Media-icmal 18.04.2017

Ölkə iqtisadiyyatının inkişaf  istiqamətləri, ölkə vətəndaşlarının xarici turizm səfərlərinin kəskin azalması, ünvanlı sosial yardım sistemindəki çətinliklər, post-neft dövründə iqtisadi problemlər bugünkü medianın aparıcı mövzusudur.

İqtisadi inkişafın hədəfləri

 “Azərbaycan” qəzetində “Made in Azerbaijan” brendi artıq dünyada şöhrət qazanır” (http://www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=12010) məqaləsində müəllif ölkə iqtisadiyyatının inkişaf istiqamətləri barədə danışır.

Müəllif bu yöndə istiqamət kimi dövlət başçısı İlham Əliyevin aprelin 17-də Yevlaxda qeyri-neft ixracatçılarının müşavirəsindəki fikirlərinə istinad edir.

Məqalə müəllifi ilkin olaraq dövlət başçısının bundan sonra ölkə iqtisadiyyatının ancaq islahatlar, innovasiyalar, texnologiyalar və qeyri-neft sektoru hesabına inkişaf etdiriləcəyi mövqeyini ilk plana çıxarır.

Müəllif bildirir ki, dövlət başçısı fəaliyyətin əsas istiqamətlərinin daxili tələbatı daxili istehsal hesabına ödəməkdən və ixrac potensialını artırmaqdan ibarət olmasını nəzərə çatdırır.

Müəllif dövlət başçısı İ.Əliyevin sahibkarlığın inkişafını prioritet məsələlərdən biri adlandırdığını, sahibkarlığın inkişafına həm siyasi, eyni zamanda, dövlət qurumları tərəfindən çox böyük metodiki dəstək göstərildiyi barədə firkini vurğulayır.

Müəllif bildirir ki, sahibkarlığın dəstəklənməsinə nümunə kimi dövlət başçısı son illər ərzində Sahibkarlığa Kömək Milli Fondunun xətti ilə sahibkarlara dövlət tərəfindən 2 milyard manatdan çox güzəştli şərtlərlə kreditlərin verilməsini göstərir: “Bu kreditlər, eyni zamanda sahibkarların qoyduqları vəsaitlər hesabına icra edilən layihələr bu gün deməyə əsas verir ki, biz qeyri-neft ixracımızı artırırıq”, - dövlət başçısı İ.Əliyev bildirib.

Məqalə müəllifi yazıda dövlət başçısının regionların inkişafı, minlərlə yeni müəssisələrin yaradılması, 1,7 milyon yeni iş yerinin açılması barədə firkirlərini nəzərə çatdırır.

Müəllif dövlət başçısının 2016-cı ildə qəbul edilən qərarlar və başlayan islahatlar nəticəsində bu ilin üç ayında iqtisadiyyatın qeyri-neft sektorunun 2,4 faiz artması, 1 milyard dollardan çox vəsaitin qazanıldığı barədə söylədiklərini bildirir.

Müəllif iqtisadi fəaliyyətin müxtəlif istiqamətləri üzrə dövlət başçısından seçmələr təqdim edir və bu sırada “Azexport” portalı”nın fəaliyyəti də,  “Made in Azerbaijan” brendini dünyada tanıtdırmaq üçün praktiki addımların atılması da yer alır.

İmkansızlıq və azalan məsrəflər

“Exo” qəzeti “Azərbaycan vətəndaşlarının xarici ölkələrdə məsrəfləri getdikcə azalır” sərlövhəli məqalədə (http://ru.echo.az/?p=58670) ölkə vətəndaşlarının xarici turizm səfərlərinin azalması səbəblərini ekspertlərlə araşdırır.  

Müəllif Azərbaycanda neftin qiyməti enənə qədər davam etmiş nisbi iqtisadi sabitlik dövrünün  xarici turizm səfərləri üçün əlverişli şərait yaratdığını deyir.

Yazı müəllifi vurğulayır ki, məhz bu dövrdə Azərbaycan vətəndaşları xaricə çıxmağa başladılar, kimi uzaq xarici görməyə, kimi alış-verişə, kimi də ancaq istirahətə getdi: “Alış-verişə gəlincə, Avropa mağazalarında geyimlərin qiymətləri Azərbaycandakından ucuz idi. Amma iki devalvasiya ABŞ dolları ekvivalentində Azərbaycan vətəndaşlarının gəlirlərini iki dəfə azaltdı, avia bilet qiymətləri, Qərb otellərində qalmaq iki dəfə bahalaşdı. Nəticədə vətəndaşlar çox nadir hallarda xaricı çıxmağa başladılar və indi ölkənin regionlarına və maksimum Gürcüstana    getməyə üstünlük verirlər.

