Tramp və Mask internet tənzimləməsi əleyhdarlarına müharibə elan edir: sosial şəbəkələrin idarə olunmasında paradigma dəyişikliyi

Bu həftə Meta-nın baş direktoru Mark Zukerberq Instagram hesabında yerləşdirdiyi beş dəqiqəlik videoda, şirkətin məzmun moderasiya siyasətində radikal dəyişiklikləri elan edərək ABŞ-da fakt yoxlama proqramına son verdiyini bəyan etdi. Daha ətraflı oxuyun

Bu addım texniki yenilik kimi təqdim edilsə də, dünya miqyasında söz azadlığının və rəqəmsal idarəçiliyin gələcəyi üçün dərin nəticələrə səbəb olacaq.

Bu elan son illərdə "məhdudiyyətsiz söz azadlığı"nı müdafiə edən Elon Mask və ABŞ-ın keçmiş prezidenti Donald Trampın ideoloji mövqeləri ilə üst-üstə düşür. Zukerberqin "Biz söz azadlığının köklərinə qayıdırıq və insanlara səs veririk" bəyanatı bu dəyişikliyi vurğulayır.

Meta icma nəzarətinə üstünlük verir

Meta artıq peşəkar fakt yoxlayıcılara güvənməyəcək və əvəzinə Maskın X (əvvəllər Twitter) platformasındakı yanaşmasına bənzər istifadəçi rəylərinə əsaslanan model tətbiq edəcək. Gender və miqrasiya kimi mübahisəli mövzular üzrə məhdudiyyətlər ləğv ediləcək, moderasiya yalnız uşaq istismarı və narkotiklə bağlı cinayətlər kimi ciddi pozuntulara yönələcək.

Zukerberq şirkətin əvvəlki məzmun nəzarət sistemlərini həddən artıq mürəkkəb və siyasi yönümlü olaraq xarakterizə edərək, "Biz çoxlu senzura yaratdıq" dedi. Bu addım Facebook, Instagram və Threads platformalarında siyasi məzmunun təşviqini bərpa edir və qütbləşməni azaltmaq məqsədilə edilən uzunmüddətli səyləri ləğv edir.

Hesablanmış Siyasi Yenidən Qurma?

Siyasət dəyişikliyi ABŞ-dakı geniş siyasi tendensiyalara uyğun gəlir, o cümlədən respublikaçı Coel Kaplanın Meta-nın dövlət siyasətinə rəhbər təyin edilməsi. Müşahidəçilər hesab edir ki, Meta Trampın gözlənilən siyasi dirçəlişi fonunda əlverişli mövqe tutmağa çalışır.

Bu elan Zukerberqin məzmun moderasiyasını Kaliforniyadan Texas ştatına köçürməsi fonunda verilib və bu, icraatda ideoloji tarazlığı aradan qaldırmaq məqsədi daşıyır. Tənqidçilər bu addımı sağçı əhval-ruhiyyəyə uyğun olaraq dəyərləndirir, xüsusilə Federal Kommunikasiya Komissiyası (FCC) təyinatlılarının, məsələn, Brendan Carr-ın fakt yoxlama təşəbbüslərini tənqid etməsi nəzərə alınarsa.

Bu dəyişikliklər Meta-nın daxili mövqelərini gücləndirə bilsə də, qlobal miqyasda yanlış məlumat və ekstremizmin yayılmasını artırmaq riskini daşıyır. Analitiklər xəbərdarlıq edir ki, məzmun moderasiyasının zəiflədilməsi nifrət nitqi və sui-qəsd nəzəriyyələri kimi zərərli narrativlərin, xüsusilə rəqəmsal savadlılığın və tənzimləyici nəzarətin zəif olduğu bölgələrdə güclənməsinə səbəb ola bilər.

Elon Maskın Tesla telefonu və internet azadlığı siyasəti

2024-cü ilin noyabr ayında Elon Mask smartfon sənayesində yeni bir sərhəd barədə ipucu verdi. Joe Roganın podkastında çıxış edərkən Mask Tesla-nın qlobal texnoloji və siyasi mənzərəni dəyişə biləcək inqilabi telefon istehsal edə biləcəyini etiraf etdi. Lakin o, "Apple və ya Google həqiqətən pis bir şey etmədikcə, bu bizim üçün prioritet deyil" dedi.

