Media-icmal 10.12.2016

İqtisadi islahatların gedişi, ölkədə qiymətləri hansı qurumun qaldırması, idarəetmənin qeyri-optimallığı, dolların “qara bazar”a çıxışı bugünki medianın aparıcı mövzusudur.

Yeni inkişaf strategiyası - yol xəritələri

Azərbaycan “ qəzeti  “Azərbaycan iqtisadiyyatının yeni inkişaf strategiyası” (http://www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=111672) sərlövhəli məqalədə ölkə iqtisadiyyatının inkişafı üçün hüquqi baza olan sənədlərin hazırlanmasından və həyata keçirilən islahatlardan danışılır.

Müəllif yeni iqtisadi hədəf olan qeyri-neft sektorunun inkişaf etdirilməsi üçün iqtisadiyyatın diversifikasiyasını prioritet istiqamət adlandırır.

Məqalədə deyilir ki, aparılan islahatlar nəticəsində son illər ərzində bu sahələrdə mühüm uğurlar  əldə olunub, qeyri-neft sektorunun ümumi daxili məhsulda xüsusi çəkisi artıb, ixrac potensiallı yüksək rəqabətqabiliyyətli malların istehsalı genişlənib.

Müəllif hesab edir ki, dünyada əlverişsiz iqtisadi proseslərin davam etdiyi 2016-cı ilin ötən dövrü ərzində Prezident İlham Əliyevin düşünülmüş siyasəti nəticəsində ölkədə sabitlik qorunub saxlanıb, dövlətin gücü və beynəlxalq nüfuzu daha da yüksəlib.

Amma yazıda bu da vurğulanır ki, dünya iqtisadiyyatında baş verən mənfi  proseslər Azərbaycana da mənfi təsir göstərib. Ona görə də müəllif bu mənada deyir ki, iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi, qeyri-neft sektorunun yüksək inkişaf tempinin təmin edilməsi, ixrac imkanlarının genişləndirilməsi əsas vəzifədir.

Məqalədə dekabrın 6-da dövlət başçısı İlham Əliyevin imzaladığı “Milli iqtisadiyyat və iqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə strateji yol xəritələrinin təsdiq edilməsi haqqında” fərmanı islahatların gerçəkləşdirilməsi baxımından mühüm sənəd adlandırılır və belə dəyərləndirilir: “ Strateji xəritələrin hazırlanması zərurəti ölkəmizin yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoyması ilə bağlıdır. Bundan sonra hazırlanacaq dövlət proqramları, inkişaf konsepsiyaları, strategiyalar, tədbirlər planları strateji yol xəritələrinə uyğun olacaq. Ən əsası, qlobal çağırışlara cavab verərək investisiyaların cəlbi, azad rəqabət mühiti, bazarlara çıxış və insan kapitalının inkişafı nəticəsində dünya iqtisadiyyatında mövqelərimiz daha da güclənəcək”.

Qiymətləri artıran kim?...

“Azadlıqinfo” “Qiymət artımı qərarını kim verir?” sərlövhəli məqalədə (https://www.azadliq.info/169557.html) indiki gündəm üçün aktual olan bir məsələni araşdırır.

Müəllif ölkədə Tarif Şurası adlı bir qurum olduğunu və qiymət artımının bu qurumun qərarı əsasında baş verdiyini bildirir. Amma müəllif bu qurumun müstəqil olaraq, heç bir digər qurumla razılşamadan qiymətləri artırmasını inandırıcı saymır. Hətta müəllif bu qurumun noyabrın 28-də qaz və elektirkin qiymətini qaldırmasına görə parlamentdə tənqid olunmasını da mənasız sayır: “Sanki, Tarif Şurası müstəqil bir qurumdur və qiymət artımlarını ümumi müzakirə əsasında qaldırmağa qərar verirlər”.

Məqalədə xatırladılır ki, bu qurumun üzvləri ayrı-ayrı nazirliklərin məsul işçiləridir və onların sırasında hansısa müstəqil ekspert və ya QHT rəhbəri yoxdur. Müəllifə görə, hətta Tarif Şurasını təşkil edən bu tərkib belə qiymət qaldırmaq üçün səlahiyyət sahibi deyil.