Müəllif mədəniyyət və turizm naziri Əbülfəz Qarayevə istinadən deyir ki, keçən il ilə müqayisədə bu il xaricə istirahətə gedənlərin sayı kəskin azalıb və bu azalma 10%-dən çoxdur.

Ekspert Vüqar Bayramov isə deyir ki, əhalinin gəlirlərinin azalması elə durum yaradıb ki, artıq vətəndaşlar xaricə turist səfərinə çıxmaq barədə düşünmürlər: “Əhalinin çoxu hər şeyə qənaət edir, odur ki, turist səfəri üçün vəsaiti yoxdur. Bu da ona səbəb olub ki, ölkə vətəndaşları turizm olaraq ölkənin regionlarına fəal şəkildə çıxırlar ki, bu yerli turizmin inkişafına səbəb ola bilər.

Maksimum isə vətəndaşlar Gürcüstan və Türkiyəyə gedə bilərlər ki, oralarda qiymətlər Avropa ölkələrindən ucuzdur”.

V.Bayramov deyir ki, xaricə çıxan vətəndaşların sayının azalması ilə xarici məsrəfləri də azalıb, əgər devalvasiyaya qədər bu məsrəflər  illik 3 milyard dollar idisə, keçən il iki dfə azalaraq 1, 5 milyard dollar olub: “Bizim proqnozlara görə,  cari ildə bu xərcləmələr daha da azalacaq”.

Ekspert Nəriman Ağayev deyir ki, devalvasiyaya qədərki xarici səfərlərə Azərbaycan vətəndaşları orta hesabla 3 min avro ilə gedirdilərsə, indi bu 1000 avroya enib və elə bununla da alış-veriş də azalıb: “Bütünlükdə isə 2008-16-cı illərdə Azərbaycan vətəndşları xaricə 15 milyard dollar çıxarıblar. Hazırda xaricə çıxarılan valyutanın azalması bir tərəfdən devalvasiya, digər tərəfdən ölkədən maliyyə vəsaitinin çıxarılmasına qoyulan məhdudiyyətlərlə bağlıdır”.

“Arzu”ya bağlanan iqtisadiyyat

“Novoye Vremya” qəzetində “Postneft erasında “qara qızıl”a arxalanmaq olarmı?” (http://www.novoye-vremya.com/w88860/.../#.WPT_YoiLTIU) məqaləsinin oxumaq olar.

Müəllif deyir ki, keçmişdə qalan neft bumu illərindən fərqli olaraq neftin bir bareli  40 dollar həcmində müəyyən edilib və bu qiymətlə neft ölkəyə 5 milyard dollardan az gəlir gətirməyəcək: “Məbləğ kifayət qədər təsiredicidir,  amma bu, əvvəlki kimi vəsaitlərin qənaət olunmasını düşünmədən iqtisadiyyatı düzəltmək üçün yetərlidirmi? Beynəlxalq reytinq Agentliyi “Fitch” belə hesab edir ki, yetərli deyil”.

Daha sonra müəllif  beynəlxalq agentliklərin hansı ölkə üçün neftin qiymətinin hansı həddə olmasının əlverişli olduğunu bildirdiyini deyir.

Müəllif deyir ki, bu sırada bu qurumlar Azərbaycanda iqtisadi sıçrayış üçün neftin barelinin 66 dollar həcmində olmasının lazım gəldiyini bildirirlər: “Amma yaxın perspektivdə neftin barelinin 66 dollar ola biləcəyi görünmür, neft bazarında izafi neft həcmi var və hətta indiki qiymətlər belə birdən aşağı düşə bilər”.

Müəllif hesab edir ki, 10 illərlə neft amilinə əsaslanaraq büdcə quran dövlətlərin bunu nəzərə almaması mümkün deyil və bunun üçün inkişaf etmiş qeyri-neft sektoru olmalıdır, indiki halda isə bu yoxdur.

Daha sonra müəllif  Azərbaycanda indinin özündə də neft-qaz xammalının satışının ölkəyə ən çox valyuta gətirən sahə olduğunu və digər sahələrin gəlirlərinin bununla müqayisəyə belə gəlmədiyini bildirir.

Məqalə müəllifi deyir ki, qeyri-neft sektorunun inkişafına ölkənin ixrac imkanlarının artması kontekstində baxılmalıdır: “Amma korrupsiya, məmur məsuliyyətsizliyi, ən başlıcası inhisar qeyri-neft sektorunun böhrandan çıxmasına başlıca maneələrdir”.

