Media-icmal 04.10.19

Sosial-iqtisadi islahatların ölkə vətəndaşlarının rifah halını yüksəltməsi, qlobal ticarət savaşının Azərbaycana ehtimal olunan təsirləri, manatın məzənnəsinin sərbəst buraxılmamasının səbəbləri və s. məsələlər bugünki (04 oktyabr 2019-cu il) medianın aparıcı mövzularındandır...

Maddi kapitalın insan kapitalına çevrilməsi

"Azərbaycan" qəzeti "Hədəf insanların güzəranını daha da yaxşılaşdırmaqdır" sərlövhəli məqalədə sosial islahatların nəticələrini dəyərləndirir.

Müəllif deyir ki, Prezident İlham Əliyev dövlət siyasətinin mərkəzində hər zaman Azərbaycan vətəndaşının dayandığını vurğulayır, əhalinin sosial təminatının daha da yaxşılaşdırılması üçün əməkhaqqı, pensiya, təqaüd və müavinətlərin artırılması ardıcıl həyata keçirilir və son 15 ildə ölkədə 2 milyon yeni iş yeri açılıb.

Müəllif bu sosial-iqtisadi islahatların nəticəsi olaraq ölkədə işsizliyin və yoxsulluğun 5 faizdən də aşağı düşdüyünü, təhsil və səhiyyə istiqamətində 3200-dən çox məktəbin, 640 xəstəxananın tikildiyini və təmir edildiyini bildirir.

Yazı müəllifi Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatlarına istinadən vurğulayır ki, sosial-iqtisadi siyasətin nəticəsidir ki, son illərdə Azərbaycana daimi yaşamağa gələnlərin sayı ölkədən biryolluq köçüb gedənlərin sayından dəfələrlə çoxdur. Bu da 2004-cü ildən bəri regionların sosial-iqtisadi inkişafına yönəldilən dövlət proqramlarının həyata keçirilməsi nəticəsində əldə edilən nailiyyətlərin ən önəmli olanlarından biridir.

Müəllifə görə, bu siyasətin üstün cəhətlərindən biri də Prezident İlham Əliyevin neft kapitalını insan kapitalına çevirməsidir və bu il, "əsrin müqaviləsi"nin 25 illiyi ilə bağlı keçirilən mərasimdə dövlət başçısı deyib: "Neft, qaz tükənən sərvətlərdir. İntellektual potensial, bilik, savad, səriştə, təcrübə isə dəyişməz sərvətdir... Neftdən əldə edilmiş gəlirlər ölkə iqtisadiyyatının inkişafında istifadə olundu. İnfrastruktur tamamilə yeniləndi".

Məqalədə vurğulanır ki, ölkənin yol infrastrukturu tamamilə yenilənib, turizmin inkişafından istehal məhsullarının bazarlara çatdırılması kimi sahələrə tövhəsini verir.

Müəllifə görə, Azərbaycan dövləti neftdən əldə olunan gəlirləri ilk dəfə qaçqın və məcburi köçkünlərin yaşayış şəraitinin yaxşılaşmasına yönəldib və 2007-ci ildə ölkə ərazisindəki son çadır şəhərciyi də ləğv olunub, məcburi köçkünlər üçün salınan şəhərciklərin sayı 105-ə çatıb.

Yazının sonuda isə oxuyuruq: "İnsanların xoş güzəranı üçün görülən bu və digər genişmiqyaslı, çoxşaxəli işlər dövlət başçısının "Mən hər bir azərbaycanlının prezidentiyəm", "Azərbaycan dövlətinin siyasətinin mərkəzində vətəndaşların maraqları dayanır" sözlərinin əyani təsdiqidir".

Qlobal ticarət savaşının Azərbacayana təsirləri

"Oxu.az"da isə "Qlobal ticarət savaşı dollara tələbi artıracaq" sərlövhəli məqalə oxumaq olar.

Müəllif ABŞ-ın bəzi Avropa ölkələrindən idxal edilən sərnişin təyyarələrinə 10% rüsum, bəzi məhsullara 25% idxal vergisi tətbiq etməsini nəzərdə tutması, bunun Azərbaycana mümkün təsirləri barədə iqtisadçı-ekspert Vüqar Bayramovla söhbətləşir.

Ekspert vurğulayır ki, oktyabrın 18-dən etibarən ABŞ Avropadan idxal edilən şərab, viski, pendir və bir sıra başqa məhsullara yeni idxal vergisi tətbiq etməyi nəzərdə tutur: "Ümumdünya Ticarət Təşkilatına (ÜTT) müraciət edən Tramp Administrasiyası Fransa, Almaniya, İspaniya və Böyük Britaniyadan idxal edilən sərnişin təyyarələrinə 10 faiz, İrlandiya və Şotlandiya viskiləri və digər Avropa məhsullarına 25 faiz rüsum tətbiq etmək niyyətindədir".

V.Bayramovun iddiasına görə, bu addımın atılması qlobal ticarət savaşının yeni mərhələyə qədəm qoyması anlamına gəlir və bu kontekstdə, 2020-ci ildə də qlobal iqtisadi artım tempinin azalması və strateji bazarlarda volatilliyin yüksək olması gözləniləndir.

