Azərbaycan gəlirli ölkədir, bəs vətəndaşı?

"Azərbaycan hazırda 54 orta gəlirli ölkə arasındadır". Bunu Prezident Administrasiyasının İqtisadi məsələlər və innovativ inkişaf siyasəti şöbəsinin müdiri Şahmar Mövsümov fevralın 10-da Bakıda Dünya Bankının "Dünya İnkişaf Hesabatı 2024" təqdimatında deyib.

Ş.Mövsümovun sözlərinə görə, iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi ölkənin dayanıqlı inkişafının əsas faktorlarından biri olub: "Qeyri-neft sektorunun ümumi daxili məhsulda (ÜDM) payı 2011-ci ildə 49 faiz idisə, 2024-cü ildə 68 faizə çatıb".

Bəs ölkə vətəndaşları necə, gəlirlərinə görə dünyada öyünə bilərlərmi?

Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 2024-cü ildə Azərbaycan əhalisinin nominal gəlirləri 83 milyard 93.4 milyon manat təşkil edib və bu, 2023-cü illə müqayisədə 6.4 faiz çoxdur. Son bir ildə ölkədə adambaşına düşən nominal gəlirin isə 5.9 faiz artaraq 8 min 144 manata çatdığı vurğulanır.

İqtisadiyyat Nazirliyindən bildirilib ki, 2024-cü ildə Azərbaycanda 126.3 milyard manatlıq ÜDM istehsal olunub, bu da əvvəlki illə müqayisədə 4.1 faiz çoxdur. İqtisadiyyatın neft-qaz sektorunda əlavə dəyər 0.3 faiz, qeyri-neft-qaz sektorunda isə 6.2 faiz artıb. Vurğulandığına görə, əhalinin hər nəfərinə düşən ÜDM 12 min 382.5 manata bərabər olub.

İqtisadçı Zöhrab İsmayıl da AzadlıqRadiosuna bildirib ki, Azərbaycan orta gəlirli ölkələrin sırasındadır: "Bu o deməkdir ki, həmin ölkələrin adambaşına düşən ÜDM-i 2-13 min dollar arasındadır. Azərbaycanda da bu rəqəm təxminən 7 mindir. Türkiyədə bu göstərici 13 mindən çoxdur".

Onun fikrincə, Dünya Bankının tərtib etdiyi hesabat Azərbaycana bir siqnal olmalıdır: "Bu siqnal ondan ibarətdir ki, ölkə orta gəlirli ölkələrin arasında ortadadır, öndə deyil. Çox təəssüf ki, bizim qonşular Azərbaycandan irəlidir. Adambaşına düşən ÜDM-i götürsək, Azərbaycanda bu rəqəm Gürcüstandan və Ermənistandan aşağıdır. Yəni, yeraltı sərvətlərlə zəngin olan Azərbaycanda bu göstərici daha aşağıdır və bu onu göstərir ki, ölkənin durumu acınacaqlıdır".

Z.İsmayıl hesab edir ki, Azərbaycan bu hesabatdan nəticə çıxarmalıdır: "Bu da ondan ibarətdir ki, Azərbaycanda hər şey neft-qaz sektoru üzərində qurulub. ÜDM-in strukturunda manipulyasiyalar ola bilər. Amma fakt ondan ibarətdir ki, bu gün Azərbaycanın ixrac etdiyi məhsulların 88 faizi neft-qaz sektoruna aiddir, 12 faizi isə qeyri-neft sektoruna. Bu göstərici də neft bumu başlayandan çox da dəyişməyib. Əvvəlki illərdə neft sektorunun payı indikindən 1-2 faiz çox ola bilər, amma hazırda bu azalma neftin qiymətlərin düşməsi ilə bağlıdır".

Onun sözlərinə görə, ölkədə maaşlar o qədər də yüksək deyil: "2024-cü ilin nəticələrinə görə, orta aylıq əməkhaqqı 1000 manatı keçib, hansı ki, bu, vergi tutulmadan hesablanan məbləğdir. Bu məbləğə görə də biz Ermənistan və Gürcüstandan geridə qalırıq".

Başqa bir iqtisadçı Natiq Cəfərli isə mövzuya daha fərqli yanaşır. O da "Turan"a deyib ki, Azərbaycanda, rəsmi statistikaya görə, doğrudan da, orta aylıq əməkhaqqı xeyli artıb: "Son iki-üç ilə baxsaq, 20, son 10 ili götürsək, az qala 50 faiz artım var. Sadəcə bunun hesablama qaydaları ilə bağlı suallar var. Məsələn, orta aylıq əməkhaqqının hesablanması qaydaları belədir: çox vaxtı sektorlar, iş sahələri üzrə ayrı-ayrılıqda götürüb sonra cəmləşdirib iş sahələrinin orta sayına bölürlər".

O bunu yanlış hesab edir: "Çünki bank sektorunda və neft sektorunda maaş, doğrudan da, yüksəkdir, amma orada işçilərin sayı azdır, təhsildə isə maaşlar azdır, amma işçilərin sayı çoxdur. Burada bir disbalans yaranır və orta aylıq əməkhaqqının hesablanması qaydaları ilə bağlı ən azı suallar ortaya çıxır".

İqtisadçı vurğulayır ki, ÜDM və onda qeyri-neft sektorunun payının artması da doğrudur: "Amma burada təsnifatda, yəni, "qeyri-neft" anlayışında beynəlxalq standartlardan kənar dəyişiklik olub və bir çox sahələr qeyri-neft sektoru kimi təsnifata düşüb. Halbuki, onların kökündə də neft sektoru durur. Ona görə də, heç təəccüblü deyil ki, dövlət şirkəti olan SOCAR-ın bir birliyi qeyri-neft sektorunda ən böyük ixracatçıdır".

N.Cəfərlinin sözlərinə görə, təsnifatda dəyişikliklər olduğuna görə reallıqdan daha fərqli mənzərə yaranır: "Neft sektorundan gələn vəsait büdcəyə daxil olur, büdcədən isə, məsələn, tikintiyə yönəlir və orada əlavə dəyər yaranır. Bu, qeyri-neft sektoru kimi qeydiyyata düşür, amma kökündə duran neftdən gələn pullardır".