Media-icmal 06.07.19

Bazarlarda bahalıq, Qəyyumluq komissyalarının fəaliyyəti, ticarətdə təzyiqlər ətrafında müzakirələr və s. məsələlər bugünkü (06 iyul, 2019-cu il) medianın aparıcı mövzularındandır.

Sosial islahatlar və bahalıq təzadı

"Azərbaycan" qəzeti "Od tutub yanan təkcə havalar deyil" sərlövhəli məqalədə ölkədəki qiymət bahalığını gündəmin müzakirəsinə daşıyır.

Müəllifə görə, ölkədə "od tutub yanan" təkcə havalar deyil, həm də qiymətlərdir, istilər insanların canına, qiymətlər də cibinə "qənim" kəslib: "Bu səbəbdən orta statistik qazanca malik kimdən soruşsaq qiymətlərlə müqayisədə havaların "toya gedəsi" olduğunu deyəcək. Niyə deməsin ki?!", - müəllif ölkədəki qiymət bahalığının əndazəni aşmasını vurğulayır.

Məqalə müəllifi hesab edir ki, bu baxımdan ölkədə dövlət başçısının həyata keçirdiyi iqtisadi-sosial siyasətlə bazarlardakı qiymət bahalığı arasında təzad yaşanır.

Müəllif vurğulayır ki, təkcə 2019-cu ilin ilk yarısında prezident iki sosial paket təsdiqləyib, minimum əməkhaqqı 250 manata, minimum pensiya 200 manata qaldırılıb, müxtəlif kateqoriya maaş təqaüdlər artırılıb, bunun üçün büdcədən ayrılan 1,5 milyard manat hesabına 3 milyon nəfərdən çox vətəndaşın sosial güvənliyi daha da yaxşılaşıb.

Məqalə müəllifi deyir ki, bu fonda ölkə iqtisadçıları bahalaşma narahatlığı yaşayırlar, bu da əsassız deyil:"İlk dəfə deyil ki, bizdə əməkhaqlarının, pensiyaların artırılması ilə bağlı imzalanan sərəncamların, necə deyərlər, mürəkkəbi qurumamış qiymətlər bahalaşır, daha doğrusu, bahalaşdırılır".

Müəllif deyir ki, sosial islahatların icrası üçün büdcədən ayrılan və ayrılacaq vəsaitin miqdarı 4 milyard manatdan çoxdur, bazara bu qədər pul kütləsinin daxil olacağı gözlənir, önləyici tədbirlər görülməsə, bu pul kütləsinin qiymət bahalığına səbəb olma ehtimalı var.

Yazı müəllifinə görə, əgər bu gün hamı bahalaşmadan şikayətçidirsə, deməli, həmin tədbirlər ya lazımi səviyyədə, ya da bütünlüklə həyata keçirilmir. "Əks halda ilin-günün bu vaxtında mövsüm meyvələrinin, tərəvəzin, eləcə də digər ərzaq məhsullarının qiymətləri cibimizi yandırmazdı. Hələ qeyri-ərzaq məhsullarını, xidmət haqlarını demirik".

Müəllif hesab edir ki, əsassız bahalaşma dövlətin sosial siyasətinin əleyhinə işləyir, bu "qüvvələr"in inhisarçılar olduğunu hamı bilir.

Yazı müəllifi deyir ki, topdansatış bazar və dükanlardan (marketlərdən) eyni ərzağı iki gün dalbadal eyni qiymətə aldığı vaxt çox az olur: "Qiymətlər qəpiklə də olsa, hər gün bahalaşır. Hətta elə ərzaqlar var ki, onlar bir-iki gün yoxa çıxır, daha doğrusu, çıxarılır. O saat bilirik ki, bu, qiymət qaldırmaq üçündür, özü də az yox, əməlli-başlı. Nə edə bilərik, bütün məhsulların sahibi, yəni inhisarçısı var, qiymətləri də onlar müəyyənləşdirirlər".

Müəllif deyir ki, bu inhisarçılar hər il meyvələri istehsalçıdan ucuz alıb, bahasına satırlar, bu il təxminən manat yarıma alınan gilas, ərik, alça paytaxtda 5 manata və hətta daha baha satılır

Məüllifə görə, bu istiqamətdə şəhər və rayon bələdiyyələrinin iş birliyi qurub bu gəlirli bazarı inhisarçıların əlindən ala bilərlər, belə təşəbbüslər olmadığı üçün hamı bahalıqdan, pulun bərəkətsizliyi, günbəgündəyər itirməsindən gileylidir.

