Media-icmal 30.07.2016

Ölkə iqtisadiyyatında ixracın artması, neftin dəyərdən daha da düşməsinin iqtisadiyyata təsiri, çörəyin bahalaşmasının mümkünlüyü, vətəndaşların bank-kredit problemləri,  taksi xidməti sahəsinə vahid qiymət tətbiqi səyləri bugünkü medianın aparıcı mövzusudur.

Xammal satışından istehsalçılığa

“Azərbaycan” qəzeti “Azərbaycanın ixrac məhsulları artıb” sərlövhəli məqalə ilə ( http://www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=102017) çıxış edir.

Müəllif ölkədə istehsal edilən malların xaricə ixracının artdığını sübut etmək istəyir, halbuki, rəsmi statistika idxalın ən azı ixracdan 3-4 dəfə üstün olduğunu göstərir.

Müəllifin fikrincə, ölkə iqtisadiyyatının əsas hədəfi rəqabət qabiliyyətliliyin yüksəldilməsi və dünya təsərrüfat sisteminə səmərəli inteqrasiyasıdır. Bu mərhələdə milli iqtisadiyyatın aparıcı təbəqəsi kimi sahibkarların ön plana çıxmasını səciyyəvi sayan müəllif dövlət başçısı İlham Əliyevin konkret konsepsiyaya malik olduğunu bildirir: “Ölkə rəhbərliyinə gəlişinin ilk günlərindən Azərbaycandakı yerli və xarici sahibkarların hamisinə çevrilmiş dövlət başçısının həyata keçirdiyi məqsədyönlü siyasət sayəsində Azərbaycanda özəl sektor yeni inkişaf dönəminə qədəm qoyub”.

Məqalədə bu məqsədlə bu il ölkədə sahibkarlara 73 milyon manat güzəştli kreditin ayrıldığı, bunun 73%-nin regionlara yönəldildiyi vurğulanır. Dünya bazarlarına çıxışın asanlaşdırılması üçün texnoloji imkanlardan istifadə sisteminin geniş tətbiq edildiyi nəzərə çatdırılır.

Ölkədə qeyri-neft sektorunun inkişafının prioritet sahəyə döndüyünü yazan müəllif  bu modelin Azərbaycanı xammala satan ölkədən sənaye və texnologiya istehsalçısı olan ölkəyə çevrilməsini hədəf seçdiyini qeyd edir. Ölkənin müxtəlif bölgələrində sənaye parklarının yaradılması bununla izah edilir. Müəllif bu sahədə Sumqayıt və Neftçalada layihələrin icrasına başlanıldığını qeyd edərək sahibkarları sərmayə yatırmağa təşviq edir.

Müəllif sahibkarlığın inkişaf edə bilməsi üçün dövlət başçısı tərəfindən müdafiə olunduğu, bundan irəli gələrək özəl obyektlərdə dövlət yoxlamalarının iki il müddətinə dayandırılması, qeyri-neft sahəsində istehsal edilən malların xaricə satışı ilə bağlı rəsmi sərəncamları yada salınır.

Ölkənin kəsiri artır

“Azadlıq” qəzeti “Neftin qiymətinin aşağı düşməsi ölkənin tədiyyə balansında kəsirin böyüməsilə bitəcək” (http://www.azadliq.info/149396.html) sərlövhəli məqaləsində ekspert Nemət Əliyevlə dünya bazarında neftin dəyərinin bir az da ucuzlaşmasını və bunun Azərbaycana mümkün təsirini müzakirə edir. 

Müəllif iyunun sonundan iyulun sonuna kimi neftin daha 10 dollar dəyər itirdiyini və 41 dollar həddinə endiyini yazır. Həm də yaxın perspektivdə qiymət artımının olmayacağı barədə xəbərdarılıq edir. Müəllifə görə, qeyri-neft sektoru ölkəyə valyuta cəlb edə bilmir.

Ekspert N.Əliyev deyir ki, bu məqam neftdən asılı ölkə kimi Azərbaycanın gəlirlərinə təsir göstərəcək və ölkə investisiya baxımından cəlbediciliyini itirəcək: “Müəyyən müddət sonra bütövlükdə ölkənin enerji sektoru xarici investorlar üçün cəlbedici olmayacaq. Bir müddət sonra isə xarici investorlar, ümumiyyətlə, Azərbaycandan getməyə başlayacaqlar”.

