Media-icmal 12.01.2017

İslam həmrəyliyi ideyasının dəyərləndirilməsi, ölkə iqtisadiyyatındakı geriləmələr, “üzən məzənnə”yə keçidin mümkün fəsadları, Neft Fondunun gəlirlərinin azalması bugünkü medianın aparıcı mövzusudur.

Tolerantlıqdan İslam Həmrəyliyinə   

“Azərbaycan” qəzeti “İlham Əliyev islam həmrəyliyinin Azərbaycan nümunəsini yaradır” (http://www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=113684) sərlövhəli məqalədə dövlət başçısının 2017-ci ili “İslam Həmrəyliyi ili” elan etməsini dəyərləndirir.

Müəllif məqalədə Azərbaycanın tarixi dini mənsubiyyəti barədə düşüncələrini ifadə edir, sovet dönəmində xalqın ateist bir cəmiyyətdə yaşadığını xatırladır.

Bu mülahizələrdən sonra yazı müəllifi müstəqillik dövründə ölkədə dini icmalara yaradılan şəraitdən, etiqad azadlığının qorunmasından danışır və nəhayət, məsələnin mahiyyəti barədə mövqeyini izah edir.

Məqalədə İ.Əliyevin qlobal sülh və əməkdaşlıq hərəkatının öncüllərindən olduğu deyilir, dini birlik baxımından Azərbaycanda “tolerantlığın Azərbaycan nümunəsi”ni dünyanın qəbul etdiyi vurğulanır.

Yazıda XXI əsrdə islam ölkələrində terror və savaşların baş alıb getdiyi vurğulanır, bu daxili savaşları, terroru aradan qaldırmaq üçün islam həmrəyliyinə ehtiyacın olduğu önə çəkilir: “Müsəlman dünyasında müasirliyin, kamilliyin, sabitliyin, inkişafın ən favorit ünvanı olan Azərbaycan öz üzərinə yeni missiya götürür”. Müəllifin fikrincə, 2017-ci lin islam həmrəyliyi ili elan olunması bu zərurətdən irəli gəlib.

Məqalə müəllifi bir sıra müsəlman ölkələrinin məzhəbçilik, təriqətçilik mövqeyində dayandıqları üçün bu missiyanı yerinə yetirməyə hazır olmadıqlarını bildirir.

Müəllifə görə, Azərbaycanın islam həmrəyliyini yaratmaq prosesində liderliyi şəksiz görünür və burada dövlət başçısı İlham Əliyevdən sitat da gətirir: “Çalışacağıq ki, islam aləmini birləşdirək. Bizi bölmək, aramıza nifaq salmaq, bir-birimizə qarşı qoymaq istəyənlər öz hədəflərinə çatmamalıdırlar”.

Müəllif 100 il öncə islam dünyasında ilk demokratik respublikanı  Azərbaycanın qurduğunu yazaraq 100 il sonra Azərbaycanın yenə önə çıxaraq islam həmrəyliyi ideyasına sahib çıxdığını bildirir.

Hökumətin inkişaf “nağılları”

“Azadlıq.info” saytı “Bəs iqtisadi və sosial göstəricilər Əliyevin bəyanatı haqda nə deyir?” (https://www.azadliq.info/173940.html) sərlövhəli məqalədə iqtisadçı-ekspert Nemət Əliyevin düşüncələrinə yer verib.

Müəllif bu günlərdə dövlət başçısı İlham Əliyevin sədrliyi ilə Nazirlər Kabinetinin iclasının keçirildiyini və 2016-cı ilə yekun vurduğunu xatırladır. Məqalə müəllifi bu iclasda ölkə iqtisadiyyatının inkişafı ilə bağlı rəsmi açıqlamaları ictimaiyyətin gözünə kül üfürmək kimi dəyərləndirir: “Guya ötən il böhran durdurulub. Bəs iqtisadi və sosial göstəricilər bu haqda nə deyir? Gerçək vəziyyət necədir?” deyə ekspert öz mövqeyini açıqlayır.

N.Əliyev durumu dəyərləndirmək üçün 2014-2016-cı illərin rəsmi göstəricilərinə əsasən deyir: “Ümumi daxili məhsul üzrə son 2 ildə gəlirlər 34,5 milyard dollar məbləğində azalıb (faktiki bazar qiymətləri ilə). Ümumi azalmanın 18,5 milyard dolları qeyri-neft sahələrində əmələ gəlib”.

