forma, dərslikdən, müəllimlər üçün hədiyyələrdən danışdı. Bütün bunlar həqiqət idi. Bəs indi Azər Qəbiboviç nə etməlidir? Axı bütün bunlar eyni zamanda həm ədalətli, həm də ədalətsiz idi.

Pulu dərhal geri vermək olmazdı, amma Azər də qalmaqaldan qorxurdu. İndi bu nankoru sakitcə bayıra çıxarmalı, sonra düşünməli, dostlarla məsləhətləşməli idi. Burada bir çox insan oxşar vəziyyətlə qarşılaşır, ancaq Azər Qəbiboviçin başına ilk dəfə idi ki, belə bir şey gəlirdi.

Azər Qəbiboviç evə tamamilə üzgün halda gəldi, şam yeməyindən imtina etdi, televizoru yandırdı və səssiz bir şəkildə onu seyr etdi.

O niyə həkim oldu? Başın ağrımamağı üçün nəçi olmaq lazımdır ki?

Ümumən, dünyada insanın risk və gündəlik stressdən xilas olacağı bir peşə varmı?

Dünyanın heç bir yerində belə bir peşə yoxdur, hamı da bununla yaşayır.

Və sabah yenidən belə bir gün Azər Qəbiboviç üçün təkrarlanacaq...