Suriyalı jurnalist : �İdlib oktyabrda təmizlənsə, Suriya ordusu Fərat çayının Şərq sahilinə yönələcək�

***

-Uzun müddətdən bəri Suriyanın ərazi bütövlüyünün tənzim edilməsində İdlib məsələsinin həlledici rolu olacağını deyirdiniz.Sentyabrın 17-də Soçidə əldə edilən razılıq İdlib problemini həll etmək üçün kifayətdirmi?

- 2011-ci ildən bəri Türkiyənin Suriya siyasəti 2 parametrlidir:Türkiyəni idarə edən indiki iqtidarın yeni Osmanlı və xilafət həsrəti vardır.Türkiyə körfəz ölkələrini özünə müttəfiq kimi görəndən sonra Qərb bundan istifadə etmək istədi."Ərəb baharı"nın ilk dönəmində "Türkiyə modelidir"- deyilirdi.Bu məntiq hələ də davam edir.Türkiyə-ABŞ münasibətlərinə baxın- arabir qovğa-gurultu qopsa da,münasibətlər davam edir.Bir də Katarın Türkiyə ilə münasibətlərinə baxın.Katarlılar ABŞ-dan icazə almadan tualetə belə gedə bilməzlər.2017-ci ilin iyununda Səudiyyə Ərəbistanı, Misir, Bəhreyn,Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri və Misir Katarla münasibətlərinə son qoydular, az qala Katarı işğal edirdilər, hazırlıqlar aparılmışdı, Katarı xəritədən siləcəkdilər.Katar əmiri əlimyandıda prezident Trumpın yanına qaçıb kömək istədi.Trump isə dedi ki, sən 15 milyard dollarlıq təyyarə al, mən məsələni həll edərəm.Ondan 1 həftə əvvəl prezident Trump Katarın əleyhinə açıqlama verib demişdi ki, bunlar "Müsəlman qardaşlar"ı dəstəkləyir, islamçı terroru dəstəkləyir.Katar indi də İŞİD, əl-Kaidə, "Müsəlman qardaşlar" tipli terrorçu təşkilatları üstüörtülü də olsa, dəstəkləməyə davam edir.Bəzi məlumatlara görə, adını çəkdiyim terrorçu təşkilatların 10 min üzvü Orta Şərqdən başqa yerlərə aparılıb, onlardan haralarda istifadə ediləcəyi məlum deyil.Türkiyə bu bataqlığın içinə girib, bunun içindən çıxa bilməyəcək.Soçidə qəbul edilən qərara gəlincə: həm 15-25 kilometr dərinlikdə "silahsız bölgə" yaradılacaq həm də əl-Nusra və digər terror təşkilatlarının əllərindəki ağır silahlar alınacaq.Onlar necə alacaqsınız? Verməsə, nə edəcəksiniz? Türk ordusu onlarla vuruşmaq məcburiyyətində qalacaq.

- Rus mətbuatı bəzi vaxtlarda Türkiyənin o qrupları "himayə etdiyini" iddia edir.Həqiqətən edirmi?

- Tehrandakı son toplantıda prezident Erdoğan dedi ki, İdlibdə atəşkəs olsun.Erdoğan orada çox qəti mövqe tutdu.Məsələnin mahiyyəti bundan ibarətdir: Erdoğan dünya islamçılarına dedi ki, mən sizin mühafizəçinizəm.Putin bu manevrləri qəbul etməz, ona görə Erdoğanı Soçiyə dəvət etdi.Halbuki Soçidə görüşməyə nə gərək vardı? Utin Soçidə Erdoğana dedi ki,İdlibi sən təmizləmək istəyirsənsə-buyur təmizlə.Biz sənin Afrinə,əl-Baba, Cerablusa girməyinə icazə verdik.Sənə güvənirik,buyur, qardaşım, İdlibi təmizlə.Ərəb mediasında və o terrorçu qrupların sosial mediasında yazılır ki, əl-Nusranın 3 min üzvü Türkiyəyə getdi.Tutaq ki, Türkiyə terroruların hamısını oradan çıxardı.Onların 15 mini əcnəbidir: Azərbaycandan, Türkmənistandan, Rusiyadan,Orta Asiyadan, Çindən,Fransadan, Almaniyadan terrorçular var.Orada mühüm olan iş-əcnəbiləri təmizləməkdir.Çünki daha əvvəl də dövlətə qarşı vuruşan Suriya vətəndaşları dövlətdən üzr istəyərək təslim oldu,indi onlara heç nə deyən yoxdur, normal yaşayırlar.Əcnəbiləri oradan çıxarmaq Türkiyənin boynuna qoyuldu və bu işi oktyabrın axırına qədər həll etmək lazımdır.Əgər bu problem oktyabrın axırına qədər həll edilməzsə,Rusiya orada hərbi əməliyyatlar keçirəcək.Məncə, Türkiyə prezidenti İdlibi terrorçulardan təmizləmək üçün öhdəlik imzası da atmışdır.Yaxşı, o imza kimin adından atılıb?

