Azərbaycanda sərbəst toplaşmaq azadlığı varmı?

Bakı/09.03.21/Turan: Bir qrup qadın fəal tərəfindən martın 8-də Bakının mərkəzində planlaşdırılan aksiyanın keçirilməsinə imkan verilməyib. Aksiya təşkilatçılarının sözlərinə görə, onlar qadınlara qarşı zorakılığa, Azərbaycanın İstanbul Konvensiyasına qoşulmamasına etiraz etmək və qadın haqlarının durumuna diqqət cəlb etmək üçün dinc yürüş keçirmək niyyətində idilər. Lakin ərazidə olan polis qüvvələri aksiyanın keçirilməsinə imkan verməyib.

Daxili İşlər Nazirliyi bunu aksiyanın icra orqanları ilə razılaşdırılmamış olması ilə izah edib. Bir neçə gün əvvəl aksiya təşkilatçıları Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinə müraciət etsələr də, imtina cavabı alıblar. Qurum imtinanı aksiya planlaşdırılan yerdə nəqliyyatın və insanların sıx olması ilə əsaslandırıb.

Lakin aksiya iştirakçıları və hüquq müdafiəçiləri bu addımı sərbəst toplaşmaq azadlığı hüququnun pozulması kimi dəyərləndiriblər. Onlar iddia edirlər ki, Azərbaycan hakimiyyəti artıq illərdir ki, etiraz aksiyalarının keçirilməsinə imkan vermir.

Azərbaycanda sərbəst toplaşmaq azadlığının durumu necədir? Dinc aksiyaların keçirilməsinə imkan verilməməsi qanunidirmi?

Milli Məclisin İnsan Hüquqları Komitəsinin sədri Zahid Oruc Turan-a bildirib ki, sərbəst toplaşmaq azadlığı konstitusiyada nəzərdə tutulmuş hüquqdur, eyni zamanda onun həyata keçirilməsi üçün müvafiq qanunvericilik bazası yaradılıb. “Burada 1966-cı il tarixli “Mülki və siyasi hüquqlar haqqında” Pakt, eləcə də Avropa İnsan Haqları Konvensiyasının müddəaları nəzərə alınıb. Biz hər iki sənədi ratifikasiya etdiyimiz üçün onların yurisdiksiyası Azərbaycanda qüvvədədir”.

Deputat qeyd edib ki, sərbəst toplaşmaq azadlığı hüququnun yerinə yetirilməsində onun birbaşa hüquq kimi gerçəkləşdirilməsinin tərəfdarı ilə qanunvericilikdə “məlumat vermək” ifadəsi ətrafında konsensus tapıla bilmir və parçalanmış suallar meydana gəlir. “Müxtəlif siyasi qüvvələr, partiyalar, hərəkatlar kütləvi və ya məhdud saylı tədbirlər keçirmək üçün “yalnız məlumat vermək kifayətdir, sonra şəhərin istənilən nöqtəsində bu addımları ata bilərik” deyə belə bir gerçəkliyin formalaşdırılmasını istəyir”.

Lakin komitə sədrinin fikrincə, koronavirus pandemiyasından sonra dünyada bütün fundamental hüquq və azadlıqların gerçəkləşməsi üzərində məhdudiyyətlər tədbiq olunub. “Hətta Avropa Şurası və o areala daxil olan ölkələrdə bir sıra mühüm hüquqların məhdudlaşdırılması zərurəti məhz belə fors major dövrlərində məqbul sayıldı və qətiyyən bundan ötrü beynəlxalq məhkəmələrə dövlətin çəkilməsinin məqbul olmayacağı söylənildi. Orada sərbəst toplaşmaqla bağlı müddəalar da var idi”.

Bununla belə, Z.Orucun fikrincə, bu məsələ ilə bağlı məsələlər sona qədər həllini tapmayıb. “Hakimiyyət orqanları, o cümlədən bütün maraqlı təşkilatlar bir araya gələrək sərbəst toplaşmağa dair əksər ünvanları müəyyənləşdirə bilərlər. Qanunvericilikdə qeyd olunur ki, mühüm ictimai, dövlət, milli və ya beynəlxalq tədbirlər zamanı və başqa hallarda onların keçirilməsi tamamilə ləğv edilə və yaxud da ki, təxirə salına bilər. Qarşı tərəf isə hesab edə bilər ki, müvafiq icra strukturları həmin müddəaları daha çox öz xeyrinə şərh edirlər. Ona görə, belə görüşlərə böyük ehtiyac var”.