Müəllifə görə, bu, Neft Fondunun gəlirlərinə də mənfi təsirini göstərəcək, büdcə qarşısında öhdəliklərini daha da ağırlaşdıracaq.

N.Əliyev bu məqamın tədiyyə balansında təsirsiz qalmayacağını deyərək 2015-ci ilin nəticələrinə görə, tədiyyə balansında 2220 milyon manat mənfi saldonun yarandığını vurğulayır. Bu ilin ilk rübündə isə 440 milyon manatlıq kəsirin əmələ gəldiyi qeyd edilir.

Müəllif ölkənin müsbət saldoya ancaq neft hesabına nail olduğunu, indi o gəlirlərin olmadığını  qeyd edərək təxminən 6 milyard dollardan ibarət olan kəsiri hökumətin hansı mənbədən ödəyəcəyi sualını gündəmə gətirir. Ekspert bu məqamı belə dəyərləndirir: “Neftin dünya bazar qiymətinin aşağı düşməsi Azərbaycanın tədiyyə balansında kəsirin böyüməsilə başa çatacaq”. 

Bahalaşma qaçılmazlığı

“Novoye Vremya” qəzeti “Çörəyin qiyməti bahalaşır?” sərlövhəli məqalədə (http://www.novoye-vremya.com/w63603/.../#.V5wYnRHr34g) son günlər ölkədə çörəyin qiymətinin bahalaşacağı ətrafındakı söz-söhbətə aydınlıq gətirir. Bu mövzuya müraciət isə bir çox xəbər portallarında unun satış qiymətinin 1-2 manat bahalaşması, bunun çörəyin də satış qiymətinə təsir edəcəyi haqda olan xəbərlərlə bağlıdır.        

Müəllif çörəyin qiymətinin qalxacağı halda onsuz da bir çox aylar tədricən bahalaşan digər malların da qiymətlərinin artacağı, bu halda inflyasiyanın ikirəqəmli templə yüksələcəyi barədə xəbərdarlıq edir.

Müəllif qiymətin qalxmasının mümkünlüyünə səbəb kimi sahibkarların aşağıdakı arqumentini nəzərə çatdırır: “Qeyd edilir ki, bu, manatın devalvasiyası və dünya bazarında buğdanın qiymətinin artması ilə bağlıdır, bu da  Azərbaycanda çörək və çörək məmulatları bazarına təsir edir”.

Müəllif Rusiyadan idxal edilən taxılın tonunun 389 dollara alındığını, hər tonunun Bakıya 15 dollara gətirildiyini, daha 30 dollar üyütmə prosesinə getdiyini, beləliklə, 425 dollar və ya 602 manat dəyər alan 1 ton buğdanın 1308 kq. çörək istehsalına yetərli olduğunu bildirir. Bu statisitk açıqlamadan sonra müəllif düşünür ki, qiymətin qaldırılması barədə düşüncələr belə əsassızdır: “Belə görünür ki, dünya bazarında buğdanın qiymətinin bahalaşması ilə bağlı qiymət artımı möhtəkirliyinin əsası yoxdur. Görünür ki, çörək bazarına nəzarət edən şəxslər dünyada buğdanın qiymətinin artması və devalvasiya ilə bağlı itkilərini istehlakçıların hesabına kompensasiya edərək özlərinin fövqəl gəlirlərini endirmək fikrində deyildirlər”.

İqtisadçı Qubad İbadoğlu isə buğdanın qiymətinin qalxmasının çörəyin qiymətinin və bununla birgə kənd təsərrüfatı təyinatlı ət-süd məhsullarının qiymətlərinin artması kimi zəncirvari reaksiyaya səbəb olacağını deyir. 

Problemli kreditlər və “nə etməli?” sualı

“Exo” qəzeti isə “Azərbaycanda Antikollektor agentliyi yaranıb” sərlövhəli məqalədə (http://www.echo.az/article.php?aid=103355) problemli kreditlər və vətəndaşların bu problemi necə həll etmələri ilə bağlı suallara cavab axtarır.

