Media-icmal 12.04.19

Kredit faizlərinə limit qoyulması məsələsi niyə təxirə salındı?

Əli Məsimli: "Bank faiz dərəcələrinin aşağı salınması hazırda həyata keçirilən islahatların mühüm tərkib hissəsinə çevrilməlidir"

Azərbaycanda bank faiz dərəcələrinin yüksək olması ciddi narazılıqlar yaradan əsas problemlərdən biridir. Bu aktual məsələ həm deputatlar tərəfindən Milli Məclisdə, eləcə də ekspertlər tərəfindən mətbuatda daha çox qaldırılan məsələlər arasındadır. Son vaxtlar dövlət qurumları da bu problemin həllinə diqqəti artırmağa başlayıb. "Banklar haqqında" qanuna bankların müştərilərlə bağladığı kredit müqavilələri üzrə faiz dərəcələrinin, komisyon haqların və göstərilən bank xidmətləri üçün digər ödənişlərin yuxarı həddinin Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatası tərəfindən müəyyən edilməsinə dair bir maddə salınması nəzərdə tutulurdu. Bu məsələ Milli Məclisin gündəliyinə salınsa da, sonradan gündəlikdən çıxarıldı.

Bununla bağlı Moderator.az Milli Məclisdə bank faiz dərəcələrinin aşağı salınması məsələsini daha çox qaldıran millət vəkillərindən Əli Məsimliyə müraciət edib.

Əli Məsimli bu məsələni şərh edərkən bildirib: "bank faiz dərəcələri mahiyyət etibarı ilə soyğunçu xarakter daşıyır və sosial-iqtisadi inkişafımızı ləngidən problemlər sırasındadır. Faiz dərəcələrinin ifrat dərəcədə yüksək olması, bank sisteminin fəaliyyətinin dövlət və cəmiyyət üçün əhəmittətini və səmərəliliyini aşağı salır, kreditlərin əlçatanlığını və vaxtında qaytarılmasını problemə çevirir, banklarla iqtisadiyyatın real sektoru arasında uçurum yaradır. Bu ziyanlardan qurtulmaqdan ötrü faiz dərəcələrinin aşağı salınması məsələsi mütləq həll olunmalıdır. Bu problemin uğurlu həlli həm əhalinin durumuna, alıcılıq qabiliyyətinə, həm iqtisadi fəallığa, sahibkarlığın inkişafına və deməli, həm də qeyri-neft sektorunun geniş miqyaslarda inkişafına gücülü təkan verər".

Əli Məsimli onu da xüsusi vurğuladı ki, "problemli kreditlərlə bağlı 28 fevral tarixli Prezident fərmanının reallaşdırılması bütün bankların tam sağlamlaşdırılmasına gətirib çıxarmasa da, hər halda bankların likvidliyini artırmaqla onların durumuna müsbət təsir göstərəcəyi şəksizdir. Banklar illik 0,1 faizlə, yəni əslində faizsiz güzəştli kredit əldə edəcəklər. Bu şansdan səmərəli istifadə edib, kredit faizlərinin aşağı salınmasına yönəlik əlavə tədbirlər də görülməsinə ehtiyac var. Amma bu məsələnin etibarlı şəkildə həlli, ilk baxışda göründüyündən xeyli qəliz və mürəkkəb olduğuna görə, kredit faizlərinə limit qoyulması məsələsinin Milli Məclisin gündəliyindən çıxarılması bu ciddi mövzunun birdəfələk qapadılması ilə sonunclanmamalıdır. Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatası, Mərkəzi Bank və digər aidiyyatı qurumların sözügedən məsələyə münasibətdə ortaq məxrəcə gəlib, qəbulu təxirə salınmış sənədin əvəzinə yaxın vaxtlarda problemin həllinə kompleks yanaşmanı özündə əks etdirən normativ-hüquqi aktı ortaya çıxarmalarını zəruri hesab edirik".