Ekspert deyir ki, azalmanın 7 milyard dolları 2015-ci ilin hesabınadırsa, 11,5 milyard dolları 2016-cı ilin hesabınadır, yəni, 2016-cı ildə qeyri-neft sektorunda gəlirlərin azalması 1,7 dəfə sürətlənib. N.Əliyevə görə, bu göstərici üzrə tendensiya 2016-cı ildə kəskin şəkildə üzü aşağıya istiqamət götürüb.

N.Əliyev vurğulayır ki, 2014-cü ildə büdcə 24-25 milyard dollar olduğu halda 2015-ci ildə 17 milyard dollara, 2016-cı ildə 9 milyard dollara enib. Müəllif deyir ki, belə büdcə azalma olduğu yerdə ciddi iqtisadi və sosial töhfələr verməyin mümkünlüyü şübhə doğurur.

Ekspertə görə,  son 2 ildə istehlak bazarı da 12 milyard dollar və ya 35% həcmində daralıb. Bu qədər daralmanın 4 milyard dolları 2015-ci ilin payına düşübsə 8 milyard dolları 2016-cı ilin payına düşüb. Yəni, sonuncu ildə ölçülərin kiçilməsi 2 dəfə sürətlənib.

Ekspert son iki ildə əhalinin gəlirlərinin 18 milyard dollara yaxın azaldığını bəyan edir.Orta aylıq əmək haqqı 2014-cü ildəki 566 dollardan,  2016-cı ildə 314 dollara enib və son iki ildə orta aylıq əmək haqqı 252 dollar düşüb.

Ekspert təkcə 2016-cı ilin 10 ayında 6 milyard manat məbləğində kredit resursunun ölkə iqtisadiyyatını tərk etdiyini deyir.

N.Əliyev xarici borcların artdığını və s. göstəriciləri də nəzərə çatdıraraq  2016-cı ildə sadalanan makroiqtisadi göstəricilərin daha da pisləşdiyini bildirir.

Müəllif  2016-cı ildə korrupsiya, monopoliya, haqsız rəqabətin qarşısının alınmasında ciddi addımların olmadığını, suyun, elektrikin, qazın bahalaşdığını da əlavə edərək deyir: “Hər bir halda müşavirədə səslənən fikirlərin əksinə olaraq tam əminliklə demək mümkündür ki, sosial-iqtisadi vəziyyət ötən il daha da ağırlaşıb.

2017-ci ilə bu qədər ağır şərtlər altında daxil olmuşuq. Odur ki, 2017-ci illə bağlı səslənən inkişaf nağıllarına da ümid bəsləməyə əsas yoxdur”.

“Üzən məzənnə” riskləri

“Novaya Vremya” qəzetində “Üzən məzənnə inflyasiyanı sürətləndirəcək” (http://www.novoye-vremya.com/w78434/.../#.WHZuRBuLTIU) sərlövhəli məqalə diqqət çəkir.

Müəllif Mərkəzi Bankın manatın üzən məzənnəyə keçməsi siyasəti götürdüyünü, bununla bağlı iri bank rəhbərlərinin görüşü olduğunu və 4%-lik marjanın tezliklə ləğv ediləcəyini nəzərə çatdırır: “Marjanın ləğv edilməsi faktiki manatın bütünlüklə üzən məzənnəyə keçməsi deməkdir. Bu halda mübadilə məzənnəsi bankların özləri tərəfindən real tələb-təklif əsasında məhdudlaşdırma olmadan müəyyən ediləcək”.

Amma müəllif hesab edir ki, iqtisadi sabitlik olmayan halda üzən məzənnəyə keçmək yolverilməzdir, belə ki, üzən manat məzənnəsi dayanıqsızlıq risklərini artırır. Məqalədə deyilir ki, hətta nüfuzlu beynəlxalq maliyyə institutları indiki halda  sərbəst manat rejiminə keçməyi ağlasığmaz adlandırır.

Müəllifə görə, dünya investisiya institutları Azərbaycanda maliyyə və qiymət sabitliyinə təhlükə yarandığı proqnozları səsləndirirlər.

Yazıda vurğulanır ki, valyutanın qeyri-sabitliyi xarici ticarət razılıqlarını  pozmağa, əvvəlcədən bağlanmış sazişlərin yerinə yetirilməsinin mümkünsüzlüyü nəticəsində  zərərə səbəb ola bilər.

Müəllif deyir ki, üzən məzənnəyə keçid şəraitində hökumət borc götürə bilmir, valyuta ehtiyatları da olmur, maliyyə qıtlığını aradan qaldırmaq üçün yeganə vasitə pul emissiyası olur: “Beləliklə, üzən mübadilə məzənnəsi dövründə qıtlıq inflyasiyaya aparır, bu halda isə qıtlıq həcmilə inflyasiya sürəti arasında müəyyən əlaqə olur, hər qıtlıq səviyyəsi konkret inflyasiya sürətinə səbəb olur, yəni qıtlığın səviyyəsi nə qədər yüksək olursa inflyasiya sürəti də o qədər yüksək olur”.

