Krımda muxtar respublika statusu Kırm tatarları üçündür, bunun Rusiyaya aidiyyatı yoxdur

İctimaiyyət və ziyalı təmsilçiləri çərşənbə axşamı RATİ-də “Krım məsələsi” fonunda Krıma retrospektiv və siyasi perspektiv baxış” adlı dəyirmi masa keçirib.

Tədbirdə Ukraynada hakimiyyətdə olan keçmiş Yanukoviç hökumətinin Avrointeqrasiya siyasətindən imtinasından sonra ölkədəki icitimai-siyasi duruma, onun inkişaf perspektivlərinə, bu regionda dünyanın aparıcı güclərinin toqquşan maraqlarına toxunulub. Bu fonda Krımın Rusiyaya tabe edilməsi üçün keçirilməsi nəzərə tutulan referendum, Krımın yerli əhalisi olan Krım tatarlarının taleyi müzakirə mövzusu olub.

Tarixçi professor Cəmil Həsənli hadisələrə baxış edərək, Krımın yerli əhalisi olan tatarların durumu üzərində xüsusi dayanıb. XIX əsrin sonunda bu ərazinin əhalisinin 90%-nin Krım tatarları olmasına diqqət çəkilib. 1944-cü iliun mayında Stalinin əmrilə bir çox xalqlar kimi Krım tatarlarının da ata-baba yurdlarından sürgün edildiyi nəzərə çatdırılıb. XX əsrin 50-ci illərində Krım tatarlarının sürgünü əsassız sayılsa da, xalqın tarixi torpaqlarına qayıtması haqda rəsmi sənəd imzalanmayıb. Sovet dövləti dağılandan sonra Krıma muxtar respublika statusu verilməsinin isə məhz Kırm tatarları ilə bağlı olduğu vurğulanıb. Bu status Kırm tatarlarının hüquqlarının qorunması üçün nəzərdə tutulub. “Bu muxtariyyətin Rusiyaya hər-hansı şəkildə dəxli yoxdur, bu, Krım tatarlarının hüquqlarının qorunması üçün təsis edilib”, - deyə C.Həsənli qeyd edib. Rusiyanın Krımda yaşayan rusların çoxluğuna əsaslanaraq referendum yolu ilə Krımı özünə birləşdirmək cəhdləri təzyiq, təcavüz, Krım tatarlarının haqlarının pozulması adlandırılıb. Krımı hər-hansı şəkildə Ukraynadan ayırmağın mümkün olmadığı qeyd edilərək, Kremlin bu addımla Krımda yaşayan ruslara problem yaratdığı vurğulanıb.

Turan-ın direktoru Mehamn Əliyev məsələnin siyasi yönünə toxunaraq, yaranan ictimai-siyasi duruma görə Krım tatarlarının narahatlıq keçirdiyini önə çəkib. Moskvada Krım Rusiyaya birləşdirildiyi halda Krım tatarlarının Sibirə sürgün olunması kimi xəbərlərin dolaşdığı nəzərə çatdırılıb. Krım tatarlarını referenduma cəlb etmək üçün Kremlin torpaq, vəzifə vədlərinə xalqın aldanmamalı olduğu xüsusi qeyd olunub. Hazırda Krım ətrafında Qərblə Rusiya arasında intensiv danışıqlar getməsi, Türkiyənin Krım tatarlarına dəstək vədi yaxın zamanda müsbət dəyişikliklər olmasına ümid kimi dəyərləndirilib. Bu fonda Rusiyanın iqtisadi durumunun ağırlaşdığı, 2015-ci ildə durumun bundan da pis olacağı qeyd edilib. Belə münaqişə Rusiyanın Qərbdən maliyyə vəsaitləri ala bilməsi üçün törətdiyi şantaj hesab edilib.

Krım tatarları fəallarından Lir Xəlilov Krımda baş verən hadisələri xüsusi xidmət orqanlarının işi adlandırıb. Krımda hadisələrin bu yerə gəlməsinə görə Ukraynanın keçmiş prezidentləri Yişenko və Yanukoviç ciddi tənqid edilib. Mövcud hadisələr Ukraynanın Krım tatarlarını yerli əhali kimi tanımamasının nəticəsi hesab olunub. Rusiyanın rusdilli əhalinin hüquqlarını qorumaq adı altında Ukraynaya qoşun yeritməsi qanuna zidd addım hesab edilib.

Krımdakı referenduma təkcə Krımda yaşayan yox, Krımdan kənarda yaşayan tatarların da qatılması əsas sayılıb. Ukraynanın Krımdan kənarda yaşayan tatarlara ikili vətəndaş haqqı tanıması zərurəti önə çəkilib. Vaxtilə Krımdan sürgün edilən tatarların nəsillərinin bu məsələdə iştirak etməsi vacib sayılıb. “Rusiya rusların hüquqlarını qorumaq istəyirsə, o zaman Krımdan sürgün edilən tatar nəsilləri də öz haqlarını qorumaqda haqlıdır”, - deyə Krımdakı referendumun qanunsuzluğu ifadə olunub. Belə referendumların zəncirvari fəsadlar yaradacağı deyilib.

Azərbaycanın tatar cəmiyyəti fəallarından Elvina Nurzuayeva qohumlarının əksəriyyətinin Krımda yaşadığını, hər gün informasiyalar aldığını bildirib. Gərginlik olsa da, toqquşmalar olmamasına diqqət çəkilib. Ruspərəstlərin səylərinə baxmayaraq, Krım tatarlarını təxribata çəkməyin mümkün olmadığı qeyd olunub.

Krımdakı hadisələrlə bağlı Bakıya gəlməyə məcbur olan Dilarə Bəkirova isə Krımda yaşayan rusların Krım tatarlarına, jurnalistlərə hücum etdiklərini deyib. Belə zorakılıqlardan qoruna bilmək üçün həyat yoldaşı Bakıya getməsini istəyib.

D.Bəkirovanın fikrincə, Krımda baş verən hadisələr Rusiyanın öz maraqları üçün törətdiyi böyük təxribatdır. Rusiyanın Krımda Ukrayna telekanallarının yayımını dayandırdığı nəzərə çatdırılıb.

Natiqlər Bəxtiyar Tuncay və Dilavər Əzimli Rusiyanın bu siyasətinin özü üçün ağır nəticələrlə başa çatacağına toxunublar.

Axıska türklərinin “Vətən” cəmiyyətinin keçmiş sədri İbrahim Bürhanov Rusiyanın bu siyasətinin siyasi və iqtisadi baxmdan təklənməsinə, bütün dünyada söz keçməyən bir dövlət halına gəlməsinə səbəb olacağını deyib. -05C-