Media-icmal 30.09.2016

26 sentyabr Konstitusiyaya dəyişikliklərin dəyərləndirilməsi, dollara tələbatın azalması səbəbləri, ölkəyə investisiya cəlb olunması sahəsindəki problemlər, 2017-ci il büdcəsinin müzakirəsi bugünkü medianın aparıcı mövzusudur.

Azad, şəffaf və ədalətli referendum

“Azərbaycan” qəzeti. “Azərbaycanda referendum azad, ədalətli və şəffaf keçirildi” (http://www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=106488) sərlövhəli məqalədə sentyabrın 26-da keçirilmiş Konstitusiyaya dəyişikliklərlə bağlı referendumun nəticələri dəyərləndirilir.

Müəllif düşünür ki, referendum azad, ədalətli və şəffaf olub və beynəlxalq müşahidəçilərin verdikləri müsbət rəylər bunu bir daha təsdiqləyir.

 Müəllif deyir ki, 1993-ü ildən bu yana keçirilən seçkilər mühüm irəliləyişlərlə yadda qalır və son referendum da bu qəbildəndir: “Konstitusiyaya əlavə və dəyişikliklərlə bağlı referendum da azad, demokratik və şəffaf şəraitdə yekunlaşdı,    eyni zamanda ölkənin demokratik inkişafında keyfiyyətcə yeni mərhələ açaraq Azərbaycanın beynəlxalq imicinin daha da yüksəlməsində mühüm rol oynayacaq”.

Müəllifə görə, ictimai münasibətlərin inkişafı, sosial, iqtisadi və siyasi şəraitin xarakterində pozitiv dəyişikliklərin baş verməsi Əsas Qanuna müvafiq dəyişiklik və əlavələri zərurətə çevirir. Müəllifin fikrincə,  Əsas Qanunda edilən dəyişikliklərin başlıca hədəfi dövlət idarəetmə sistemini daha da təkmilləşdirmək, mərkəzi icra hakimiyyətinin səmərəli fəaliyyətini təmin etmək, iqtisadi sahədə islahatlar kursuna uyğun yeni çevik və effektiv idarəetmə mexanizmi formalaşdırmaqdır.

Daha sonra müəllif  Mərkəzi Seçki Komissiyasına istinadən (MSK) səsvermədə iştirak edənləri, beynəlxalq müşahidəçi sayı ilə bağlı rəqəmləri xatırladır.

Müəllif həm də bu düşüncədədir ki, referenduma dair beynəlxalq müşahidəçilərin verdikləri müsbət rəylər də tam təsdiqləyir ki, Azərbaycanda vətəndaşların siyasi şüuru və seçki mədəniyyəti kifayət qədər yüksəlmişdir. Bundan sonra isə ayarı-ayrı müşahidəçilərin referenduma dair müsbət dəyərləndirmələri məqalədə yer alır.

Müəllifin düşüncəsinə görə, Konstitusiyaya edilən əlavə və dəyişikliklər məhz vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının genişləndirilməsinə, qanuni mənafelərinin səmərəli təminatına xidmət edir. Müəllif deyir ki, bu, həm də dövlətin insan və vətəndaş amilinə böyük həssaslıqla yanaşdığını və yüksək dəyər verdiyini bir daha təsdiqləyir.

37 % azalma olan yerdə dollara nə tələbat...

“Azadlıq.info” saytında “Hərraca çıxarılan dolların həcminin azalması manata nə vəd edir? (http://www.azadliq.info/158580.html) sərlövhəli məqalədə isə müəllif sözügedən məsələni müzakirə edir. Söhbət ondan gedir ki, son vaxtlar valyuta hərraclarına vəsait çox çıxarılsa da təklif tələbi üstələyir və az bir hissəsi reallaşır. Müəllif buna nümunə olaraq sentyabrın 29-da hərraca 150 milyon dollar çıxarılsa da yalnız 22 bankın 48,9 milyon dollar almasını xatırladır.