-: Oradakı qrupların yoxsa Türkiyənin adından?

- Qruplar adından.imza qoyulub.Onlara zamin durulub.Bir neçə gün əvvəl vurulan təyyarə ilə bağlı danışanda Putin dedi ki, bu təyyarə Türklərin qəsdən vurduqları təyyarə kimi deyil.Niyə onu deyir? 2015-ci ilin noyabrında Türkiyənin Rusiya təyyarəsini vurduğunu unutmadıqlarına eyham vurur.İndi Erdoğan Nyu-Yorka gedir və prezident Trump ilə ayaqüstü də görüşə bilsə, ona deyəcək ki, bu işi həll etməyimə kömək et.Əl altından İsrail ilə də görüşürlər, yəhudi lobbiləri ilə əlaqə yaratmağa çalışırlar.Yaxın 10 gündə bir çox şey aydınlığa qovuşacaq.Prezident Erdoğan bütün bu gedişləri niyə edir? ABŞ-a deyə bilər ki, Fərat çayının Şərq sahilini al, orada daimi qal, çıxma.Mən də deyim ki, amerikalılar oradan çıxmır, mən də Fəratın Qərb sahilindən çıxmayım.Suriyanın qalan hissəsi də özlərinə qalsın.Mən bundan şübhələnirəm.İşin pərdə arxasında sünnilərin şiələrə qarşı antipatiyası var. Türkiyə bu işi səmimi şəkildə həll etmək istəyirsə- Əsəd ilə müzakirələrə başlamalıdır, işin ən asan və doğru yolu budur.İstanbulda, Moskvada,Tehranda və ya Bakıda görüşə bilərlər.Türkiyənin 7 illik səhv siyasətinin üstündən xətt çəkilsə, Əsəd dialoqa başlamağı qəbul edəcək.Çünki Suriya xalqı savaşdan yorulub, bezib.300 min insan ölüb, 600 min ev xaraba qalıb, iqtisadiyyat bərbad vəziyyətdədir.Soçi, 15 kilometr, tampon bölgə-bunlar hamısı boş şeylərdir.

- İdlibin terrorçulardan təmizlənməsi üçün Türkiyənin bu ilin axırına qədər vaxtı olduğunu yazırdınız.Sizcə, niyə İdlibin terrorçulardan təmizlənməsi məsələsi 2-3 ay qabağa çəkildi?

- Niyə qabağa çəkildi? Çünki Türkiyədə iqtisadi böhran baş verdi.Daha əvvəl məlumat aldığımız iqtisadı dostlarımız noyabrda Türkiyədə böhran olacağını deyirdilər.Mən bunları yazanda 24 iyun seçkisi keçirilməmişdi.O seçki hesabları alt-üst etdi.Türkiyədə əməli şəkildə tək adam rejimi başladı.Ona görə Rusiya da Avropa da ABŞ da vəziyyəti yenidən analiz etmək məcburiyyətində qaldılar.Bizim burada yaza bilmədiyimiz şeyləri Qərb və ya Rusiya görmürmü?