Müəllif ölkədə problemli kreditlərin həcminin bu ilin iyun ayına 1 milyard 514 milyon manat təşkil etməsi,  illik müqayisədə bu həcmin 201 milyon manat və ya 15 % artması, aprel ayı ilə müqayisədə may ayında 133 milyon və ya 10 % artması kimi statistik rəqəmləri xatırladır. Müəllif bu kreditlərin ödənməsində yaranan problemi belə izah edir: “Problemli kreditlərlə nə etmək lazımdır, əgər vətəndaşların gəlirləri iki dəfə azalıbsa öz kreditlərini banklara necə qaytarsınlar, təəssüf ki, bu suallara cavab hələ də açıq qalır”.

Bank sahəsi üzrə ekspert Ə.Həsənov bu ilin mart ayında bir qrup hüquqşünasla “Antikollektor” Agentliyi yaratdığını və indiyə kimi quruma 3 min vətəndaşdan müraciətin daxil olduğunu deyir: “Müraciətlərin demək olar ki, hamısı yalnız problemli kreditlər, onların necə həll edilməsi ilə bağlıdır, bu kateqoriya insanların çoxu məyusluq, özünüintihar həddindədir”. Müəllif yazır ki, belə kreditləri olan şəxslərin əksəriyyəti gəlirlərini itiriblər. Mal-mülk adına ancaq yaşadığı mənzillər qalıb: “Yeri gəlmişkən, müşahidələrimizə görə, problemli krediti olan vətəndaşların 70%-i həqiqətən ağır maliyyə durumundadır,  amma elələri də var ki, sadəcə krediti qaytarmaq istəmir.

Ə.Həsənov ölkədə kollektorların (problemli kreditlərin qaytarılmasını təmin edən qurumlar) olduğunu, amma onların tətbiq etdikləri metodun qanunsuzluğu  haqda da danışır. Onun sözlərinə görə, belə kollektor təmsilçiləri krediti ala bilmək üçün vətəndaşı hansısa yerdə saxlamaq, hətta zora əl atmaq kimi üsul tətbiq ediblər. Onun düşüncəsinə görə, məhkəmə icraçılarının da krediti qaytara bilmək üçün bəzən  vətəndaşı qorxutmaq kimi üsula əl atması da doğru deyil. Hətta bank borcuna görə həbslər də olub, bunlar ictimai xarakterli həbslər olub, amma bu da yolverilməzdir. Müəllif deyir ki, 2015-ci ildə mülki proseslərin 80%-i bank borcları ilə bağlı olub. Ə.Həsənova görə, çıxış yolu krediti qaytarmağa imkanı olmayan şəxslərin sadəcə bank borclarını silməkdir.

Bu, inhisarçılğa aparır

“Bizim Yol” qəzeti isə “Taksi xidmətində vahid qiymət alınmayacaq” sərlövhəli məqaləsində (http://www.bizimyol.info/news/82036.html) Tarif Şurasının  bu sahədə vahid qiymət qoymaq səylərinin nə dərəcədə mümkün olmasını ekspertlərlə araşdırır.

Müəllifin söhbətləşdiyi fərdi taksi sürücüləri bu məsələnin taksi xidməti sahəsində baş tutmayacağını deyirlər. Onların fikrincə, bu, özəl sahə olduğu üçün hökumət ancaq dövlət rüsumunun ödənilməsilə müdaxiləsinə son verməlidir.

Nəqliyyat sahəsi üzrə ekspert Ərşad Hüseynov bu tarifin tətbiq olunmasını mümkün saymır və buna sübut kimi əvvəl də belə bir təcrübənin olmasını göstərir:

“Düşünürəm ki, belə bir şey olmayacaq, çünki mümkün deyil. Belə ki, 10 il öncə dövlət taksi xidməti sahəsinə vahid qiymət müəyyənləşdirmişdi, sonradan bu qərarını ləğv etdi, yenidən həmin qərara qayıtmağa ehtiyac yoxdur”.

İqtisadcı-ekspert Natiq Cəfərli deyir ki, hökumətin görəcəyi iş isə bu sahədə rəqabətli mühiti saxlamaqdır və dövlətin qiymət tənzimlənməsi səylərini ekspert belə dəyərləndirir: “Taksi xidmətində qiymət hökumət tərəfindən tənzimlənəcəksə, deməli, bu sahədə də inhisarçılıq olacaq. Taksi xidməti nadir sahələrdən biridir ki, burada kiçik və orta sahibkarlığın inkişafı üçün potensial var”.