Media-icmal 17,08,18

Ölkədə sahibkarlığın inkişafı, dollar və milli valyuta münasibətləri, təhsilin keyfiyyət səviyyəsi, iqtisadiyyatın neftdən asılılığının davam etməsi və s. məsələlər bugünkü (17 avust, 2018-ci il) medianın aparıcı mövzularındandır.

Dəstəyə və irada tuş olan sahibkarlıq

"Azərbaycan" qəzeti "Sahibkarlara dəstək də var, irad da..." sərlövhəli məqalədə ölkədə özəl sektroun inkişafını dəyərləndirir.

Müəllif müstəqillik əldə olunduqdan sonra ölkədə özəl sektorun yarandığını, sahibkarlar təbəqəsinin formalaşdığını, əvvəllər öz biznesini inkişaf etdirmək üçün vəsait tapmayan Azərbaycan sahibkarınınindi özünün iri investora çevrildiyini bildirir.

Müəllif rəsmi statistikaya istinadən bu ilin yanvar-iyun aylarında ölkə iqtisadiyyatına yönələn investisiyanın 50,2 faizi özəl sektora məxsus olmasını sahibkarlığın hansı inkişaf səviyyəsinə çatmasının göstəricisi kimi təqdim edir.

Yazı müəllifi prezident İlham Əliyev sahibkarlığın inkişafına böyük önəm verdiyini deyir və gətirdiyi sitatla fikrini qüvvətləndirir: "Dövlət sahibkarlığın inkişafına böyük dəstək verir. Sahibkarlığa Kömək Milli Fondunun xətti ilə sahibkarlara 2,2 milyard manat güzəştli kreditlər verilmişdir. Bu kreditlər hesabına ölkəmizdə 163 min yeni iş yeri yaradılmışdır. Bu il də 170 milyon manat güzəştli şərtlərlə kreditlərin verilməsi nəzərdə tutulur".

Müəllif dövlət başçısının bəzi iri və kiçik sahibkarlardan narazılıq edərək müxtəlif yollarla, o cümlədən işçilərlə müqavilə bağlamayaraq vergidən yayındıqlarını bildirib və buna qarşı ciddi mübarizə aparılmasını irəli sürüb.

Müəllif bildirir ki, sahibkarlığın və qeyri-neft sektorunun inkişafına verilən dəstək nəticəsində qeyri-neft sənayesində 8,8, kənd təsərrüfatında 7,6, informasiya və rabitə xidmətlərində 4,9, ticarətdə 2,5 faiz artıma nail olunub.

Yazı müəllifi deyir ki, dövlət başçısının sahibkarlara daha bir iradı Nazirlər Kabinetinin son iclasında ixraca passiv münasibətlərilə bağlı olub və sitat gətirir: "Biz xaricdə ticarət evlərinin açılması ilə sahibkarlara şərait yaratdıq ki, onlar ixrac imkanlarını genişləndirsinlər. Deyə bilərəm ki, bu gün Azərbaycan dövləti qeyri-neft məhsullarının ixracının artırılmasına sahibkarlardan daha çox çalışır. Sahibkarlar bir qədər passivdir. Elə bil maraqlı deyillər ki, xarici bazarlara çıxsınlar. Ona görə dövlət bütün bu işləri öz üzərinə götürüb".

Müəllif hesab edir ki, məhsulun xarici bazara çıxarılması vacibdir, çünki ixrac həm istehsalçıya, həm də ölkəyə qazanc gətirir, dövlətin valyuta ehtiyatlarını artırır.

Dollara qarşı milli valyuta "gedişi"

"Müsavat.com" saytında "İqtisadçı-ekspert: dollar hansısa əmrlə dünya valyutası olmayıb" sərlövhəli məqalə diqqət çəkir.

Müəllif son vaxtlar ABŞ-ın bəzi ölkələrə iqtisadi sanksiyalar tətbiq etməsi və sanksiya nəticəsində milli valyutaların dəyərdən düşməsi fonunda dollardan imtina məsələsini qabartmalarını ekspert Pərviz Heydərli ilə müzakirə edir.

Müəllif deyir ki, Rusiya və Türkiyə milli valyutaları dollara nisbətdə dəyər itirirlər və bundan irəli gərək bu ölkələr ticari əlaqələrdə alış-verişi dollardan imtina edərək milli valyutalarla aparacaqlarını, dolları isə avro və Çin yuanı ilə əvəzləyəcəklərini bildirirlər.

Amma iqtisadçı-ekspert Pərviz Heydərli deyir ki, adları çəkilən ölkələrin qarşılıqlı real nəticə verəcəyini düşünmür.