Əli Məsimli kredit faizlərinə inzibati yolla limit qoyulmasının real həyatda necə işləyə biləcəyi məsələsinə aydınlıq gətirərkən bildirib ki: "əslində, işlək mexanizm qurulsa, bu üsul beynəlxaql praktikada ara-sıra tətbiq olunan variantda bizdə də müəyyən zaman kəsiyində qismən işləyə bilər. Amma yalnz müəyyən zaman kəsiyində... Məsələn, məlum səbəblər üzündən, biz hələ manatın tam üzən məzənnə rejiminə keçə bilmədiyimizdən, məzənnə məsələsində kommersiya banklarına Mərkəzi Bankın müəyyənləşdirdiyi məzənnədən müəyyən qədər fərqli satışa icazə verilməsi üsulu işləyir. Amma faiz məsələsini təkcə inzibatı yolla həll etmək olmaz. Əgər kredit faizlərinə limit qoyulması hesabına bu proses həm də digər rıçaqlarla tamamlanıb inkişaf etdirilərək biznez kreditlərinin faiz dərəcəsi müəyyən zaman kəsiyində tədricən 24-25 faizdən 5-6 faizə, istehlak kreditlərinin faiz dərəcəsi isə 28 faizdən 10 faizin ətrafına enəcəksə, onda belə bir dəyişikliyin əhəmiyyətindən optimist notda danışmağa dəyər...Yox, əgər bu dəyişiklikdən sonra biznes kreditlərinin faiz dərəcəsi 24-25 faizdən 20 faizə, istehlak kreditlərinin faiz dərəcəsi isə 28 faizdən 25 faizə enəcəksə, yəni "20 faizdən yüksək faizlə biznes krediti, 25 faizdən yüksək faizlə istehlak krediti vermək olmaz və bununla da məsələ bitdi" deyiləcəksə, deməli sözügedən dəyişilik Milli Məclisdən keçsəydi, bank faiz dərəcələri yenə də yüksək olmaqda davam edəcəkdi. Deməli bu problemi köklü surətdə həll etməkdən ötrü və həm də "yan effektləri" olmasın deyə, məsələyə kompleks yanaşılmalı, onu doğuran bütün səbəblər obyektiv araşdırılmalı, inzibati xarakterli addımlar iqtisadi, təşkilati və sair xarakterli addımlarla tamamlanmalı və bu əsasda bank sistemi və bütövlükdə maliyyə-kredit-pul sistemində ciddi islahatlar həyata keçirilməlidir. Çünki bank faiz dərəcələrinin etibarlı şəkildə aşağı salınmasının magistral yolu bu məsələyə kompleks yanaşmaqla bank sistemindəki monopoliyanın aradan qaldırılmasından, sağlam rəqabətin yaradılmasından və sivil bankçılıq işinin formalaşdırılmasından keçir".

Bununla yanaşı, Əli Məsimli əlavə edib ki, bankların qazanc əldə etmək üsulları çoxşaxəlidir. Normal iş quran banklar faiz dərəcəsini kəlləçarxa qaldırmaqla yox, əməliyyatlardan qazanırlar. Həm də Azərbaycanda faiz dərəcələrinin yüksək olması təkcə pul bazarı ilə bağlı olan bir məsələ deyil. Faiz dərəcəsinin yüksək olmasında normal rəqabət mühütinin olmaması; risk dərəcəsinin yüksək olması; depozitlərin faiz dərəcəsinin yüksək olması; bir sıra banklar istisna olmaqla, bank sisteminin idarə olunmasınım bərbad vəziyyətdə olması; bankçılıq sahəsində lüzumsuz xərclərin ifrat həddə çatması və sair bu kimi amillər daha ciddi rol oynayır".

