Ali təhsil: gələcəyə investisiyadır, yoxsa boşuna vaxt itirmək?

Azərbaycanda qəbul kampaniyasının ən qızğın vaxtıdır. II və III ixtisas qrupu üzrə abituriyentlər üçün test imtahanlarının ikinci mərhələsi keçirildi. I və IV ixtisas qrupları üzrə növbəti imtahanlar iyulun 22-də keçiriləcək. Bundan sonra ixtisas seçimi prosesi başlayacaq. Namizədlər ali məktəblərdə ayrılmış 42 806 yer uğrunda mübarizə aparacaqlar.

Təhsil Nazirliyinin məlumatına görə, 2016/2017-ci tədris ilində 42 dövlət ali məktəbində və özəl ali məktəbdə ali təhsil alan 145 min tələbə olub. Onlardan başqa, bu gün ölkədə təxminən 55 min gəncin peşə təlimi aldığı 26 kollec və lisey fəaliyyət göstərir. Hər il təxminən 40 min gənc ali məktəbləri bitirir. Amma bizdə diplomlu mütəxəssislərə ehtiyac var?

Böhranaqədərki illərdə yerli əmək bazarında hüquqşünas, iqtisadçı və maliyyəçilərin həddindən artıq çox olduğu müşahidə olunurdu - məhz bu peşələr vaxtilə abituriyentlər arasında birinci yerləri tuturdu. Bu gün logistika, menecment və idarəetmə, kompüter texnologiyaları, habelə sosial elmlər ilk sıralardadır.

Amma tələbələr arasında bu və ya digər peşənin məşhurluğu hələ o demək deyil ki, əmək bazarında ona tələbat var. Əksinə, işçi qüvvəyə tələbat ölkənin daha çox nüfuzlu ali məktəblərin məzunlarına deyil, əlləri ilə işləməyi bacaran insanlara - aşpazlara və qənnadçılara, mexaniklərə, elektriklərə və digər ixtisaslaşmış işçilərə ehtiyacı var.

Bunun nəticəsi olaraq, bakalavrlar və magistrlar ixtisasa yiyələnmiş və təcrübə keçmiş kollec məzunlarından daha əlverişsiz vəziyyətə düşürlər. Ofisiant olaraq işə düzəlmək üçün isə bu gün restoran biznesinin idarə edilməsi üzrə mütəxəssis diplomuna deyil, iş təcrübəsinə malik olmaq lazımdır.

Bəs dövlətə hansı peşələr lazımdır. Hökumətimizin apardığı siyasətdən göründüyü qədər, heç birinə. Ali məktəblərə müəssisənin özünü maliyyələşdirməsi mənasına gələn publik hüquqi şəxs statusu verməklə, hökumət bizə dövlətin ali məktəblərin maliyyələşdirilməsini əhalinin çiyinlərinə qoyduğu mesajı verir. Son hadisələrdən göründüyü qədər, hökumətə nə müəllimlər, nə tibb işçiləri, nə də mühəndislər lazım deyil.

Aygün Sultanova filologiya üzrə bakalavr diplomu aldıqdan sonra uzun müddət ixtisası üzrə iş axtarıb. Məktəbə heç olmasa laborant kimi düzəlmək cəhdləri uğursuz olub. Bu gün o, kosmetika mağazasında satıcı işləyir. Onun qrup yoldaşları da eyni vəziyyətdədirlər. Onların bəziləri tanışlıqla banka, bəziləri otelə düzəlib.

Davamlı İnkişaf Araşdırmalar Mərkəzinin sədri Nəriman Ağayevin Turan-a verdiyi məlumata görə, əmək bazarında araşdırmalar göstərib ki, universitet məzunlarının təxminən 60%-i ixtisası üzrə işləmir. Bu, təkcə humanitar deyil, texniki ixtisaslı kadrlara da aiddir. Ölkədə iqtisadi vəziyyət dəyişib, əməyin haqqının ödənilməsi sistemi dəyişib - müxtəlif peşələrin əmək haqları bir-birindən dəfələrlə fərqlənir. Ən əsası - bu gün ali məktəblər iş axtarışı və öz məzunalarının işə düzəldilməsi ilə məşğul olmur. Buna görə gənc mütəxəssislər özləri iş axtarışı ilə məşğul olurlar. İşsizlik şəraitində namizədlər ixtisasları üzrə olmasa belə, istənilən işə razılaşırlar.

Gənc mütəxəssislərin problemlərini təhsil üzrə ekspert Etibar Əliyev daha yaxşı bilir.

"Bu və ya digər peşəyə tələbat ildən ilə dəyişir, buna görə 4-5 il sonra, ali məktəbə daxil olan tələbələri məzun olduğu zaman hansı ixtisaslara ehtiyac olacağını proqnozlaşdırmaq çətindir. Buna görə biz hesab edirik ki, ölkə rəhbərliyi elmi institutlardan birinə iqtisadiyyatı müxtəlif sahələrinin inkişafını proqnozlaşdırmağı və gələcəkdə hansı ixtisaslara ehtiyac olacağını müəyyən etməyi tapşırmalıdır ki, dövlət ali məktəblərə bu mütəxəssisləri hazırlamaq üçün sifariş verə bilsin. Bu gün dövlət təhsil müəssisələrində büdcə yerləri əvvəlki kimi, ölkənin real tələbatları nəzərə alınmadan paylanır.

Son illər ali məktəblərdə texniki və iqtisadi ixtisaslar üzrə yerlər artır. Bəs iqtisadiyyatımıza bu ixtisaslar lazımdır? İqtisadiyyat hansı istiqamətdə inkişaf edəcək - aqrar sahədə, inşaat sahəsində? Bu mühəndislərə və menecerlərə ehtiyac olacaq? Hökumətin bu sahədə dəqiq fəaliyyət strategiyası yoxdur", deyə ekspert qeyd edir.