Deputat hesab edir ki, Prezident İlham Əliyevin hakim partiyanın sonuncu qurultayındakı çıxışı zamanı iki tezisinə nəzər salınsa, məsələ çözülə bilər. “Birincisi, cəmiyyətdə böyük ictimai diskussiyalara ehtiyac var. Yəni biz susqunluq, qapalılıq siyasi mühitin daraldılması mövqeyinin tərəfində deyilik. Xüsusilə də 2019-cu ildə ölkədə bütün icra, məhkəmə və parlament sistemlərin yenilənməsi fonunda yeni hakimiyyət quruculuğu prosesinin artıq hakim partiyaya gəlib çatmasından irəli gələrək, ölkə rəhbərinin belə bir vurğu etdiyini düşünürəm. İkincisi isə - biz dialoqda maraqlıyıq”.

Z.Oruc qeyd edib ki, siyasi qüvvələrin arasında heç bir məsələdə ciddi qarşıdurma yoxdur. “Ona görə də dialoq yolu ilə bütün ərazilərdə bu aksiyaların yeri müəyyənləşdirilə bilər”.

Deputat əlavə edib ki, hakimiyyətin elektoral bazisi, onun Vətən Müharibəsindən sonra ictimai rəydə güclü nüfuzu deməyə əsas verir ki, müharibədən sonra demokratik idarəçilik sisteminin bərqərar olunması kimi proseslər sürətlənəcək. “Dünənə qədər müxtəlif xarici təsirlər və təzyiqlər, o cümlədən ölkəiçi hansısa bir qüvvəni ələ alaraq onu dövlət əleyhinə yönəltmək təhlükələri hesablandığından bir sıra fərqli addımlara gedilib. Ancaq indiki şəraitdə ölkə regional və beynəlxalq miqyasda bir dövlət kimi gücünü ortaya qoyub. Bu isə ictimai həyatın, siyasi münasibətlərin müxtəlif aspektlərini tam yenidən qurmağı tələb edir”.

Hüquq və İnkişaf Mərkəzi İctimai Birliyinin rəhbəri Hafiz Həsənov AzadlıqRadiosuna bildirib ki, dünənki aksiya “Sərbəst toplaşmaq azadlığı haqqında” Qanunla tənzimlənən bir məsələdir. Hüquqşünasın fikrincə, ona icazə verilməməsi qanunsuzdur. “İnsanların açıq məkanlarda dinc toplantılarına məhdudiyyətlər, imtinalar Azərbaycanda artıq presedent halını alıb. Baxmayaraq ki, bu məsələ ilə bağlı Avropa Məhkəməsinin Azərbaycan barəsində kifayət qədər qərarları var”. 

Ekspert qeyd edib ki, Azərbaycanda bu sahədə böyük problemlər mövcuddur. “Ölkədə sərbəst toplaşmaq azadlığına məhdudiyyətlər və hətta deyərdim ki, müəyyən mənada qadağalar var”.

H.Həsənov vurğulayıb ki, Azərbaycanda bu sahədə yalnız praktiki deyil, həm də qanunvericilik baxımından da məhdudiyyətlər var. ““Sərbəst toplaşmaq azadlığı haqqında” Qanunda da xeyli məhdudiyyətlər var. İmtina cavabı veriləndə əksər hallarda birbaşa qanunla səslənməyən məsələlər olsa da, bəzi hallarda qanunun özündən irəli gələn məsələlər var. Qanunda toplantının keçirilməsinin yeri ilə bağlı, vaxtı ilə bağlı məhdudiyyətlər var. Buna görə də qanun özü təkmilləşdirilməlidir”.

Hüquqşünasın fikrincə, bu məsələdə ayrı-ayrı qruplara və şəxslərə münasibət fərqlidir. «Nazirlər Kabinetinin karantin rejimi ilə bağlı qərarında qapalı yerlərdə toplantıların keçirilməsi qadağandır. Bu baxımdan, YAP-ın qurultayında kifayət qədər çox insanın iştirak etməsini nəzərə alsaq, burada karantin rejiminin pozulması var idi. Alternativ siyasi qüvvə belə qurultay keçirsə, deyəcəklər ki, bu, karantin rejiminin pozulmasıdır və onların məsuliyyətə cəlb edilməsi tələb ediləcək. Eləcə də, televiziyalarda gedən tok-şoularda 10-15 nəfər bir yerdə, ara məsafə gözlənilmədən, maska taxılmadan müzakirələr aparır, mahnı oxuyur. Bu kontekstdə hətta həyətlərdə maskasız gəzən insanın cərimə edilməsi fərdlərə münasibətin fərqli olduğunu göstərir. Sanki bu məhdudiyyətlər sadə insanlar üçün yazılıb və digər şəxslərə bunlar şamil olunmur”. -0-