GUAM-da azad iqtisadi zona yaradılması ehtimalı azdır - ekspert

Bakı/09.10.17/Turan: Ötən həftə Tbilisidə GUAM ölkələrinin xarici işlər nazirlərinin iclasında bir çox məsələlər, o cümlədən iştirakçı ölkələrin ərazisində dondurulmuş münaqişələr müzakirə olunub.

Amma Gürcüstan XİN başçısı Mixeil Canelidzenin GUAM çərçivəsində azad iqtisadi zona yaradılması haqqında sənədlərin hazırlandığı barədə bəyanatı daha çox maraq doğurub. Canelidze əlavə edib ki, ilin sonuna qədər artıq ilk nəticələr gözlənilir.

GUAM - demokratiya və iqtisadi inkişaf təşkilatı dörd ölkə - Gürcüstan, Ukrayna, Azərbaycan və Moldova tərəfindən 1997-ci ildə yaradılıb. Təşkilat yaradıldığı andan etibarən Rusiya KİV-ləri dəfələrlə GUAM-ı arxasında ABŞ-ın durduğu anti-Rusiya bloku və ya "narıncı millətlərin təşkilatı" adlandırıb. İttifaqın bilavasitə məqsədinin ona daxil olan dövlətlərin Rusiyadan iqtisadi, ilk növbədə enerji asılılığının azaldılması və enerji daşıyıcılarının Rusiya ərazisindən yan keçməklə Asiya (Xəzər) - Qafqaz - Avropa marşrutu ilə tranzitinin inkişaf etdirilməsi olduğu barədə fikirlər səslənib. Buna görə, çox güman ki, Rusiya GUAM üzvləri tərəfindən azad iqtisadi zona yaradılmasını birmənalı qəbul etməyəcək.

Azərbaycanın 2014-cü ildə Rusiyanın təşəbbüsü ilə yaradılmış Avrasiya İqtisadi İttifaqına (Aİİ-yə) daxil olmaqdan imtina etməsini nəzərə alsaq, ölkənin bu zonaya daxil olması da şimal qonşusunu narahat edə bilər. Bu ittifaqa Rusiya, Belarus, Qazaxıstan, Ermənistan və Qırğızıstan daxildir. Azərbaycanın iqtisadiyyat və sənaye naziri Şahin Mustafayev ölkənin Aİİ-yə daxil olmaq istəməməsini Avrasiya İqtisadi İttifaqının və Avropa İttifaqının təkcə iqtisadi deyil, həm də siyasi komponentləri olan layihələr olması ilə əsaslandırmışdı.

GUAM çərçivəsində azad iqtisadi zona Azərbaycan iqtisadiyyatına hansı faydaları verə bilər? Bu zonanın yaradılması Rusiya-Azərbaycan münasibətlərinə necə təsir edəcək?

"Atlas" Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Elxan Şahinoğlunun fikrincə, GUAM üzvü olan ölkələrin azad iqtisadi zona yaratması hələlik sadəcə niyyətdir, onun mütləq həyata keçiriləcəyini demək olmaz: "Xarici işlər nazirləri təklif irəli sürürlərsə, onların hamısının həyata keçirilməsi mütləq deyil. Elə həmin iclasda Azərbaycan XİN GUAM çərçivəsində idman yarışları keçirilməsi haqqında təklif irəli sürüb. Bu, yalnız təklifdir, müzakirə olunacaq. Bu, azad iqtisadi zona haqqında təklifə də aiddir".

"Şəxsən mən Moldovanı təşkilata üzv ölkələr arasında zəif halqa hesab edirəm. Bu ölkənin prezidenti İqor Dodon Rusiyayönlü xarici siyasət həyata keçirir. Doğrudur, baş nazir və parlament Qərbyönlüdür və bəlkə də, GUAM-la əməkdaşlığa üstünlük verirlər. Amma hələlik Moldovanın dəqiq mövqeyi məlum deyil. Beləliklə, təşkilatın üzvü olan dörd ölkə arasındakı münasibətlərdə qeyri-müəyyənlik var", deyə Şahinoğlu bildirib.

Azərbaycan və Gürcüstan strateji tərəfdaşlardır. Ola bilər ki, azad iqtisadi zona bu iki ölkə çərçivəsində fəaliyyətə başlasın.

Eyni zamanda, 20 il ərzində GUAM çərçivəsində heç bir ciddi layihə həyata keçirilməyib. Doğrudur, son vaxtlar Azərbaycan və Ukrayna arasında ticarət dövriyyəsi 5-6 dəfə artıb, Ukrayna Azərbaycan vasitəsilə öz mallarını Mərkəzi Asiyaya göndərir. Amma bu, o demək deyil ki, yuxarıda sadalananlar azad iqtisadi zona yaradılması prosesini sürətləndirəcək.

Politoloq bunun səbəblərindən birini Rusiya amilində görür: Rusiyanın Gürcüstan və Ukrayna ilə münasibətləri gərgindir. Amma Azərbaycan və Rusiya arasında münasibətlər tamamilə normaldır və Azərbaycan hakimiyyəti Rusiyanı qıcıqlandırmaq istəmir. Azad iqtisadi zona yaradılması müzakirələri ciddi fazaya keçərsə, Azərbaycan Rusiyanın mövqeyini nəzərə almağa çalışacaq.

Digər tərəfdən, Rusiyanın Gürcüstan və Ukrayna ilə praktiki olaraq düşmən münasibətləri olmasına baxmayaraq, Azərbaycan Gürcüstana milyardlarla investisiya edir, SOCAR Ukraynada fəaliyyətini genişləndirir. Bunun Rusiyanın xoşuna gəlməyəcəyini bildiyi halda, Azərbaycan yenə də öz maraqlarını həyata keçirir. Azad iqtisadi zona Azərbaycana gəlir gətirəcəksə, düşünürəm ki, Bakı onun yaradılmasına razılaşacaq", deyə Şahinoğlu əlavə edib.

Ukrayna KİV-lərinə müsahibəsində iqtisadçı Aleksadnr Oxrimenko bildirib ki, GUAM-da azad ticarət zonasının tətbiqi iqtisadi səmərə verməyəcək. Onun fikrincə, Ukraynanın GUAM üzvü olan ölkələrə təklif edəcəyi heç nə yoxdur və ümumiyyətlə, təşkilatın bütün prosesi maliyyələşdirə biləcək zəngin nümayəndəsi yoxdur: "Avropa İttifaqında Almaniya, Avrasiya İttifaqında Rusiya var, GUAM-da isə heç kim yoxdur", deyə A.Oxrimenko fikrini bildirib. -0-