"Niyə də olmasın?! Ət, yağ yaxın durulası deyil, kolbasa, sosis od qiymətinə, çay, şirniyyat "ceyran beli"ndə, gilasa, əriyə yalnız baxmaq olur, kartof, soğan da öz əllərində, istəyəndə bahalaşdırır, istəyəndə ucuzlaşdırırlar. Banan nədir ki, onu da inhisara alıblar".

Yazı müəllifi deyir ki, dinamik xarakter almış bahalaşma həm yerli, həm də idxal məhsullarını əsassız, səbəbsiz, izahsız əhatə edir, yerli istehsalçılara dövlətin etdiyi çoxsaylı güzətlərə baxmayaraq məhsulların qiymətləri nə istehsalçı, nə də istehlakçı üçün sərfəlidir.

İdxal məhsullarına gəldikdə müəllifə görə, onların da bahalaşması üçün əsas yoxdur, belə ki, enerji daşıyıcıları birjalarında vəziyyət sabitdir xarici valyutalara nisbətdə manatın dəyəri dəyişmir, istehsal artır, qıtlıq yoxdur.

Bunları sadalayan müəllifə görə, deməli, daxili bazarda həm idxal, həm də yerli məhsulların qiymətlərindəki manipulyasiya tam subyektiv səbəblərdən irəli gəlir və tək bu kifayətdir ki, əlaqədar qurumlar vaxt itirmədən ölkənin istehlak bazarında təsirli tədbirlər həyata keçirsinlər, artıq ilkin əlamətləri görünən süni qiymət artımının qarşısını alsınlar.

Bu komissiyalar ləğv edilsin-təklif

"Modern.az"da isə "Qəyyumluq komissiyaları, hakimlər və icra məmurlarının məhv etdiyi uşaqlar-hüquqşünasdan təklif var" sərlövhəli məqalə diqqət diqqəti çəkir.

Müəllif ölkədə qəyyumluq komissiyalarının fəaliyyətini hüquqşünas Əliməmməd Nuriyevlə müzakirə edir.

Müəllif deyir ki, 2019-cu ilin ilk üç ayında Azərbaycanda 3972, altı ayında isə 8 minə yaxın boşanma qeydə alınıb, rəsmi məlumatlara görə, ölkəmizdə hər gün təxminən 45 ailə dağılır və bu boşanmalardan ən çox zərər çəkənlər birmənalı şəkildə azyaşlı uşaqlar olurlar.

Müəllifin deməsinə görə, boşanmadan sonra uşağın saxlanılması üçün ödənilən alimentlər və uşaqla görüş kimi məqamlar təkcə ciddi münaqişə predmeti deyil, həm də hər kəsin həssas yanaşmalı olduğu bir mövzudur. Bu sahədə isə problemlər həddindən çoxdur.

Müəllifin iddiasına görə, problemi çox vaxt körükləyən ədalətsiz qərar verən məhkəmələr və bu qərarları icra edən məmurlar olur.

Yazı müəllifi deyir ki, İcra Hakimiyyətləri yanında Qəyyumluq və himayəçilik komissiyalarının, məhkəmə hakimlərinin, icra məmurlarının boşanan ailələrdə uşaqların taleləri ilə bağlı vermiş olduqları, icra etdikləri hallar dəhşət yaradır.

Müəllif hesab edir ki, adları çəkilən qurumlar bu sahədə dövlət siyasətinə qarşı gedərək, dünyaya sağlam gələn uşaqları yumşaq ifadə etsək, ədalətsiz qərarları ilə şikəst edirlər.

Müəllifin deməsinə görə, illərlə davam edən məhkəmə çəkişmələrində uşaqlarlar psixoloji travma alır, stres, gərginlik keçirir, əsəbləri tarıma çəkilir. Bu işdə səbəbkar isə məhkəmələrlə yanaşı, səlahiyyətli qurum - İcra hakimiyyətləri yanında Qəyyumluq və himayəçilik komissiyalarıdır.

Yazıda vurğulanır ki, boşanma hallarından sonra məhkəmələr tərəfindən valideynlik hüququndan məhrumetmə halları olur ki, Qəyyumluq komissiyaları bu işdə tərəflərə müdaxilə edə bilir.