Ekspert Məhəmməd Talıblının fikrincə, problem təkcə dollar qıtlığında deyil.   Dollar tələbinin güclü olmaması səbəbi ölkə iqtisadiyyatının ümumiləşmiş tendensiyalarında axtarılmalıdır: “Əgər istehlak bazarında 37 faizlik bir azalmalar varsa, idxalda ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə mal pozisiyalarında ciddi düşüklər qeydə alınırsa, demək həmin məhsulları ölkəyə gətirən sahibkarın da dollar tələbi olmayacaq”.

Ekspertə görə, idxalçı ilə yerli istehsalçının toplam mal kütləsi yerli bazarda alıcılar tərəfindən əvvəlki həvəslə alınmırsa, əksinə əvvəlki istehlakın 63 faizi səviyyəsində təmin olunursa, dollar tələbi da yüksək olmayacaq: “İqtisadiyyatda hər hansı bir neqativ tendensiyanı bir sektorun əlahiddə götürülmüş durumu ilə əlaqələndirmək diletantlıq olardı. Orada kompleks amillər çıxış edir. Sektorların biri-birinə qarşılıq olaraq birbaşa və dolayı təsir kanalları mövcuddur”. Ekspertə görə, bu baxımdan valyuta bazarında dollar tələbinin azalmasını yalnız bir sektorun daxili problemi kimi təhlil etmək doğru olmaz. Biznes infrastrukturunun digər 14 elementində onu şərtləndirən amillər mövcuddur. Ona görə fərdiləşmiş formada yox, iqtisadiyyatın bütün sektorlarında təsirli islahatlar həyata keçirilməlidir”.

Öncə əlverişli biznes mühiti, sonra investisiya

“Novaya Vremya” qəzetində isə “İnvestorları necə cəlb edək?” sərlövhəli

( http://www.novoye-vremya.com/w67584/.../#.V-1ewCh97IU) məqalə oxumaq olar.

Müəllif indiki dərin iqtisadi böhrandan çıxmaq üçün iqtisadiyyata xarici investisiyanın cəlb edilməsinin vacibliyinin sirr olmadığını bildirir. İqtisadi durumun ağırlığını isə müəllif belə dəyərləndirir: “Bir çox beynəlxalq şirkətlər ölkəni tərk edib, investisiya qoyuluşu kəskin azalıb. Korrupsiya, inhisarın hakim olduğu ölkə iqtisadiyyatına investisiya qoymağa çox az adam qərar verə bilər”. 

Bundan irəli gələrək də müəllif müxtəlif konfrans, forum, seminarlar vasitəsilə hakimiyyətin ölkəyə investisiya qoyulması təşviqinin nəticə verəcəyinə şübhə ilə yanaşır. Müəllif bu qəbildən olan bir tədbir kimi bu il oktyabrın 28-də Azərbaycanda  dünya Azərbaycan sahibkarlarının forumunun nəzərdə tutulmasını göstərir.

Müəllif forumda dünyadakı azərbaycanlı iş adamlarının ölkəyə investitya yatırmalarının müzakirə ediləcəyini deyir. Daha sonra müəllif bu forumda müzakirə edilə biləcək məsələlərin əhatəsi barədə bilgi verir. Müəllif deyir ki, tədbirə xaricdə yaşayan 300-ə qədər iş adamının cəlb olunması gözlənilir.

Amma müəllif bunu da deyir ki, sahibkarlar praqmatik olduqları üçün onlar öz biznes və vəsaitlərini risk altına qoymayacaqlar: “Başqa sözlə, iqtisadiyyatda elə bir şərait olmalıdır ki, bu və ya digər layihəni maliyyələşdirmək iş adamı üçün faydalı olsun”.

Müəllifin fikrincə, öncə xaricdə yaşayan azərbaycanlı sahibkarda Azərbaycanda biznesinin təhlükəsizliyinə inam yaranmalıdır. Müəllifə görə, belə inam olsaydı onlar çoxdan başqa ölkəyə yox, Azərbaycana investisiya qoyardılar.

“Dəfələrlə olub ki, Azərbaycanda biznes quran iş adamı iqtisadiyyatın qüsurları, qanunvericiliyin işləməməsi üzündən buna peşman olub, çoxları isə müflis olmaqla üz-üzə qalıb”.  

