“İnhisarçıların əsas hamisi inhisarçılıqla mübarizə apara bilməz”

Prezident İlham Əliyevin avqustun 27-də imzaladığı fərmana görə,  Azərbaycan İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidməti əsasında Prezidenti yanında Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Agentliyi yaradıldı.

Azərbaycanda inhisarla mübarizə sahəsində ilk qurum – Antiinhisar Siyasəti və Sahibkarlığa Kömək Komitəsi hələ 1992-ci ildə yaradılmışdı. 2001-ci ildə həmin Komitə İqtisadi İnkişaf Nazirliyinin tərkibinə daxil edildi və Antiinhisar Siyasəti Departamenti kimi fəaliyyət göstərməyə başladı. 2006-cı il dekabrın 28-də İqtisadi İnkişaf Nazirliyi yanında Antiinhisar Dövlət Xidməti yaradıldı və istehlak bazarına nəzarət funksiyaları da onun səlahiyyətlərinə aid edildi. Prezidentin fərmanı ilə 2009-cu ildə qurum "Antiinhisar Siyasəti və İstehlakçıların Hüquqlarının Müdafiəsi Dövlət Xidməti" adını alıb. 2017-ci ildə İqtisadiyyat Nazirliyinin strukturuna daxil edilən Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Agentliyi yaradılıb. 2019-cu il oktyabrın 23-də Agentlik yenidən Dövlət Xidməti statusu almışdı.

Bütün bunlar antiinhisar sahəsində ciddi pozitiv dəyişikliklərə gətirib çıxaribmı? Məsələ həmin qurumun kimin yanında fəaliyyət göstərməsindədirmi?

Hüquqşünas Əkrəm Həsənov mövzu ilə bağlı ASTNA-ya danışıb.

* * *

Sual: Əkrəm bəy, bildiyiniz kimi Prezident İlham Əliyevin avqustun 27-də imzaladığı fərmanla Azərbaycan İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidməti əsasında Prezidenti yanında Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Agentliyi yaradıldı. Bunu müsbət dəyişiklik adlandırmaq olarmı?

Cavab: Bəli, müsbət dəyişiklikdir. Çünki indiyədək bu qurumun İqtisadiyyat Nazirliyinə tabe olması anormal idi. Həmin nazirlik ölkədəki inhisarçılığın əsas səbəbidir. Belə ki, dövlət şirkətlərinin mütləq əksəriyyəti ona tabedir. Eyni zamanda dövlət satınalmalarına da nəzarət edir. Başqa sözlə, inhisarçıların əsasən dəstəkçisi həmin nazirlikdir. Bu barədə dəfələlərlə mövqeyimi bildirmişdim və təklif etmişdim ki, sözügedən qurum nazirliyin tabeliyindən çıxarılaraq müstəqil olsun.

Sual: 1992-ci ildə yaradılan bu qurum bu vaxta qədər bir neçə dəyişikliklərə uğrayıb. Amma ekspertlərin fikrincə, bütün bunlar antiinhisar sahəsində ciddi pozitiv dəyişikliklərə gətirib çıxarmayıb.  Məsələ həmin qurumun kiminsə yanında və ya müstəqil fəaliyyət göstərməsindədirmi?

Cavab: Təbii, ancaq bunda deyil. O cümlədən bundadır. Yəni hər şey bu məsələdən başlayır. İnhisarçıların əsas hamisi inhisarçılıqla mübarizə apara bilməz.

Sual: Ekspertlərin sözlərinə görə, ölkədə inhisarçılıqla qəti mübarizə üçün real imkanlar var idisə, o qurum elə hansısa nazirlik yanında da tam müsbət fəaliyyət göstərə bilərdi. Onun fəaliyyətinə mane olan nədir?

Cavab: Necə ki, qurd qoyun sürüsünü qoruya bilməz, bu nazirlik də sahibkarları inhisarçılıqdan və haqsız rəqabətdən, istehlakçıları isə sahibkarlardan qoruya bilməz. Unutmayaq ki, bu nazirliyin tərkibində həm də vergi xidməti var. Buna görə də onun əsas məramı büdcəni doldurmaqdır. Bu məqsədinə çatmaq üçün İqtisadiyyat Nazirliyi zatən inhisarçılıqla mübarizə apara bilməz. Təki vergi gəlsin, büdcə dolsun. Təbii, uzunmüddətli perspektivdə bu yanaşma ölkəni uçuruma aparır. Amma bizdə onsuz da heç orta müddətli planlama da yoxdur. Məmurlar da, xalq da bu günü ilə yaşayır.

Sual: Bu qurumun fəaliyyətinə mane olan nə yaxud kim varsa bundan sonra müstəqil olan quruma təsir edə bilməyəcəyini düşünürsünüz?

Cavab: Təsir edəcəklər əlbəttə. Bu baxımdan heç nə dəyişməyəcək. Sadəcə təsirlər müxtəlif tərəflərdən olacaq, bu da yekunda nəticəni bir qədər yumşaldacaq. İndiyədək isə bir çox məsələ iqtisadiyyat nazirinin əlində idi.

Sual: Bundan sonra bu qurum istehlakçıların hüquqlarını qoruya biləcəkmi? Bunun üçün hansı addımlar atılmalıdır?

Cavab: Böyük ehtimalla yalnız bu sahədə yeni qurumun fəaliyyəti daha uğurlu olacaq. Çünki birbaşa iri dövlət şirkətlərinin təsir dairəsində olmayacaq. Hər bir halda dövlət başçısının yanında fəaliyyət göstərdiyi üçün qurumdan çəkinəcəklər, o da istehlakçıların problemlərini həll edə biləcək. Təbii, söhbət istehlakçıların iri tələblərindən getmir. Amma onların tələblərinin əksəriyyəti onsuz da iri deyil.

Sual: İnhisarçılığa qarşı real mübarizə aparmaq üçün haradan və necə başlamaq lazımdır?

Cavab: Üç məsələdən başlamaq lazımdır. Daşınmaz əmlakın dövlət reyestrinin və kommersiya hüquqi şəxslərinin dövlət reyestrinin açıqlığının, habelə məmurların gəlir və xərc bəyannaməsinin verilməsinin təmin edilməsindən. Yalnız bu halda sahədə ictimai nəzarət olacaq. Və qurum tapşırıq və göstəriş əsasında işləməyəcək. Belə ki, məlumdur ki, inhisarçılığın arxasında əsasən məmurlar durub. Onların gəlir və xərci məlum olsa, nəinki korrupsiya, həmçinin haqsız rəqabət və inhisarçılıq halları da azalacaq. Dövlət reyestrlərinin açıq olması nəticəsində isə hər birimiz dəqiq biləcəyik ki, hansı şirkət, obyekt kimə məxsusdur, onların arasında hansı əlaqə var və s. Bunlar olmadıqca, ölkədə korrupsiya ilə, inhisarçılıqla real mübarizə aparmaq niyyətinin olmadığı aşkardır.