Halal, amma qanunsuz!

Maliyyə böhranının əsas nəticələrindən biri islam bankçılğı ilə bağlı idi. Belə ki, böhrandan zərərsiz çıxan sektorların başında islam bankçılığı dayanır. Bəs, Azərbaycanda bu sahənin inkişafı üçün seqmentlər, xüsusilə də qanunvericilik bazası varmı?

“Banklar haqqında” qanunun 33-cü maddəsinə görə, bank ticarətlə məşğul ola bilməz. Amma islam bankçılığının fəlsəfəsi budur ki, bank öz müştərisi ilə riskləri və gəlirləri bölüşür. Bu isə birbaşa ticarətlə məşğul olmaq deməkdir

İqtisadçı ekspert Samir Əliyev ilk mərhələdə hüquqi bazanın yaradılmasını vacib sayır: “Məsələn, Qazaxıstanda bank qanunvericiliyinə dəyişiklik edilərək islam bankçılığının hüquqi bazası yaradılıb. İstənilən halda qanunvericilik imkanları yaradılmalıdır. Bundan sonra yeni banklar yaradıla bilər. Yaxud mövcud banklardan kim istəsə, profilini dəyişə bilər. Etiraf etməliyik ki, Azərbaycanda islam bankçılığının inkişafına çox böyük zərurət var. Ən azı insanların ucuz vəsaitə əlçatanlığı artar. Digər tərəfdən mömin insanlar var ki, inancları onlara adi banklardan kredit götürməyi, həmin banklara əmanət yatırmağı qadağan edir. Əhalinin bu kəsimi faktiki olaraq bank sistemindən kənarda qalıb və bizneslə məşğul olmaq imkanları məhduddur”.

Azərbaycan Beynəlxalq Bankının islam bankçılığı departamentinin direktoru Behnam Qurbanzadə də indiki vəziyyətdə ən böyük boşluğun qanunvericilik sahəsində olduğunu bildirib: “Yəni Azərbaycan qanunvericiliyi islam bankçılığının fəaliyyətini tənzimləmir, hərçənd qadağa da qoymur. Əgər biz islam bankçılığının dərininə getsək, model iki əsas istiqamətə ayrılır. Birinci istiqamət ticarət üstündə qurulan bankçılıqdır. İkincisi isə vəkalət üzərində qurulub. Yəni bank həm korporativ, həm də fərdi müştərinin vəsaitlərini idarə edə bilər. Buna maliyyə imkanlarının idarə olunması deyilir.

Dünyada islam bankçılığı hər iki yolla inkişaf edir. Əsas vəkalət xəttidir. İslam bankçılığının inkişaf etdiyi, qanunvericilik bazasının olduğu 10-15 ölkə içində aktivlərin 37-40 faizi İrana məxsusdur. İran da islam bankçılığını vəkalət növü ilə idarə edir. Malayziyada bu modeli görəndən sonra onlar da həmin vəkalət növünə keçdilər. Yəni bankların ticarətlə məşğul olması 100 faizlik tələb də deyil”.

Behnam Qurbanzadə deyir ki, qanunvericilik olmadan rəqabət mümkün deyil: “Ənənəvi bankların bu baxımdan əlində yaxşı imkan var. İslam bankları isə bu gün hansısa çərçivədə fəaliyyət göstərir. Onların inkişaf etməsi, bazarda genişlənməsi üçün qanunvericilik baxımından imkanlar yaradılmalıdır. Bu halda rəqabət maraqlı olar”.

Ümid Bank Məcəlləsinədir

Mərkəzi Bankdan da bu sahədə qanunvericiliyin olmadığını bildirdilər:

“İslam bankçılığı”prinsiplərinin klassik bankçılıq mühitinə implementasiyası spesifik hüquqi çərçivənin və prudensial nəzarət rejiminin mövcudluğunu tələb edir. Hazırda bu prinsiplərin tətbiqi üçün qeyd olunan qanunvericilik bazası mövcud deyil. Qeyd etməliyik ki, islam bankçılığında tətbiq olunan bir sıra bank məhsulları milli qanunvericilikdə müəyyən edilmiş “kredit” anlayışı və bank fəaliyyəti növləri ilə uyğunsuzluq təşkil edir. Eyni zamanda bildiririk ki, “Banklar haqqında” qanunun 33-cü maddəsində banklara qadağan olunan fəaliyyət növləri sırasında topdansatış və ya pərakəndə ticarət, istehsal, nəqliyyat, kənd təsərrüfatı, yataqların işlənilməsi, tikinti və sığorta fəaliyyəti ilə məşğul olma və ya sığorta təşkilatları istisna olmaqla tərəfdaş, şərik və ya payçı kimi bunlarda iştirak etmə müəyyən edilib”.

Qeyd edək ki, prezidenti İlham Əliyevin “Sahibkarlıq fəaliyyəti haqqında” qanunda dəyişikliklər edilməsi barədə" qanunun tətbiqi haqqında 4 noyabr 2014 sərəncamında Nazirlər Kabinetinə bu barədə tapşırıq verilib.

Sərəncamda deyilir ki, sahibkarlıq sahəsi üçün bank-kredit münasibətlərinin xüsusi əhəmiyyətini və bu sahənin bir neçə qanunla tənzimləndiyini nəzərə alaraq, Bank Məcəlləsinin layihəsi altı ay müddətində hazırlanıb Azərbaycan Prezidentinə təqdim edilsin.

Məcəllədə islam bankçılığı ilə bağlı məsələlər də əksini tapacaq.

Bəkir Nərimanoğlu