- Soçidə Türkiyəyə 20-25 gün vaxt verildi.İlk dəfə konkret şəkildə verilən bu vaxt, sizcə, az deyilmi? Türkiyə 20-25 gündə narahatlıq doğuran qrupları oradan çıxara biləcəkmi?

- Qrupları oradan qısa müddətdə çıxara bilməyin yeganə yolu var.Əslində Türkiyə o qruplarla vasitəçilər üzərindən danışmasaydı,cənab Erdoğan Soçiyə gedə bilməzdi.Bu cür işlər normaldır.Oradakı qruplar təminat istəyiblər ki, bizi Rusiyaya, Çinə və b. ölkələrə göndərməyəcəksiniz.Onların sosial media hesablarında hər gün bunları görürük.Hər kəs hər şeyi bilir, biz burada yaza bilmirik.Hər şey hazırlanıb-bitirilmişdir və onlara təminat verilmişdir.İndi o bölgədə peyklərdən əlavə, Rusiyanın daimi müşahidəçiləri var.Bundan başqa-orada Suriya dövlətinə sadiq olan xeyli insan var, vəziyyət barədə onlar da dövlətə daim xəbərlər verəcəklər.Onda Türklər də çətin vəziyyətdə qala bilərlər, orada heç nəyi gizləmək mümkün deyildir.Tunel çəkməsələr, heç nəyin üstünü örtmək mümkün deyil.Xatırlayırsınızsa, Şərqi Quta bölgəsində terrorçular 30 kilometr tunel çəkmişdilər,indi oranı muzey ediblər, Suriyalı sənətkarlar o tunelin divarlarını boyayıb heykəllər qoyurlar.

- İdlib əməliyyatının nəticələri Türkiyənin Afrin, Cerablus, əl-Bab bölgəsindəki varlığının gələcəyinə necə təsir göstərəcək?

- İndi oradakı 250 kilometrlik bölgə tamamilə Türkiyə dövlətinin nəzarətindədir.Valilərdən məscid mollalarına qədər hər şeyi Türklər idarə edirlər.Rusiya ilə imzalanmış sazişə görə, Putin Türkiyənin oradan çıxmasını tələb edərsə,Türkiyə üçün ən sərfəli variant orada özünə yaxın bildiyi şəxslərin Suriyada keçiriləcək seçikidə deputat mandatı qazanması olacaqdır.BMT nəzarətində keçiriləcək seçkidə Erdoğan özünə yaxın adamları Susiya parlamentinə seçdirməyə çalışacaqdır.Məncə, bu, Türkiyə üçün qazanc ola bilər.Prezident seçkisində Əsəd təxminən 60% səslə qalib gələcəkdir,AKP isə orada özünün yetişdirib maddi dəstək verdiyi bir neçə adamın deputat seçilməsinə nail ola bilər.Orada AKP-nin öz adamlarına 20-25 deputat mandatı qazandıra bilməsi Türkiyənin ən böyük qazancı olacaqdır.Burada söhbət xoş niyyətli yoxsa pis niyyətli olmaqdan gedir.Xoş niyyətlisənsə, əks tərəfdə də bu işləri səmimi şəkildə həll etməyə dövlət vardır.

- Bəs Fəratın Şərq sahilindəki məsələlər nə vaxt həll ediləcək?

- Əslində o bölgədəki əhalinin ümumilikdə 22%-i kürddür, qalanları ərəb əşirtələridir.Mən o bölgələri çox yaxşı tanıyıram,Suriya dövlətinə sadiq insanlardır.İdlib məsələsi həll ediləndən sonra növbə oraya gələcəkdir.Oktyabrın axırına qədər İdlib məsələsi həll edilsə, Suriya ordusu rahat şəkildə Fərat çayının sağ sahilinə yönələ biləcəkdir.O işin qışa qalacağını da zənn etmirəm.İran, İraq və Türkiyədən fərqli olaraq, Suriyalı kürdlər heç vaxt dövlətə qarşı silahlı aksiyalar keçirməyiblər.Ona görə Əsədin onlarla razılığa gəlməsi çətin deyildir.