Müəllifə görə, bir çox hallarda bu müdaxilələr uşaqların sonrakı taleyinin etibarlı şəkildə qorunmasını təmin etməyən qərarlara gətirib çıxarır və tərəflərdən birinin komissiya üzvlərilə sövdələşməyə getməsi, uşaqların həyatını alt-üst edir.

Hüquqşünas Əliməmməd Nuriyev mövzu ilə bağlı "modern.az"a açıqlama verərək deyib ki, qanunvericilik aktları ilə "uşaqların hüquq və azadlıqlarının müdafiəsilə bağlı normalar müəyyənləşdirilib: "Çox təəssüf ki, bir çox hallarda bu normalar doğru-düzgün tətbiq olunmur. Xüsusilə boşanmadan sonra uşağın kimlə qalması hallarında heç də həmişə qanuna istinad edilmir. Burada daha çox tərəflərin maddi imkanlarına istinad edilir, uşağın maraqları nəzərə alınmır".

Ə.Nuriyev deyir ki, təəssüf ki, mübahisəli hallarda azyaşlının arzu və istəyi, onun böyüməsi üçün daha əlverişli şərait yox, hansı valideynin daha çox pul verməsi üstün rola malik olur: "Rayon İcra Hakimiyyəti başçısı yanında Qəyyumluq və himayəçilik, yetkinlik yaşına çatmayanların işləri və hüquqlarının müdafiəsi komissiyaları demək olar ki, işləmirlər. Onlar, sadəcə, bu məsələyə əlavə yük kimi baxırlar, belə halda Qəyyumluq komissiyaları uşağın mənafeyini deyil, hansı valideyn daha varlıdırsa, onun istəklərini əsas götürür".

Ə.Nuriyevin deməsinə görə, hallar olub ki, məhkəmələ, Qəyyumluq komissiyası atanın yaxşı imkanları olduğunu nəzərə alaraq, uşağın onda qalmasına müsbət rəy verib, bunun sonrasını düşünməyiblər.

Hüquqşünas deyir ki, bu komissiyalar daha çox psixoloji yanaşma sərgiləməlidirlər, amma bunun öhdəsindən gələ bilmirlər, belə ki, Qəyyumluq və himayəçilik orqanlarında çalışan psixoloqların özlərinin psixoloqa ehtiyacı var.

Ə.Nuriyev hesab edir ki, Qəyyumluq komissiyaları formal fəaliyyət göstərir: "Onlara uşaqların taleyilə bağlı məsələ həvalə olunsa da, onlar bunu bilmirlər, bacarmırlar, yetərli biliklərə malik deyillər. Əksər hallarda uşağın maraq və manefələri ikinci plana düşür. Ona görə də bu sistemin yenidən qurulmasına ehtiyac var".

Hüquqşünas hesab edir ki, bəzi hakimlər uşaqların taleyilə oynayır, odur ki, məhkəmələrdə uşaq məsələlərilə bağlı ixtisaslaşmış hakimlərin fəaliyyət göstərməsi lazımdır, söhbət ixtisaslaşmış məhkəmələrdən yox, ixtisaslaşmış hakimlərdən gedir.

Qəyyumluq komssiyalarına gəlincə, hüquqşünas bu qurumların ləğv olunmasını təklif edir və deyir ki, bu istiqamətdə Ailə, Qadın və Uşaq Məsələləri üzrə Dövlət Komitəsinin səlahiyyətləri artırılmalıdır: "İcra hakimiyyətləri yanında Qəyyumluq komissiyalarının səlahiyyətləri tamamilə Ailə, Qadın və Uşaq Məsələləri üzrə Dövlət Komissiyasına verilsin. Çünki bu proseslərlə bağlı yeni konseptual yanaşmanın tətbiqi mütləqdir".

Bu, təzyiqdir, yoxsa?

"Yeni Müsavat" qəzeti "Moskvanın müəmmalı meyvə-tərəvəz qadağaları - siyasi təzyiq aləti, yoxsa..." sərlövəhli məqalə oxumaq olar.

Müəllif Azərbaycan-Rusiya ticarət münasibətlərində Azərbaycana qarşı təzyiqin olub-olmamasını ekspertlərlə müzakirə edir.

Müəllif mövzunun aktuallığına səbəb kimi Rusiya tərəfindən tonlarla Azərbaycan pomidoru və gilası ilə dolu yük maşınlarının Dağıstandan geri qaytarılmasının günlərdir mətbuatda müzakirə olunmasını göstərir.