Müəllifə görə, bu sahədə öyünə biləcək bir şey yoxdur., belə ki, Azərbaycanda hələ ki bazar iqtisadiyyatı yox, bazar  var, hakimlər icra qurumlarından asılıdır, inhisarçı və oliqarxlar isə hakimiyəti təmsil edirlər.

Müəllif deyir ki, iqtisadiyyatda sağlamlaşdırma yoxdur və nə vaxt olacağı da məlum deyil, maliyyə bazarında durum pisləşir, inhisar və korrupsiya bütün investorlar üçün tərəddüd faktorudur. “Odur ki, xaricdə yaşayan azərbaycanlı sahibkarları investor kimi cəlb olunmalarına rəsmi tədbirlərdən daha çox ölkədə əlverişli investisiya mühitinin yaradılması kömək edə bilər. 

Son 5 ilin ən kiçik dövlət büdcəsi

“Bizim yol” qəzeti isə “Bu, son 5 ilin ən kiçik büdcəsidir” sərlövhəli məqalədə (http://www.bizimyol.info/news/85330.html) ölkənin 2017-ci il üçün dövlət büdcəsinin layihəsini ekspertlərlə araşdırır. 

Ekspert Nazim Bəydəmirli budcənin həcmini “kəmərlərin sıxılması”nın davam edəcəyi kimi dəyərləndirir: “Ümumi baxımdan gəlirlər və xərclərin azalması istənilən dövlətin əhalisinin durumuna mənfi təsir edir. Bu ilin büdcəsinə uyğun olaraq xərclərin 10 faizdən çox azalması, gəlirlərin də 5,2 faiz azalması müşahidə olunur”.  İqtisadçı düşünür ki, əhalinin sosial-iqtisadi durumunun yaxşılaşdırılması üçün başqa mənbələr tapılmalıdır, bunun üçün hökumət daha dərin islahatlar aparmalı və iqtisadi fəaliyyəti stimullaşdırmalıdır.  Müəllif  hesab edir ki, büdcə gəlirlərinin 62 faizinin gömrük, əmlak və vergiylə birgə toplanılmasının nəzərdə tutulması yaxın bir neçə ildə büdcə gəlirlərinin formalaşmasını, cari dövlət xərclərini vergilər hesabına qarşılamağın mümkün olmaması deməkdir. Müəllifə görə, bunun üçün ciddi islahatlar aparılmalı və dövlət xərcləri azaldılmalıdır".

İqtisadçı Rövşən Ağayev də bu düşüncədədir ki, bu büdcə “kəmərləri şıxmaq” büdcəsidir, hökumət bunu demir, amma praktik olaraq gerçəkləşdirir. “Gələn ilin büdcə xərcləri bu ilə nisbətən 1.895 milyard manat azaldılıb. Bu 10 faizdən bir qədər çox azalmadı. Manat ifadəsində, bu, son 5 ilin ən kiçik büdcəsidir - yalnız 2011-ci ildə büdcə xərcləri 15.4 milyard manat səviyyəsində olmuşdu. Sonrakı 3 ildə - 2012-2014-cü illərdə 17.4-19.1 milyard manat intervalında, 2015-2016-cı illərdə isə 18 milyard manatdan çox olub”.

Ekspert Qubad İbadoğlu deyir ki, bu büdcənin yalnız 31%-i Neft Fondunun transferlərindən formalaşır, qalan 62% yerli mənbələr hesabına yaranır: “Gəlirlərin 62 faizinin və ya təxminən 10 milyard manata qədər olan hissəsinin formalaşması sahibkarlar və istehlakçıların üzərinə düşəcək. Növbəti ildə əhəmiyyətli artımlardan biri də büdcə təşkilatlarının ödənişli xidmətlərindən daxilolmalar üzrə müşahidə olunacaq. Bu mənbədən daxilolmalarla 48 milyon manat artım proqnozlaşdırılır. Bu isə o deməkdir ki, gələn il təhsil xərcləri 20 faizə qədər bahalaşacaq”.