Ekspert hesab edir ki, milli valyutalarla ticarət üçün konkret mexanizm olmalıdır: "Siyasətçilərin bu fikri sözdə ifadə etməsi hələ onun reallaşması demək deyil. ABŞ dollarından imtina məsələsi Çin və Rusiya tərəfindən uzun müddətdir ara-ara gündəmə gətirilir.Bu ölkələrin iqtisadi potensialı, ticarət əməliyyatları kifayət qədər yüksək həcmlərlə ölçülür. Lakin hələ də ortaya konkret bir mexanizm qoyulmayıb".

P.Heydərliyə görə, hətta müəyyən mexanizm hazırlansa belə, iqtisadi baxımdan ciddi şəkildə əsaslandırılmalıdır, çünki ABŞ dolları dünya valyutası rolunu oynayır: "Bunu da heç kim hansısa inzibati qərarla müəyyənləşdirməyib.

Dolların dünyadakı hökmran mövqeyini ABŞ-ın iqtisadi gücü şərtləndirir. Dünya üzrə ümumi daxili məhsulun 30 faizi ABŞ-da istehsal olunur. Yəni, dolların arxasında belə bir qüdrətli iqtisadiyyat durur ki, dünya valyutası rolunda çıxış edir".

Ekspert burada diqqəti dünyada neftin qiyməti qalxan-enən zaman qızılın buna adekvat reaksiyasına yönəldir: "Bu, ona görə baş verir ki, neftin qiyməti qalxanda aparıcı valyutalar ucuzlaşır, investorlar zərərdən qaçmaq üçün sərbəst vəsaitlərini qızıla yatırırlar. İndi sual yaranır ki, Rusiya ilə Türkiyə arasında ticarət milli valyutalarla aparıldı, həmin valyutaların dəyəri nəyə əsasən müəyyənləşəcək? Əlbəttə, dolayı yolla olsa belə, yenə də dollarla müəyyənləşəcək və onun qarşısını almaq mümkün deyil".

İmtinaçı ölkələrin istinad valyutası kimi Çin yuanından istifadə imkanına gəlincə, P.Heydərovun sözlərinə görə, Çin iqtisadiyyatının özü ABŞ bazarından asılıdır: "Belə durumda Çinin özü ABŞ dollarını dünya valyutası kimi ilk qəbul edən ölkələrdən biridir. Bu ölkələrin iqtisadiyyatı bir-birilə çox sıx şəkildə bağlıdır. Bu şəraitdə Çin yuanından istinad valyutası kimi istifadə olunması dolayısı ilə yenə ABŞ-dan asılılıq yaradacaq".

Ölkə təhsilinin "kəmiyyət-keyfiyyət"" tərəzisi

"Modern.az" da isə "Azərbaycan təhsilində kəmiyyət artır, keyfiyyət azalır" sərlövhəli məqalə maraq doğurur.

Müəllif ölkədə təhsilin səviyyəsini təhsil ekspertlərilə müzakirə müstəvisinə gətirir.

Məqalə müəllifi deyir ki, bu il ölkənin ali təhsil müəssisələrinə qəbulla bağlı 44772 abituriyent iştirak edib, onlardan 39906 nəfəri tələbə adını qazanıb, hər 9 nəfərdən 8-i tələbə olub, amma bunu mənfi göstərici kimi qiymətləndirənlər də var.

Eksperti Nadir İsrafilov sayta açıqlamasında deyib ki, ali məktəblərə tələbə qəbulu mexanizmi, gələcək perspektivlər baxımından o qədər də uğurlu görülməyib, istər-istəməz bəzi düşüncələrə qapılmağa sövq edir: "Təhsilin əlçatan olması dövlətin təhsil sahəsindəki kursundan irəli gəlir, müvafiq balı toplaya bilməyənlərə ikinci şans verilir. Dolayısı yolla da olsa çoxlarına aydındır ki, ali məktəblərə mövcud qəbul mexanizmi keyfiyyətə deyil, kəmiyyətə hesablanıb. Keyfiyyətsiz kəmiyyət bizə lazım deyil, bu, necə deyərlər aysberqin görünməyən tərəfidir".

N.İsrafilov hesab edir ki, 40 min nəfərə yaxın tələbənin 30 min nəfərə yaxının ödənişli əsaslarla təhsil alması heç də "təhsilin hamı üçün əlçatan olması yox, "get pulunu ver, oxu" deməkdir.

Ekspert dövlət universitetlərində ixtisaslarn 80-ə qədərinin ödənişli olmasını da normal saymır, dünyanın bir çox dövlət universitetlərində ödənişin olmadığını, əksəriyyətində isə Azərbaycandakından qat-qat aşağı olduğunu iddia edir. N.İsrafilova görə, ölkədən xaricə "beyin axınının" əsas səbəbi də budur.

Ekspert hesab edir ki, klassik qiymətləndirmədə o-a bərabər olan 150 və hətta 100 bal toplayanları ali məktəb tələbəsi etmək 600 bal toplayanı bu sevinci yaşamaq hissindən məhrum etməkdir, bunun kökü işə qəbul olmaq üçün "ölüm-dirim" mücadiləsi aparan müəllimlərdədir.