Müəllifin deməsinə görə, Rusiyada müvafiq qurumlar bu məhsullarda zərərli maddələrin tapıldığını iddia ediblər, amma məhsulun geri qaytarılaraq Azərbaycana daxil olması barədə hər hansı məlumat yoxdur, söhbət 119,095 ton pomidorun və 108,146 ton təzə gilasın idxalı bu məhsullarda güvə tapılması iddiası ilə qadağan olunmasından gedir.

Müəllif deyir ki, bu aqrar məhsulların ixracı ilə bağlı ilk fakt deyil, iddia edilir ki, Rusiyanın zaman-zaman atdığı oxşar addımları göstərir ki, ölkə bəzi hallarda bu amildən təzyiq vasitəsi kimi istifadə edir.

Politoloq, "Atlas" Araşdırmalar Mərkəzinin direktoru Elxan Şahinoğlu da "Yeni Müsavat"a açıqlamasında təsdiqləyir ki, Rusiya hansı dövləti əzmək, sıxmaq istəyirsə, adətən o ölkənin aqrar məhsullarının idxalına qadağa qoyur: "Bunu çox ölkəyə qarşı tətbiq edir. Gürcüstanla münasibəti pisləşən kimi "Borjom"a və gürcü çaxırına qadağa gətirir. Eləcə də Azərbaycanla bağlı hər hansı siyasi məsələdə narazılıq varsa, yenə də bizim kənd təsərrüfatı məhsullarına qarşı belə qadağalar qoyulacaq. Necə olur ki, bu günə qədər Azərbaycanın meyvə və tərəvəz məhsulları Rusiyaya daşınırdı, heç bir problem yaşanmırdı. Birdən-birə zərərli maddələr aşkar olunmağa başladı. Bu, çox az inandırıcı iddiadır".

E.Şahinoğlu hesab edir ki, Rusiya bu yolla Azərbaycana göstərməyə çalışır ki, bütün alətlər onların əlindədir və istənilən vaxt qapıları bizim kənd təsərrüfatı məhsullarının üzünə bağlamaqla problem yarada bilərlər.

İqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli də "Yeni Müsavat"a bildirib ki, Rusiya bu məsələdən təkcə Azərbaycana qarşı yox, bir çox dövlətlərə qarşı silah kimi istifadə edir: "Bu siyasət illərdir davam edir. Hətta Avropa ölkələri də bəzən bu siyahıya düşür və tez-tez problemlər yaranır. Hətta ən yaxın müttəfiqləri olan Belarusla da siyasi məsələlərdə anlaşma olmadıqda həmən bu məsələdən istifadə edir".

Ekspert hesab edir ki, bu siyasətin sonu yəqin ki, olmayacaq və Azərbaycanın qeyri-neft ixracatında Rusiyadan təhlükəli dərəcədə asılılığı var: "Bu, çox təhlükəlidir və ciddi şəkildə ölkəmizin qeyri-neft ixracatı ilə bağlı təhdid yaradır. Çünki kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracının böyük bir hissəsi Rusiyanın payına düşür. Bu da böyük bir asılılıq deməkdir. O baxımdan Rusiya zaman-zaman bu asılılıqdan effektiv istifadə etməyi bacarır".

Ekspert deyir ki, Azərbaycan Rusiyanın bu təzyiq alətini zərərsizləşdirmək üçün çoxçeşidli bazar modelinə nail olmalıdır: "Ona görə də hər nə qədər çoxçeşidli bazar modeli haqqında danışılsa da, hələ ki bu yöndə ciddi addımlar atılmayıb, Azərbaycanın Ümumdünya Ticarət Təşkilatına üzv olmamaqda israr etməsi də bir çox bazarlara açılışı ləngidir.

N.Cəfərliyə görə, yaxın qonşularla belə belə kifayət qədər ciddi iş aparılmır, Ukrayna Azərbaycana çox yaxın ölkədir, kənd təsərrüfatı məhsullarına ən azı Rusiya qədər ehtiyacı var, Belarusla, Orta Asiya respublikaları olan Qazaxıstan, Tacikistanı da nəzərə alsaq, oraya da ixracat həyata keçirilə bilər.

Ekspert deyir ki, daha da yaxşısı Avropa bazarlarına açılmaqdır, bu 500 milyon nəfərlik bir bazardır, odur ki, Ümumdünya Ticarət Təşkilatına üzv olaraq bu bazara çıxılmalı, bununla da Rusiya təzyiqinə son qoyulmalıdır.