Müəllif hesab edir ki, qiymət artımı ilə bağlı qəarar ən yüksək səviyyədə verilir: “Aydın məsələdir ki, qiymət artımına “xeyri-dua” ən yüksək səviyyədə olub. Nazirlər “hə”ni alıb, müavinləri də təmsil olunduqları Şura adından qərar veriblər. Ona görə də “prezidentin xəbəri yoxdur”, “prezident Şuranın qərarını ləğv edə bilər” kimi gülməli arqumentlərə söykənmək absurddur”.

Müəllif bu düşüncədədir ki, parlamentdə qiymət artımına üsyan edən hər bir deputat bilir ki, qiyməti artıran, buna “yaşıl işıq” yandıran kimdir. Həm də birdən-birə işığın qiymətinin 57 faiz, qazın qiymətinin 100 faiz qaldırılması özfəaliyyət ola bilməz. 

Yazıda deyilir ki, bu fakt özü də təsdiq edir ki, deputatlar  cəsarət göstərmirlər, sadəcə hər kəs öz rəqibinə şillə vurmaq üçün fürsət tapıb, əsas qiymət artıran isə toxunulmaz qalıb. Müəllifin fikrincə, əslində, bütün bu tənqidlərin ünvanı Prezident Aparatı olmalıdır, amma deputatlar tənqidləri elə düzənə salırlar ki, hədəf aşağı eşalon görünür: “Xülasə, Tarif Şurası digər qurumlar kimi sifarişi icra edib. Deputatlar həqiqətən də xalqın qayğısına qalırsa, qiymət artımını ədalətsizlik hesab edirsə, birbaşa prezidentə üz tutsunlar”.

İdarəetmə təkrarçılığı

“Exo” qəzeti “Azərbaycanda nazirliklərin azaldılmasında israr edirlər” sərlövhəli (http://ru.echo.az/?p=52976) məqalədə ölkədə nazirliklərin çox olmasını ekspert Oqtay Haqverdiyevlə müzakirə edir.

“Nazirlik nə qədər çox olarsa, daha çox dövlət vəsaitləri sərf edilir və bu vəsaitlər heç də həmişə təyinatı üzrə xərclənmir. İqtisadiyyatın indiki strukturu, dövlət büdcəsinin durumu nəzərə alnmaqla yeni idarəetmə strukturu qurulmalıdır”. Bunu qəzetə ekspert O.Haqverdiyev şərh edib.

Ekspert deyir ki, uzun müddətdir ki, ölkədə nazirliklərin sayının azaldılması zərurətindən danışırlar. Onun fikrincə, ölkədə həddən artıq şişmiş idarəetmə aparatı var və hətta bəzi nazirliklərin fəaliyyəti bir-birinin təkrarıdır.

O.Haqverdiyevin sözlərinə görə, dövlət qurumlarının sayını azaltmaq, hökumət sistemini optimallaşdırmaq əvəzinə hər dəfə yeni qurum yaradılır.

Ekspert hesab edir ki, dövlət qurumlarının buraxılması prosesi tədrici olmalıdır, əks halda işsizlərin sayı artacaq: “Yol vermək olmaz ki, minlərlə dövlət qulluqçusu işsiz qalsın, amma tədricən strukturların sayı azaldılmalıdır. Dövlət vəsaitləri səmərəsiz xərclənir, idarəetmə sturkturuna yenidən baxmaqla onları azaltmaq olar”.

O.Haqverdiyev deyir ki, Vergilər Nazirliyinin funksiyası dövlət büdcəsi üçün vergi toplamaqdır və bu funksiyanı Maliyyə Nazirlyindəki departmanet yerinə yetirə bilər, odur ki, daha bir nazirliyi saxlamağına dəyməz.

Ekspert hesab edir ki, Gömrük Komitəsini də saxlamağa ehtiyac yoxdur, bu funksiyanı DİN yanında gömrük xidməti təşkil etməklə də yerinə yetirmək olar. Onun fikrincə, dövlət qurumlarını buraxmaqla yüz milyonlarla vəsaitə qənaət etmək olar: “Artıq olan qurumlar ləğv edilməli, onlara nəzərdə tutulan vəsaitlər başqa sahələrə yönəldilməlidir, oxşar qurumlar isə birləşdirilməlidir”.

