Azərbaycanda niyə uşaq müavinətləri yoxdur?

Post-Sovet rifah siyasətlərinin tez-tez qonşu ölkələrlə müqayisə olunduğu Azərbaycan, dövlət tərəfindən təmin edilən uşaq müavinətlərinin olmaması ilə bağlı müzakirələrin mərkəzindədir. Digər keçmiş Sovet respublikalarından fərqli olaraq, Azərbaycan universal uşaq müavinətləri təklif etmir. Bu məsələ 2024-cü ilin sentyabrında keçirilmiş parlament seçkilərində diqqət çəkmişdi, çünki siyasi namizədlər seçildikləri təqdirdə Milli Məclisdə uşaq müavinətlərinin yenidən tətbiqi üçün çalışacaqlarına söz vermişdilər.

Belə dəstəyin olmaması xüsusilə diqqətəlayiqdir, çünki rəsmi statistikalara görə, hər gün orta hesabla 619 uşaq dünyaya gəlir. Təkcə 2023-cü ildə 11 ay ərzində 103,367 uşaq doğulmuşdur. Lakin dövlətin ailələrə dəstəyi xüsusi hallarla məhdudlaşır və daha geniş sosial təminat sistemində əhəmiyyətli boşluqlar var.

Keçmiş Milli Məclis deputatı Vahid Əhmədov uzun müddətdir uşaq müavinətlərinin müdafiəçisi olub, bu müavinətləri Azərbaycanın gənc nəslinin rifahını təmin etmək üçün vacib hesab edir. Ölkədə ünvanlı sosial yardım təmin olunsa da, Əhmədov bu yardımların tez-tez lazım olan yerlərə çatmadığını qeyd edib.

“Yolda maneələr yaranır və vəsait düzgün şəxslərə çatdırılmır”, - deyə Əhmədov Milli Məclisin iclasında bildirib. O, birbaşa uşaq müavinətlərinin bu problemləri həll edəcəyini vurğulayıb və ailələrin “uşaqlarına normal uşaqlıq təmin etməsi” və məktəb ləvazimatlarını almaq üçün bu vəsaitlərdən istifadə edə biləcəyini qeyd edib. Əhmədov aylıq ödənişlərin ailə xərclərinə görə 100 ilə 150 manat (59 ilə 88 ABŞ dolları) arasında ola biləcəyini təxmin edib.

Uşaq müavinətlərinin təbliği bölgədə yeni deyil. İqtisadçı Natiq Cəfərli də bu siyasətin tərəfdarıdır və qonşu Gürcüstan və Ermənistanın nümunələrini göstərir. Gürcüstanda ailələrin 28.3%-i hər uşağa görə aylıq 200 lari (75 ABŞ dolları) məbləğində ödəniş alır və bəzi bələdiyyələr əlavə müavinətlər təmin edir. Məsələn, Axalkalaki bələdiyyəsi birinci iki uşağa görə 250 lari, üçüncü uşağa 350 lari, dördüncüyə 500 lari, beşinciyə isə 800 lari ödəyir.

Ermənistanda isə dövlət 300,000 dram (770 ABŞ dolları) məbləğində ödəniş təmin edir, beşinci və sonrakı uşaqlar üçün bu məbləğ 1.5 milyon dram (3,800 ABŞ dolları) təşkil edir. “Bu siyasətlər doğum səviyyəsini artırmaq üçün nəzərdə tutulub, lakin Azərbaycan bu məsələyə kifayət qədər diqqət ayırmayıb”, - deyə Cəfərli bildirib.

Buna qarşı olaraq, Azərbaycanda mövcud sistem çox daha məhduddur. Dövlət hər bir uşağın doğulması ilə əlaqədar valideynlərə bir dəfəlik 500 manat (294 ABŞ dolları) ödəniş edir. Əlilliyi olan uşaqların valideynlərinə və ya beş və daha çox uşağı olan ailələrə əlavə aylıq müavinətlər verilir, lakin bu məbləğ 220 manatdan (129 ABŞ dolları) yuxarı qalxmır. Sağlam uşaqları olan ailələr isə hər uşaq üçün 18 aya qədər 44 manat (26 ABŞ dolları), 3 yaşa qədər isə 28 manat (16 ABŞ dolları) məbləğində aylıq yardım alır.

2006-cı ilə qədər Azərbaycanda bütün ailələrə uşaq müavinətləri verilirdi. O vaxt hökumət hesab edirdi ki, ölkədə əmək ehtiyatları artıqlığı var və doğum səviyyəsini artırmağa ehtiyac yoxdur. Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Naziri Sahil Babayev bir neçə il əvvəl verdiyi açıqlamada demoqrafik problemlərin olmaması səbəbindən doğum səviyyəsini stimullaşdırmağa ehtiyac olmadığını bildirmişdi.

Lakin son illərdə bu qiymətləndirmə dəyişir. Son məlumatlar göstərir ki, doğum səviyyəsi azalır. 2023-cü ildə min nəfərə düşən yeni doğulanların sayı 12.2-dən 11.1-ə enib. Milli Məclisin üzvü Fazil Mustafa hesab edir ki, Azərbaycan demoqrafik problemlə üzləşib və hökumət çoxuşaqlılığı təşviq etmək üçün uşaq müavinətlərini bərpa etməlidir.

Müzakirələr davam edərkən, sual qalır: Azərbaycanın liderləri ailələrə daha geniş dəstək vermək üçün qonşularının yolu ilə gedəcəklərmi, yoxsa uşaq müavinətləri məsələsi ölkənin siyasi gündəmində təkrarlanan bir problem olaraq qalacaq? Bu məsələnin həlli yeni seçilmiş parlamentin prioritetlərindən və belə islahatlar üçün maliyyə imkanlarından asılı ola bilər.