Harada qalmışdıq?

Türkiyə, İran və Rusiyanın xarici işlər nazirləri 6 aydan sonra “Astana formatı” çərçivəsində Suriya məsələsini müzakirə etdilər. Təbii ki, İnternet üzərindən.

Türkiyəli nazir Mövlüd Çavuşoğlu sosial media hesabından “Başda İdlib və Fərat çayının şərq sahili olmaqla son proseslərə, siyasi müzakirələrə, humanitar vəziyyətə və qaçqınların geri qayıtmalarına dair fikir mübadiləsi apardıq” şəklində açıqlama verdi.

Cənab Çavuşoğlu bunu “Xarici işlər nazirlərinin “Astana format”ndakı 7-ci

iclası” kimi təqdim etdi.

Xatırlatmaq lazımdır ki, Çavuşoğlu, Lavrov və Zərif arasındakı axırıncı görüş

28- 29 oktyabr 2019-da keçirilmişdi, 10-11 dekabrda isə eyni formatda nazir müavinləri bir araya gəlmişdilər.

Suriya problemi çərçivəsində son 4 ay isə Türkiyə və Rusiya üçün son dərəcə gərgin keçib, yanvar və fevral aylarında prezident Ərdoğan “Astana prosesi”nin başa çatdığını bildirsə də nazir Çavuşoğlu “başa çatmasa da yara aldı” deyərək diplomatiyanın sərhədləri içində qalmağa çalışıb. Ortaya çıxan sual çox bəsitdir: “Astana prosesi” davam edirmi?

Türkiyənin prezidentiylə xarici işlər naziri fərqli pərdələrdə çalırlarmı?

Əslində “Astana prosesi” 17 sentyabr 2018-ci ildə Soçidəki Putin-Ərdoğan görüşündən sonra bitmişdi. 7 sentyabrda Tehranda Ruhani-Putin-Ərdoğan zirvə toplantısında Rusiyanın dövlət başçısı “İdlibin terorçulardan təmizlənməsi üçün” möhlət verilməyəcəyini sərt şəkildə bəyan etmiş, ancaq 10 gündən sonra Ərdoğan Soçidə o möhləti ala bilmişdi.

Öhdəlik isə Rusiyanın “terrorçular”, Türkiyənin isə “mülayim savaşçılar” kimi gördüyü qrupların İdlibdən təmizlənməsi olmuşdu. 2019-cu ilin sentyarbında Ankaraya 20 günlük möhlət verilməsinə baxmayaraq, terrorçu qruplar bölgədəki mövqelərini daha da möhkəmləndirərək oranı tərk etməyi rədd etmişdilər.

Dekabrda Türkiyənin həm müdafiə, həm də xarici işlər nazirləri İdlibdəki qrupları açıq şəkildə dəstəkləmiş, bu il yanvarın 12-də atəşkəsin növbəti dəfə pozulmasından sonra Türkiyə “mülayim savaşıçılar” kimi xarakterizə etdiyi o qrupların arxasında çəkilməyəcəyini bildirmişdi.

Ondan sonrakı proseslər hamıya məlumdur: fevralın 27-də İdlibdə Türkiyənin 33 əsgərinin şəhid edilməsindən sonra Suriya bir tərəfdə qaldı, Rusiya və Türkiyə müharibənin eşiyindən döndülər. Martın 5-də Kremldəki Putin-Ərdoğan görüşündə sə Türkiyənin qazancı atəşkəs oldu. Martın 15-də İdlibdə Türkiyə və Rusiya hərbi patrulları müştərək

xidmət edəcəkdilər, indiyə qədər bunu 5 dəfə reallaşdırmaq mümkün olub, radikal qruplar imkan vermir.

Vəziyyət bundan ibarətdirsə, söhbət hansı “Astana prosesi”ndən gedir?

“Astana prosesi” 2017-ci il yanvarın 20-də Suriya probleminin siyasi yolla həlli, atəşkəsə nəzarət və humanitar məsələlərin sürətli şəkildə həll edilməsi üçün başladılmışdı.

Gəlişmələr Rusiya ilə Türkiyəni müharibənin “astana”sına gətirdisə, bu, necə prosesdir? Paradoksa baxın: söhbət Suriya probleminin həllindən gedir, Moskvanın və Tehranın Dəməşqlə ən yaxın birbaşa münasibətləri var, iki ölkə də hərbi-diplomatik-siyasi baxımdan dövlət başçısı Əsədi yönləndirirlər.

Türkiyə isə onunla nəinki pərdə arxasında danışmağı, adını belə çəkməyi rədd edir, “qatil Əsəd getməlidir” deyir, başqa bir şey demir, Moskvanın və Tehranın çoxsaylı xəbərdarlıq və təkidlərinə baxmayaraq, Əsəd rejimiylə

istənilən formada dialoqu yaxına qoymur. Yəni, Suriya problemini sülh yoluyla həll etməyə çalışan üç ölkədən ikisi Dəməşq ilə ən yaxın dost-müttəfiqdir, ikisi də o ölkənin bir çox bölgəsində var, üçüncü ölkə isə BMT-nin tanıdığı dövlətə hər hansı güzəştə getməyi ağlından belə keçirmir.

Prezident Ərdoğan dəfələrlə Vladimir Putindən “Əsədin arxasından çəkilməsini” tələb etdikcə Moskva Dəməşqi daha güclü şəkildə dəstəklədi. Belə olan halda Ankara, Tehran və Moskva 2017-ci ildə başlatdıqları “Astana prosesi”nin hələ də davam etməsinə necə inana bilirlər?

Əslində üç ölkə də inanmır, ilk gündən də inanmamışdılar.27 yanvar 2017-ci ildə Rusiyanın xarici işlər naziri Lavrov Suriyada döyüşən tərəflərin nümayəndələrini Moskvada qəbul edəndə Səudiyyə Ərəbistanının

dəstəklədiyi “Riyad qrupu” Əsədi dəstəkləyən Moskva ilə görüşməyi rədd edərək o iclasa getməmişdi. Yəni, “proses “anadan şikəst doğulmuşdu”.Və bu gün gəlinən mərhələdə o “Riyad qrupu”nu dəstəkləyən Səudiyyə Ərəbistanı dolaylı yollardan Dəməşqə dəstək verir.

Yəni, “Astana prosesi” ərəb milliyyətçiliyini və Ərəb liqasının Bəşər Əsədə verdiyi dəstəyi gücləndirməklə nəticələndi.

Türkiyənin bölgədə izlədiyi siyasətin qazancı bu olmalı idimi?

Mayis Əlizadə