N.İsrafilov hesab edir ki, daha bir problem repetitorluğu gücləndirməklə orta məktəb sistemini nüfuzdan salmaqdır, məktəbi gücləndirmk əvəzinə repetitorluğu gücləndirmək, məktəb təhsilinə etimadsızlıq doğru yol deyil.

Ekspert Kamran Əsədov isə deyir ki, onsuz da Azərbaycanda ali təhsilli şəxslərin sayı olduqca azdır: "Belə ki, ölkə vətəndaşlarının cəmi 17 faizi ali təhsillidir. Bu da hər 1000 nəfərdən 124 nəfərinin ali təhsil aldığı deməkdir. Amma, əlbəttə, bu sayı heç də keyfiyyətsiz kütlə ilə artırmaq lazım deyil".

Ekspert hesab edir ki, 150 balla, yəni, tələb olunan maksimum baldan - 700 baldan dəfələrlə aşağısını qəbul etməkdənsə, birbaşa buraxılış imtahanlarının nəticələri ilə ali məktəblərə qəbul aparmaq olar.

K.Əsədov deyir ki, onsuz da universitetlərdə yüksək səviyyədə təhsil verilmir, əmək bazarının tələbinə uyğun kadr hazırlığı həyata keçrilmir, odur ki, bilik və bacarıqları aşağı olanları universitetə qəbul etmək ancaq kəmiyyət artımına gətirib çıxaracaq".

Neft asılılığından xilas olmaq "xəritə"si

"Novoye Vremya" qəzetində isə "Azərbaycan iqtisadiyyatı hələ də neftdən asılıdır" sərlövhəli məqalə diqqət çəkir.

Müəllif ölkə iqtisadiyyatının hazırkı vəziyyətini gündəmin müzakirəsinə çıxarır.

Müəllif iddia edir ki, artıq ard-arda ikinci ildir ki, iqtisadiyyat geriləyir və hökumət iqtisadi artımın bərpa olunmasını ancaq gələn ilə vəd edir.

Yazı müəllifi dediklərinin əsassız olmadığını rəsmi statistik göstəricilərlə möhkəmləndirir. "Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 2018-ci ilin yanvar-iyul aylarında ölkə iqtisadiyyatında əsas kapitala 7457,3 milyon manat yönləndirilib, bu da 2017-ci ilin eyni dövrülə müqayisədə 17,9% azalma deməkdir. Azərbaycanda illik iqtisadi artım 0,2% azalıb".

Müəllifin deməsinə görə, son ildə Azərbaycanda adambaşına düşən ÜDM payı 0,7% azalaraq 4 436,3 manat təşkil edib.

Həm də hökumətin iqtisadiyyatı birtərəfli olmaqdan çıxarmaq cəhdləri, buna qısa müddətdə nail olmaq istəyi hələ ki, alınmır və yenə də köməyə neft-qaz gəlir, onun da dünya bazarında qiyməti sabit deyil.

Müəllif deyir ki, iqtisadiyyatın qeyri-neft sektorunu dünya enerji bazarında qiymətlər çökənə qədər hərtərəfli inkişaf etdirmək olardı: "Büdcə azlığı, manatın devalvasiyası, neft-qaz gəlirlərinin kəskin azalması şəraitində bunu etmək dəfələrlə çətinləşir. Belə böhranlar həmişə əhalini gəlirlərinin və istehlakın azalması ilə müşayət olunur, bu isə istehsalın azalmasına gətirir".

Müəllifə görə, Azərbaycan iqtisadiyyatının indiki modeli neftdən tam asılıdır və ildə 40 milyon ton neft çıxarmaqla bu maksimum 50 ilə çatar, qaz da 80 illik müdətə bəs edir: "Buna görə artıq dünəndən qeyri-neft sektorunun inkişafına üstünük verilməli idi, əks halda yeni nəsilə miras olaraq verməyə heç nə qalmayacaq. Ona görə də neft-qaza alternativ olacaq sahələri inkişaf etdirmək lazımdır".

Müəllifə görə, indi isə neft-qaz sahəsindən gələn gəlirlər qeyri-neft sektorunun inkişafına yönəldilməlidir.

Müəllif həm də deyir ki, iqtisadi modelin uğurlu inkişafı üçün Azərbaycanın əmək, torpaq və su ehtiyatları, iqlim şəraiti və əlverişli coğrafi mövqeyi var.

Odur ki, iqtisadi sitsemin neftdən aslılığını aradan qaldırmaq üçün onun yenidən qurulmasına başlamaq lazımdır, görünən də budur ki, Azərbaycanda uğurlu iqtisadi modeli reallaşdırmaq üçün neçə illər lazım gələcək.