İqtisadçı hesab edir ki, ticarət savaşları yeni qlobal iqtisadi böhran üçün ciddi əsaslar yaratmaqdadır: "Yeni qlobal ticarət savaşı artıq birjalara təsir göstərməkdədir. "Brent" markalı neftin bir barelinin qiyməti 58 dollardan aşağı düşüb. Neftin qiyməti Azərbaycana daxil olan valyutanın həcmi baxımdan çox vacibdir. Ölkəmizin ixracatında xam neftin payı 81 faiz, enerji məhsullarının ümumi payı isə 90 faizə yaxındır. 2019-cu il dövlət büdcəsində neftin bir barelinin qiyməti 60 dollar nəzərdə tutulub. Hələlik orta qiymət 60 dollardan yüksək olsa da, növbəti üç aydakı tendensiya heç də nikbin notlar formalaşdırmır".

Ekspert xəbərdarlıq edir ki, Azərbaycan üçün fiskal qırmızı xətt 60, monetar qırmızı xətt isə 50 dollardır: "Bu baxımdan, neftin qiymətindəki azalmalar monetar baxımdan da arzuolunan deyil. Neftin qiymətində azalmalar da davam edərsə, bu, dünya bazarında dolların möhkəmlənməsinə səbəb olacaq".

V.Bayramov deyir ki, bu halda ölkəmizdə də dollara tələbin artacağı istisna edilmir. Hər halda, qlobal ticarət savaşı nəinki inkişaf etmiş, heç inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün də yaxşı nə isə vəd etmir.

Bu halların Azərbaycan manatının birbaşa məzənnəsinə təsir edə bilməsi mümkünlüyünə gəlincə, Vüqar Bayramovun sözlərinə görə, manat "üzən məzənnə" rejimində olmadığı üçün bu, Mərkəzi Bankın manata münasibətindən və bir də neftin dünya bazarındakı qiymətindən asılı olacaq.

V.Bayramovun sözlərinə görə, istənilən halda, proqnozları bu ilin sonunda, xüsusilə dekabr ayında dollara tələbatın artacağını göstərir.

Manatın üzən məzənnəyə keçə bilməsi şərtləri

"Azpolitika.info"da isə "Dollar 1.45-1.55 manata qədər ucuzlaşa bilər - əgər Mərkəzi Bank istəsə" sərlövhəli məqalə diqqət çəkir.

Sayt müəllifin Azərbaycan əhalisinin və biznes dairələrinin manatın taleyinə hələ də ehtiyatla yanaşmasını gündəmin müzakirəsinə çıxarır.

Müəllif iddia edir ki, iki ardıcıl devalvasiya ilə (2015-ci ilin 21 fevral və 21 dekabr devalvasiyaları nəzərdə tutulur - red.) böyük zərbə alan Azərbaycan iqtisadiyyatı və milli valyutası hələ də qeyri-müəyyənlikdən tam qurtula bilməyib. "Bunun nəticəsidir ki, hökumətin və Mərkəzi Bankın stabilliklə bağlı bütün bəyanatlarına, rəylərinə baxmayaraq, ölkənin biznes və maliyyə strukturları, həmçinin əhali hələ də manatın taleyinə ehtiyatla yanaşır. Bu səbəbdən, məsələn, əsas aparıcı banklar əhalidən dollar depozitlərini illik cəmi 0.1-1 faiz civarında qəbul etdikləri halda, manatla depozitləri 10 faizin ətrafında götürürlər. Bu, o deməkdir ki, manatın taleyilə bağlı qeyri-müəyyənlik qalır və banklar dollarla depozit qəbul etməkdə bir o qədər maraqlı görünmür. Çünki onlar devalvasiya baş verəcəyi təqdirdə, böyük ziyanla qarşılaşa bilərlər".

Müəllifə görə, əhali manatla depozit yatırmaqda maraqlı deyil, hətta faiz yüksək olsa belə, ona görə də əhalinin banklardakı manat depozitləri son aylarda 150 milyon manata qədər azalıb.

Müəllif manatın məzənnəsini real bazarın tələb-təklif prinsipi yox, Mərkəzi Bankın müəyyən etməsini də doğru saymır.

Məqalə müəllifi ekspertlərə istinadən deyir ki, manat sərbəst buraxılsaydı, manatın real bazar kursu 1 ABŞ dollarının 1.7 manat deyil, 1.5 manat civarında dəyişdirilə biləcəyini düşünürlər.

Amma müəllif yenə də ekspertlərə istinadən deyir ki, indiki halda manatıın "üzən məzənnə"yə keçə bilməsi bir az da təhlükəlidir, belə ki, neftin qiymətində volatillik dolların sıçramasına, bu da bank sektoru, insanlar, o cümlədən idxal-ixrac sektoru bu ciddi zərərlərə səbəb ola bilər.

Müəllifə görə, kursu buraxmaq, tam üzən məzənnəyə keçmək lazımdır, təbiidir, amma bunun vaxtı var: "Bunun üçün də müəyyən tədbirlər görülməlidir, infrastrukturda fərqli məsələlər həll olunmalı, alt baza yaradılmalı, xüsusilə "kölgə iqtisadiyyatı" aradan qaldırılmalıdır, şəffaflıq təmin olunmalıdır".

Müəllifə görə, indiki halda manatın sərbəst buraxa bilməməsi heç də təsadüfi deyil: "...belə ki, neft və "kölgə iqtisadiyyatı" amili hələ də Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün həlledici rol oynayır, neftin dünya bazarında qiymətinin tez-tez dəyişməsi milli valyutamızın taleyinə birbaşa təsir göstərir".

Elə bundan da irəli gələrək, müəllif vurğulayır ki, ona görə də iqtisadiyyatın neftdən asılılığı, məmur oliqarxiyasının yaratdığı "kölgə iqtisadiyyatı" aradan qaldırılmayana, qeyri-neft sektoru sözdə deyil, real olaraq inkişaf etdirilməyənə qədər manat üzə bilməyəcək.