Əli Məsimli faiz dərəcələrinin aşağı salınması məsələsinə kompleks yanaşılması ilə bağlı fikirlərini də bölüşüb: " Milli valyutada olan əmanətlərin illik faiz dərəcəsi bir sıra banklarda 9-10 faiz olsa da, digər banklarada 14-15%-ə gəlib çatır. Elə banklar var ki, kredit və depozit faizləri arasındakı fərq 3-4 dəfəyə çatır, elələri də var ki, cəmi 5-6 faiz civarındadır. İkinci kateqoriyaya aid banklarda kreditlərin faiz dərəcəsinin aşağı salınması xeyli zaman aparacaq və heç bir halda 20%-dən aşağı olmayacaq. Deməli, depozitləri ucuzlaşdırmaq yolu ilə kreditlərin ucuzlaşmasına nail olmaq olar. Bundan əlavə, bu istiqamətdə problemləri birdəfəlik aradan qaldırmaqdan ötrü: bank faiz dərəcələrinin soyğunçu səviyyədə olmasının yaratdığı problem və fəsadların aradan qaldırılması və bank faiz dərəcələrinin aşağı salınması məsələsi hazırda həyata keçirilən islahatların mühüm tərkib hissəsinə çevrilməlidir; Mərkəzi Bank bu proseslərdən kənarda saxlanılmamalı, əksinə öz təcrübəsi ilə fəal iştirak etməlidir; ilk növbədə bazarlar, o cümlədən maliyyə-kredit-pul bazarı liberallaşdırılmalıdır; bank sisteminin əsaslı islahatları həyata keçirilməli, sağlamlaşdırılmalı, yenidən qurulmalı, bank sisteminin idarə edilməsi qabaqcıl dünya standartları səviyyəsinə qaldırılmalıdır; bankların resurs bazası əhalidən cəlb edilən vəsaitlə məhdudlaşmamalı,resurs bazasının gedişləndirilməsinə yönəlik təsirli tədbirlər görülməlidir; bankların real sektorla əlaqəsinin səmərəliliyi artırılmalıdır; münasib xarici bankları da cəlb etməklə, bu sahədə raqabət yaranmalıdır; faiz dərəcələri optimalşdırılmalı, əlçatanlılığı təmin edilməli və faiz dərəcələrinin 26-28 faiz və ondan da yüksək soyğunçu faiz dərəcələri ilə işləyən bank sistemindən sahibkarlar üçün 5-6 faiz, istehlak kreditləri üçün isə birrəqəmli, uzağı 10 faizin ətrafənda faiz dərəcələri ilə fəaliyyət göstərən sivil bank sisteminə keçid sürətləndirilməlidir".

Bağlanan bankların müştəriləri kompensasiya barədə məlumat ala bilmir

Ekspert: "Əmanətlərin Sığortalanması Fondu məlumatları tez verməkdə maraqlı deyil"; Palata: "Bütün məlumatlar aprelin 15-dək portala yerləşdiriləcək"

Prezidentin fiziki şəxslərin problemli kreditləri ilə bağlı məsələnin həllinə dair fərmanında müəyyənləşdirilmiş daha bir müddət başa çatmaqdadır. Belə ki, fərmana əsasən, Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatası banklarla birlikdə ödəniş ediləcək fiziki şəxslərin siyahısını və hər bir fiziki şəxsə ödəniləcək vəsaitin məbləğini 45 gün müddətində müəyyən etməli və bu barədə Maliyyə Nazirliyinə və Mərkəzi Banka məlumat verməlidir. Fərmanın fevralın 28-də imzalandığını nəzərə alsaq, qoyulan müddətin bir neçə gündən sonra başa çatacağını görərik.

Son günlər xeyli sayda fiziki şəxs Palatanın İnternet portalında vətəndaşlara düşəcək kompensasiya məbləğinə dair məlumatın yerləşdirildiyi bazada özünə dair məlumatı əldə edə dilmədiyindən gileylənir. Belə ki, həmin şəxslərlə bağlı bölmədə məlumatların dəqiqləşdirildiyi qeyd edilir. Maraqlıdır ki, belə cavab alanların, demək olar ki, hamısı bağlanan bankların müştəriləridir. Onların arasında isə "Dəmirbank"ın müştəriləri çoxluq təşkil edir.

İqtisadi və Sosial İnkişaf Mərkəzinin rəhbəri Vuqar Bayramovun dediyinə görə, bu məsələ ilə bağlı onlara çoxlu müraciətlər daxil olur: "Problemli kreditlərə görə kompensasiya alacaq vətəndaşlarımızın bəziləri Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatasının istifadəyə verdiyi onlayn portalda öz ödənişi ilə bağlı məlumat əldə etmək istərkən onların sorğusu "əsas kredit borcu üzrə məlumatlar dəqiqləşdirilmə mərhələsindədir və məlumatlar dəqiqləşdiriləndən sonra portala daxil olunacaq" kimi cavab tapır. Son günlər bizə olan müraciətlərdə bunun səbəbi və dəqiqləşdirmənin nə zaman başa çatacağı soruşulur. Əvvəlla, bu heç də həmin vətəndaşımıza kompensasiya düşməməsi anlamına gəlmir. Bu məlumatı alan vətəndaşlarımıza kompensasiya düşürsə, onlar öz vəsaitlərini bütün hallarda digərləri kimi bu ayın sonundan etibarən alacaqlar".