Tesla telefonu və ya qeyri-rəsmi olaraq "Teslaphone" adlandırılan cihaz, Maskın Starlink peyk şəbəkəsi ilə inteqrasiya olunaraq, coğrafi və ya hökumət məhdudiyyətlərindən azad yüksək sürətli internetə çıxış təmin edəcək. Teslaphone ilə birlikdə internet xidməti də təklif ediləcək və cihazın qiyməti 500-2000 dollar arasında dəyişəcək. Mask üçün bu, doymuş smartfon bazarına daxil olmaqdan daha çox, Apple və Google-un üstünlük təşkil etdiyi mövcud güc dinamikasına meydan oxumaqdır.

Maskın fikirləri, istər Starlink vasitəsilə qlobal internetə çıxışı demokratikləşdirmək, istərsə də Tesla-nın açıq patentləri ilə texnoloji azadlığı genişləndirmək baxımından onun ümumi fəlsəfəsinə uyğundur. "Əgər Apple və ya Google ekosistemləri üzərində nəzarəti sərtləşdirərək istifadəçilərin azadlığını məhdudlaşdırarsa, istifadəçilərin seçim etmək imkanı əldə etməsi üçün müdaxilə etməyi nəzərdən keçirə bilərik," - deyə Mask bildirib.

Teslaphone-un fərqləndirici xüsusiyyəti onun ənənəvi internet provayderlərini ötüb keçərək Starlink peyk şəbəkəsinə qoşulmasıdır. Mask belə texnologiyanın geniş kütlələr üçün əlçatan olacağı və hökumətlərin onlayn məkanları sərt şəkildə nəzarətdə saxladığı regionlarda internetə çıxışda inqilab edəcəyi bir gələcəyi təsəvvür edir.

Starlink dəstəkli telefonların siyasi nəticələri

Starlink-ə əsaslanan smartfonun təsiri texnologiyadan çox uzağa gedir. İnternetə ciddi nəzarət edən və müxalifəti izləyən Azərbaycan kimi ölkələrdə Teslaphone böyük dəyişikliklərə səbəb ola bilər. Starlink infrastrukturu yerli xidmət provayderlərini effektiv şəkildə kənara çıxararaq dövlət nəzarətini zəiflədir.

Müşahidəçilər avtoritar rejimlərin Teslaphone-u qadağan etməklə və ya Starlink bağlantılarını tamamilə bloklamağa cəhd göstərməklə cavab verə biləcəyini qeyd edirlər. Bununla belə, belə addımlar Maskla birlikdə internet azadlığını müdafiə edən yeni seçilmiş Tramp administrasiyasının xarici siyasəti ilə toqquşa bilər. İnternet fəallarını həbs etdiyinə görə tənqid olunan Azərbaycan üçün belə texnologiyanın ortaya çıxması mürəkkəb bir seçim təqdim edir: məhdudiyyətsiz çıxışı qəbul etmək və ya əsas geosiyasi müttəfiqlərdən uzaqlaşmaq riski.

Qlobal idarəetməyə sınaq

Teslaphone sadəcə texnoloji yenilik deyil; rəqəmsal dövrdə qlobal idarəetmə üçün lakmus testidir. Maskın "sərhədsiz internet" təşəbbüsü hökumətlərin onlayn məkanları tənzimləmək qabiliyyətinə meydan oxuyur və azadlıq ilə nəzarət arasında sərhədləri yenidən çəkə bilər.

Avtoritar rejimlər üçün Teslaphone status-kvo üçün təhdiddir. Demokratik hökumətlər üçün isə bu, məxfilik, təhlükəsizlik və ictimai diskursun formalaşmasında özəl korporasiyaların rolu ilə bağlı mürəkkəb suallar doğurur.

Mask sərhədləri genişləndirməyə davam etdikcə, onun Teslaphone-u hökumətlər və böyük texnologiya şirkətləri tərəfindən mərkəzləşdirilmiş nəzarətə müqavimətin simvoluna çevrilə bilər. Onun dağıdıcı potensialını doğruldub-doğrultmayacağı hələ məlum deyil, lakin bir şey dəqiqdir: Teslaphone sadəcə bir telefon deyil. Bu, bəyanatdır.