Yazıda deyilir ki, keçən ilin sonunda daxili bazarda dollara tələbat yüksək olub, amma indi, onu mübadilə məntəqələrindən almaq olardı. Amma nə üçünsə məntəqələr  ləğv olundu, valyuta mübadiləsi etməli olan banklar bundan imtina etdilər. Daha doğrusu, banklar vasitəçi kimi “qara bazar”ı seçdilər.

Müəllif deyir ki, bütün səylərə baxmayaraq, “qara bazar”ı ləğv etmək olmur, banklar xalqa valyuta satmayana kimi bunu aradan qaldırmaq mümkün olmayacaq. 

Məqalədə vurğulanır ki, iqtisadi artıma maneə olan üzən məzənnəyə keçid daha çox “ekzotik yeniliyə” bənzəyirdi. Nəticədə dövlət özündə yüksək inflyasiya və  yüksək faiz dərəcələrini birləşdirən belə bir “tələyə düşdü”.

“Bu, problemin həlli deyil

“Bizim Yol” qəzeti “Ehtiyat valyutadan böhrana 7.5 milyard ayırıldı” sərlövhəli (http://www.bizimyol.info/news/90383.html) məqalədə  müəllif Azərbaycan Dövlət Neft Fondunun büdcəsini ekspert Samir Əliyevlə şərh edir.

Müəllif deyir ki, Fondun gələnilki büdcəsi 6,1 milyard manat kəsirlə təsdiq edilib. Belə ki, Fondun gəlirləri 8 milyard 370 milyon manat, xərclər isə 14 milyard 483 milyon manat təşkil edir.

Daha sonra Fondun büdcəsinin yaranması, xərclər istiqamətləri, ayrı-ayrı sahələrə ayrılan vəsaitlərn həcmləri barədə məlumatlar verilir.

İqtisadçı ekspert Samir Əliyev isə Neft Fondunun büdcəsi ilə bağlı dəyişiklikləri və onun gözlənilən nəticələrini belə şərh edir: “Neft Fondu Mərkəzi Banka il ərzində indiki məzənnə ilə 4,2 milyard dollar köçürəcək. Bu təxminən ayda 352 milyon dollar edir. Hesablamalara əsasən valyuta bazarının aylıq kəsiri 300-400 milyon dollar təşkil edir”.

S.Əliyev deyir ki, gözlənilməz hadisələr (neftin kəskin ucuzlaşması, siyasi böhran, maliyyə panikası və s.) baş verməzsə bu transferlər 2017-ci ildə bazarı sakitləşdirə, bankların dollar satışını bərpa, “qara bazar”ın əhəmiyyətini azalda biləcək. 

Ekspert hesab edir ki, valyuta çatışmazlığını Neft Fondunun aktivləri və Mərkəzi Bankın ehtiyatları hesabına müvəqqəti aradan qaldırmaq olar: “Ancaq bu, problemin ömrünü uzatmaq və onun taleyini dünya bazarlarında neftin bahalaşmasına bağlamaqdan başqa bir şey deyil”.

S.Əliyev hesab edir ki, problem sistem xarakter daşıdığından məsələnin həlli köklü yanaşma tələb edir və manatın məzənnəsinin sabitliyi yalnız dayanıqlı makroiqtisadi sabitlik və iqtisadi inkişaf fonunda mümkündür.

Ekspert deyir ki, Mərkəzi Bankın bazara müdaxiləsi qaldıqca  manatın üzməsi və bahalaşması real deyil: “Ola bilər epizodik bahalaşma baş versin, amma tendensiya ucuzlaşmaq istiqamətində olacaq. Sadəcə, Neft Fondunun bu dəstəyi imkan verəcək ki, manat tədricən ucuzlaşsın”.

Müəllifə görə, problemin həlli əks-dollarlaşma siyasətindədir: “Deşikli qaba nə qədər su töksək bir müddətdən sonra qabda yenə də su azalacaq, odur ki, deşikləri tutmaq lazımdır, indiki halda bu “deşiklər” kapital axını və dollarlaşmadır. Neft Fondunun pulu hesabına valyuta bazarını dollarla təmin siyasəti isə sonda uğursuzluğa düçar ola və təhlükəsizlik yastığının "əriməsinə" gətirib çıxara bilər”.