Mərkəz rəhbərində olan məlumata görə, dəqiqləşdirmə bəzi banklarda olan məlumatlarla Mərkəzləşdirilmiş Kredit Reysterində (MKR) olan rəqəmlərin üst-üstə düşməməsi ilə bağlıdır: "Devalvasiyalar zamanı əsas kredit məbləğləri üzrə bəzi banklarda MKR-da olan rəqəmlərdən fərqli məlumatlar var. Devalvasiyalardan sonra, 2016-cı il fevralın 3-də, yaradılan Palata devalvasiyalaradək olan bütün məlumatları dəqiqləşdirdikdən sonra kompensasiya məbləğlərini hesablaya bilər. Azərbaycan Prezidentinin imzaladığı fərmana əsasən, bütün siyahılar sənəd təsdiq olunduqdan 45 gün ərzində dəqiqləşdirilməlidir. Bu, o deməkdir ki, belə mesaj alan vətəndaşlarımız ilə bağlı məlumatlar ən gec aprelin 15-dək dəqiqləşdiriləcək. Deməli, ən gec növbəti bazar ertəsinədək bütün vətəndaşlarımızın kompensasiya məbləğləri ilə məlumatlar portala daxil olunmalıdır".

Hüquqşünas, bank sahəsi üzrə ekspert Əkrəm Həsənov isə bağlanan bankların müştərilərinin "sahibsiz" olduqları üçün özləri barədə məlumatı əldə edə bilmədikləri qənaətindədir: "Necə deyərlər, Allah heç kəsi sahibsiz etməsin. Bağlanan bankların müştərisi olmuş fizki şəxslər məhz yiyəsiz olduqlarına görə Palatanın məlumat bazasında özünə dair məlumatları tapa bilmirlər. Məsələ burasındadır ki, bağlanan banklarla bağlı məlumatları onların ləğvedicisi - yəni Əmanətlərin Sığortalanması Fondu hazırlayıb təqdim etməlidir. Bu fond isə, faktiki olaraq, bağlanan banklarla bağlı heç bir iş görmür: nə bankların əmlakını satıb kreditorların pulunu verir, nə bankların vermiş olduqları kreditləri toplayır. Çünki bu qurum bankların ləğvetmə prosesinin tez bitməsində maraqlı deyil. Bu prosesin tez yekunlaşmasında əsas maraqlı tərəf kreditorlardır - öz pullarını mümkün qədər tez geri almağa çalışırlar. Buna görə də bütün dünyada fəaliyyətini dayandıran banklara ləğvedicini kreditorlar seçir. Azərbaycanda isə bu işi Əmanətlərin Sığortalanması Fonduna həvalə ediblər. Fond da, məndə olan məlumata görə, çox sayda dost-tanış, qohum-əqrəbaları işə götürüb, onlara maaş verməklə işini bitmiş sayır. Bu şəraitdə onun banklarda ləğvetmə prosesinin tez başa çatmasında niyə marağı olsun ki?"

Ə.Həsənov bildirir ki, bağlanan banklar kreditorların seçdiyi ləğvediciyə həvalə olunsaydı, indi vətəndaşlar belə vəziyyətlə üzləşməzdilər: "Fəaliyyətdə olan banklar maraqları olduğu üçün bütün məlumatları tez bir zamanda hazırlayıb Palataya təqdim ediblər. Bağlanan bankların ləğvedicisi üçünsə heç bir maraq yoxdur deyə səhlənkarlıq nümayiş etdirir. Çünki dövlətin ödəyəcəyi kompensasiya ya vətəndaşlara çatacaq, ya da kreditorlara, Fondun burada hansısa maddi marağı yoxdur. Amma prezident fərmanında qoyulan konkret müddət var, buna görə də Fond məlumatları həmin müddətdə Palataya təhvil verməyə məcburdur".

Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatasının İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsinin rəhbəri Elşən Allahveridyev isə müsavat.com-a deyib ki, fəaliyyətdə və ya ləğvetmə prosesində olan kredit təşkilatlarının müştərisi olmasından asılı olmayaraq, Fərman çərçivəsinə düşən fiziki şəxslər Palata tərəfindən istifadəyə verilən elektron portal vasitəsi ilə məlumatları əldə edə bilir: "Az sayda hallarda isə fiziki şəxslər portala daxil olarkən, onlar barədə məlumatın dəqiqləşdirmə mərhələsində olması ilə bağlı bildiriş əldə edirlər. Bu hallar həmin fiziki şəxslərin Palata tərəfindən eyniləşdirilməsi (identifikasiyası) prosesinin davam etdirilməsi ilə bağlıdır. Sözügedən fiziki şəxslərin məlumatları 15 aprel 2019-cu il tarixinədək dəqiqləşdirilərək portala yüklənəcəkdir".