Bəzi ekspertlər də bu düşüncədədir ki, nazirliklərin və dövlət xidmətlərinin buraxılması kadrların kütləvi ixtisarına səbəb olmayacaq.

Şübhəsiz ki, hüquq-mühafizə orqanları buraya daxil deyil və xalqın təhlükəsizliyi hər şeydən üstündür. Ekspertlər deyirlər ki, bəzi nazirliklər, xüsusilə də maliyyə sahəsində bir-birlərinin funksiyasını təkrar etdikləri üçün birləşdirilmələri zərurəti yaranıb.

Ekspertlər bunu da qeyd edirlər ki, nazirliklərin ölkədəki indi sayı islahatlar aparılmasına da ciddi maneədir.

“Qara bazarda “yaşıl marağı” olanlar

“Yeni Müsavat” qəzeti “Dollar ''qara bazara''a necə yol tapır?” sərlövhəli (http://musavat.com/news/iqtisadiyyat/dollar-qara-bazaraa-nece-yol-tapir-arashdirma_398990.html) məqalədə müəllif dolların “qara bazar”a çıxması yollarını araşdırır.

Müəllif deyir ki, son günlər bəzi banklar dollar satışını tamamilə dayandırıb, bəzi banklar isə satış limiti müəyyən edib və bu "qara bazar"ı yenidən aktivləşdirib. Məqalədə deyilir ki, banklardan dollar ala bilməyən vətəndaşlar məcburən "qara bazar"a üz tutmalı olurlar.

Məqalədə "qara bazar"ın geniş vüsət almasının bu günlərdə parlamentdə də ciddi tənqid edildiyi xatırladılır və bu mövzuda deputat Yevda Abramovdan misal gətirilir: “Süni müdaxilələr var. Mən bunu metronun “28 may”, “Xalqlar Dostluğu” stansiyalarının yaxınlığında və Quba bazarında görmüşəm. Xüsusi maşınların yük hissələrində kütləvi şəkildə dollar və manatın “qara bazar”da satıldığını öz gözlərimlə gördüm. Bu qədər dollar, pul kütləsi həmin insanların əlinə necə keçib? Kim diktə edir bunu "qara bazar"a? Niyə valyutadəyişmə məntəqələri ləğv edildi? Bu qədər insan işsiz qaldı, qara bazara daha da geniş imkan verildi".

Müəllif bu çıxışın səbəbsiz olmadığını deyir, əhalinin sıx olduğu yerlərdə, xüsusilə metronun “28 May” stansiyası çıxışnda, Səməd Vurğun bağı ərazisində bəzi şəxslər qeyri-qanuni valyuta bazarı formalaşdırdıqlarını deyir.

Məqalədə deyilir ki, “qara bazar”da dollar 1.83-ə satılır, 1.80-ə alınır, amma bu bazara valyuta banklar vasitəsilə yox, xüsusi şəxslər vasitəsilə çıxır.

Yazı müəllifi ekspertlərə istinadən “qara bazar”ın yaranmasına səbəb kimi bankların əhalinin dollar olan tələbatını ödəyə bilməməsini göstərir: “Kommersiya bankları aldıqları dolları satmadığı və ya dollar satışına limit təyin etdiyi üçün "qara bazar" genişlənir. Çünki vətəndaş dolları bankdan ala bilmədikdə, başqa yerdən almağa məcbur olur”.

Məqalədə deyilir ki, iqtisadçı Vüqar Bayramlı vurğulayır ki, bəzi kommersiya bankları "qara bazar"ın saxlanmasında maraqlıdır, çünki onlar bu yolla gəlir əldə edirlər. Hətta "qara bazar"ın dollarla təminatının mənbəyi bir sıra kommersiya banklarıdır: "Kommersiya bankı hərracdan dollar alır, amma satmır. Vətəndaşdan da dollar alır. Çünki vətəndaş əlində olanı xərcləmək üçün dolların bir hissəsini satmalıdır. Deməli, həmin dollar "qara bazar"a gedir. Monitorinqlər də göstərir ki, "qara bazar"ın yaranma səbəblərindən biri də bəzi bankların "qara bazar"ın yaranmasında maraqlı olması ilə əlaqədardır”.