Pensiya hüququ

Bakı/24.02.21/Turan: 2018-ci ildə «Əmək pensiyaları haqqında» qanuna dəyişiklik ediləndən sonra yalnız 25 illik sığorta stajı olan və 16743 manat məbləğində pensiya kapitalı olan şəxslər əmək pensiyasını almaq hüququ qazanırdı. Lakin son illər ərzində əmək pensiya üçün tələb olunan minimum pensiya kapitalın məbləği artıb. Hazırda həmin məbləğ 28 min manat təşkil edir. Bəzi ekspertlərin fikrincə, belə olan halda və əhalinin bir hissəsi müqaviləsiz işlədiyini nəzərə alaraq bir müddət sonra çox sayda insan əmək pensiya hüququnu itirə bilər.

Bəs əslində məsələ nə yerdədir? Deputatların və ekspertlərin fikrincə, indiki qanuna dəyişikliklər lazımdırmı?

Milli Məclisin Əmək və sosial siyasət komitəsinin üzvü Məlahət İbrahimqızı Turan-a bildirib ki, gələcəkdə çox sayda insanın əmək pensiya hüququnu itirəcəyi haqda iddialar, sadəcə, ayrı-ayrı fikirlərdir. O qeyd edib ki, pensiyalar məsələsi hazırda müzakirə olunur. «Siz özünüz gördünüz ki, koronavirus vaxtında nə qədər qeyri-rəsmi işçilərin sayı ortaya çıxdı. Bu, bütün dünyada, eləcə də Azərbaycanda baş verdi.  Koronavirus pandemiyası iqtisadi çətinliklər, məşğulluqla bağlı problem, işsizlik kimi fəsadlar yaratdı. Ona görə dövlətlər bir tərəfdən vətəndaşların sağlıq məsələsi ilə bağlı, digər tərəfdən yoxsulluğun qarşısının alınması, əmək, məşğulluq və diqər sahələrin dəstəklənməsi üçün tədbir planını həyata keçirdi. Bizim ölkəmiz də bu sahələrdə çox ciddi, operativ tədbirlər görürdü. Xeyli qeyri-rəsmi işləyən insana yardım verildi».

Deputat hesab edir ki, əmək pensiyaları məsələsi gündəmə gəlməlidir və «Əmək pensiyaları haqqında» qanunda dəyişikliklər olmalıdır. «Əminəm ki, bizim dövlətimiz heç vaxt nəinki iki milyondan çox vətəndaşın, heç bir vətəndaşın da pensiya təminatından kənarda qalmasına icazə verməz. Amma Əmək Məcəlləsinin və «Əmək pensiyaları haqqında» qanunun müvafiq maddələrlə bağlı ciddi dəyişikliklərə ehtiyac var. Bununla bağlı Milli Məclisin Əmək və sosial siyasət komitəsinin müzakirələri olacaq. Bu məsələlərlə bağlı hər hansı ciddi təkliflər gələrsə, əlbəttə ki, biz onları nəzərə almağa hazırıq».

İqtisadçı Qubad İbadoğlu “Azadlıq” radiosuna bildirib ki, hazırda işləyən 1 milyon 692 min nəfərin yarısının əməkhaqqı 343 manat və ondan aşağıdır. «Bu, gələcəkdə həmin insanların pensiya almasında problem yaranacaq. Mövcud qanunvericiliyə görə, güzəştli qruplar istisna olunmaqla pensiyaya çıxmaq üçün ya 25 il sığorta stajı, ya da 28 800 manat minimum pensiya kapitalı tələb olunur. Bunlardan heç birini ödəyə bilməyənlərə pensiya yaşı çatanda 130 manat qocalıq müavinəti verilir».

Ekspert qeyd edib ki, Azərbaycanda sistem elə qurulub ki, pensiyanın minimum məbləğinin artması son nəticədə həm də pensiyaya çıxmaq üçün tələb olunan minimum pensiya kapitalının artmasına gətirib çıxarır. «Hazırda minimum məbləğ 200 manatdır. Minimum pensiya kapitalı bu qaydada müəyyənləşdirilir. 12 il 144 ay deməkdir. 144 ayı vururlar minimum pensiyanın məbləğinə, yəni 200 manata. Bu 28 800 manat edir. Sabah minimal pensiya 250 manat olsa, lazım olan minimum kapital 36 min olacaq, 300 manata qədər artırılarsa bu məbləğ 43200 manat olacaq. Yəni, minimum pensiyanın məbləği artdıqca gələcəkdə pensiya əlçatmaz olacaq».

Q.İbadoğlu əlavə edib ki, muzdla çalışanların sayı məşğulluq fəaliyyəti olan əhalinin 35-40 faizini təşkil edir. «Bu, normal göstərici deyil. Məsələn, Rusiyada bu göstərici 68 faizdir, Belarusda isə 70 faizfən yuxarıdır. Bu o deməkdir ki, Azərbaycanda işsizliyin səviyyəsi yüksəkdir. Keçən ilin aprel ayından bu günə kimi ölkədə nə qədər işsizin qeydiyyata alınması ilə bağlı məlumatlar açıqlanmır. Birdəfəlik yardımların verilməsi zamanı bəlli oldu ki, 600 min yardımı alıb, 635 minə isə imtina cavabı verilib. Bu o deməkdir ki, ölkədə işsizlərin sayı 1 milyon 200 mindən çox olub. Müraciət etməyənləri də nəzərə alsaq, bu rəqəm 1 milyon 500 minə çatır. Yuxarıda qeyd etdiyim və ondan aşağı əməkhaqqını alanların sayını da buraya əlavə etsək,  2,5 milyon nəfər edir. Bütün bu şəxslər gələcəkdə pensiyadan məhrum ola bilər».

Ekspert hesab edir ki, bunun qarşısını almaq üçün ilk növbədə qeyri-dövlət pensiya fondları yaradılmalıdır. «Bu fondlar yaransa əhali onların vasitəsilə öz sığorta kapitalını formalaşdırar və fondların şərtləri ilə pensiyaya çıxa bilər. İkinci variant isə məşğulluğun artırılmasıdır, gizli məşğulluğun leqallaşdırılmasıdır, eyni zamanda minimum pensiya kapitalının əlçatan formada müəyyənləşdirilməsidir, median əmək haqlarının artırılmasıdır».-0-