Müəllif deyir ki, bu sektoru dəstəkləmək üçün maliyyə vəsaitləri lazımdır, amma bu vəsait yoxdur, əvvəl bank sektoru əyalətləri də maliyyələşdirə bilirdi, indi isə bank sektorunun investisiyaları da dayanıb və artıq banklar özləri dövlətdən dəstək umurlar: “Bank sistemindəki böhran Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafına imkan vermir, bizdə inflyasiya, ərzaq və s. malların qiymətləri təsadüfən sürətlə artmır, qeyri sabit milli valyuta var və işsizlər ordusu çoxalmaqda davam edir”.

Müəllif deyir ki, belə bir əlverişli olmayan iqtisadi fonda dövlət büdcəsini sabitləşdirmək mümkün görünmür, neftin 66 dollara yüksələcəyinə ümid yoxdur.          

Texniki səhv və verilməyən yardımlar

“Yeni Müsavat” qəzeti “Sosial yardımı kəsilən ailələr – onlar nə etsin…” sərlövhəli məqalədə (http://musavat.com/news/sosial-yardimi-kesilen-aileler-onlar-ne-etsin_431231.html) müəllif yardımı kəsilən ailələrin problemini ekspertlərlə araşdırır.

Müəllif ölkədə əhalinin yoxsulluq səviyyəsinin real olaraq artdığını və bunu bazarlarda alıcılıq qabiliyyətinin azalmasından da görməyin mümkün olduğunu bildirir: “Son iki ildə iş yerlərinin sürətlə bağlanması, əmək haqlarının azalması, xarici ölkələrdə, xüsusən Rusiyada işləyən həmvətənlərimizin ölkəyə göndərdikləri vəsaitlərin azalması, ərzaq və gündəlik tələbat məhsullarının bahalaşması insanların yaşam səviyyəsini aşağı salıb”.

Müəllif  deyir ki, elə bu amillər də ünvanlı sosial yardıma ehtiyacı artırıb,  bölgələrdən sosial yardımın alınmasında çətinliklərin yaranması ilə bağlı müraciətlər coxalıb.

Müəllif vurğulayır ki, sosial yardımın verilməsi üçün müraciət elektron qaydada tətbiq olunmağa başladıqdan sonra müraciət edənlərin çoxuna mənfi cavab göndərilir.

İqtisadçı-ekspert Rəşad Həsənov da bildirir ki, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi ünvanlı sosial yardım üçün edilən müraciətlərin elektron formasına keçdikdən sonra şikayətlər artıb: “Elektron müraciət formasının qəbul edilməsindən sonra, xüsusilə regionlarda maarifləndirmə tədbirlərinin həyata keçirilməsinə ehtiyac var idi ki, insanlar sosial yardıma müraciət zamanı texniki səhvlərə yol verməsinlər. Belə olduğu halda həmin ailələr növbəti müraciət dövrünə qədər olan zaman kəsimində sosial yardım itkisi ilə üzləşirlər”.

Ekspert deyir ki, bəziləri isə ruhdan düşür və təkrar müraciət etmirlər və   yeni elektron qaydaların tətbiqindən sonra haqsız formada sosial müavinətlərin verilməsi həcmində də azalma baş verib. Çünki bir sıra hallarda məmur və vətəndaşın üz-üzə qalması ona şərait yaradırdı ki, hansısa qeyri-rəsmi yollarla ünvanlı sosial yardıma ehtiyacı olmayan, sosial rifahı daha üstün olan insanlar da bu imkandan yararlansınlar. Ancaq elektron sistemin tətbiqindən sonra onlar bu imkandan məhrum olublar. Bu da sosial yardımın kəsilməsinə səbəb olan ikinci faktdır”.

R.Həsənov statistik rəqəmlərə istinadən ünvanlı sosial yardım alanların sayının artdığını, 2016-cı ildə sosial yardım alanların sayında 55 faiz artım olduğunu deyir: “2016-cı ildə bu göstəricilər ciddi şəkildə artıb. 2015-ci ildə 450 min nəfər sosial yardım almışdısa, 2016-cı ildə bu göstərici 680 min nəfərə qədər artıb. Bu o deməkdir ki, sosial yardım alan fərdi vətəndaşların sayında 230 min nəfərə qədər artım baş verib”.

Ekspert deyir ki, son iki ildə əhalinin gəlirlərinin azalması da yardım üçün müraciət edənlərin sayını artırıb və hazırda 250 minə yaxın ailənin ünvanlı sosial yardıma ehtiyacı var, amma texniki səbəblərdən və ya digər süni yaradılmış səbəblərdən bu yardımı ala bilmirlər.

Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin mətbuat xidmətinin rəhbəri Elman Babayev isə sosial müavinətlərin verilməsində hər hansı problemin olmadığını deyir.