RATİ ATƏT-i Bakıdan insan hüquqlarına hörmətlə yanaşmağı tələb etməyə çağırıb

Surətləri:

ATƏT Parlament Assambleyasına

ATƏT Demokratik Təsisatlar və İnsan Hüquqları Bürosuna (DTİHB)

ATƏT Media Azadlığı Nümayəndəsinə

2 iyun, 2014

Bakı

Azərbaycanın fundamental ifadə, toplaşma və birləşmə azadlıqlarını qoruyan 1990-cı il Kopenhagen sənədinin öhdəliklərini pozması barədə

Cənab Prezident:

"Hər kəsin mənafeyi naminə Təhlükəsizlik Cəmiyyəti yaratmaq" leytmotivi altında, İsveçrə digər məsələlərlə yanaşı "insanların həyatlarının yaxşılaşdırılması və ATƏT-in fəaliyyət imkanlarının möhkəmləndirilməsi"nə əsaslı töhfə vermək istəyir.

ATƏT regionunda regional əməkdaşlığın əsas mənası burada yaşayan insanların hüquqlarının minimum standartlarının, qanunun aliliyinin və həqiqi demokratiyanın inkişafının təminatıdır.

1975-ci ildə Helsinki Son Aktı ilə fəaliyyətə başladığı vaxtdan ATƏT insan hüquqlarının qorunması və inkişaf etdirilməsi ideyasına daim sadiq olub. Bu öhdəliklərə baxmayaraq, bəzi üzv dövlətlər özünün avtoritar tendensiyasını nümayiş etdirməyə davam edir və bu, özünü daha çox fərqli düşüncənin bütün formalarının təqibində biruzə verir. Azərbaycan xüsusilə ifadə, toplaşma və birləşmə azadlıqlarının təmin olunması barədə öhdəliklərinin ciddi və davamlı pozuntusuna yol verir. Reportyorların Azadlıq və Təhkükəsizlik İnstitutu (RATİ) qeyd edir ki, hər üç fundamental azadlıq son illərdə, xüsusilə də 2013-cü il prezident seçkilərindən sonra məhdudlaşdırıb.

Son period ATƏT-Azərbaycan münasibətlərində problemli bir dövr olub. Azərbaycan hökuməti təşkilata qarşı qərəzli mövqe nümayiş etdirib və bunun kulminasiya nöqtəsi olaraq ATƏT-in Bakıdakı ofisinin mandatının kiçildilərək layihə koordinasiyası ofisi ilə əvəzlənməsi barədə konsensus qərar qəbul edilib ki, bu qərar da 2014-cü yanvar ayından qüvvəyə minib.

Azərbaycan hökuməti 1990-cı il Kopenhagen sənədində göstərilmiş öhdəliklərinin çoxunu yerinə yetirə bilməyib, əksinə hakimiyyət bu hüquqları geniş miqyaslı və sistemli şəkildə pozur.

Azərbaycan həmçinin Vyana 1989-cu il sənədində göstərilmiş əsassız həbsə almamaq öhdəliyini də yerinə yetirmir: "İştirakçı dövlətlər heç kimin əsassız həbsə, saxlanmaya və ya sürgünə məruz qalmamasını təmin edəcək." Hal-hazırda 30 hüquq müdafiəçisi, jurnalist, blogger və siyasi fəal ifadə azadlığı ilə bağlı siyasi motivli ittihamlarla həbsdədir.

Ötən həftə ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və İnsan Hüquqları Bürosunun (DTİHB) direktoru, səfir Yanez Lenarçiç Azərbaycan hüquq müdafiəçisi Anar Məmmədlinin Bakı məhkəməsi tərəfindən 5 il 6 ay müddətinə azadlıqdan məhrum edilməsini qınayıb və bu hökmü Azərbaycanda fundamental azadlıqların qorunmasının təmin olunmasına çalışanların hökumət tərəfindən susdurulması kampaniyasının son elementlərindən biri adlandırıb.

"Anar Məmmədlinin və onun seçki monitorinqi təşkilatının hakimiyyət tərəfindən təzyiq və təhdid kampaniyasına məruz qalmasından sonra, mən şübhəm etmirəm ki, Məmmədlinin məhkum olunması və ona verilən cəza onun seçicilərin hüquqlarını qorumaq fəaliyyətinin qarşısının alınmasına hesablanıb," deyə Lenarçiç bildirib. "Mənə həmçinin o da aydın olur ki, həm bu həm də buna bənzər digər məhkəmə qərarları fəaliyyəti elə ölkənin təşviq etməyi öhdəsinə götürdüyü hüquqları müdafiə etmək olan şəxsləri susdurmaq üçün xəbərdarlıq məqsədi daşıyır."

DTİHB 2013-cü il prezident seçkiləri də daxil olmaqla 1995-ci ildən bəri Azərbaycanda doqquz seçki müşahidə edib. DTİHB-nin hesabatlarında qeyd olunduğu kimi, bu seçkilərdən heç biri azad və ədalətli seçki ilə bağlı beynəlxalq standartlara cava verməyib.

Azərbaycan hökuməti seçkilərin demokratik keçirilməsini təmin etmək üçün tələb olunan ən mühüm əsas dəyişikliklərin əksəriyyəti barədə DTİHB-nun tövsiyələrinə sistematik şəkildə məhəl qoymayıb. Media azadlığı üçün şəraiti yaxşılaşdırmaq, bütün namizədlərə öz mövqelərini sərbəst bildirmək imkanı vermək, vətəndaşların geniş həcmdə məlumat və fikirlərə çatımlılığını təmin etmək və cəmiyyətin siyasət məsələləri barədə ictimai müzakirələrdə iştirakını təmin etmək əvəzinə hökumət təzyiqlərə əl atıb və hər ötən il tənqid və fərqli fikirlərin istənilən formasının ifadəsinin məhdudlaşdırılması istiqamətində növbəti tədbirləri görüb.

Bu ilin may ayında ATƏT-in Media Azadlığı üzrə Nümayəndəsi Dunya Miyatoviç "Bizim Yol" qəzetinin əməkdaşı Pərviz Həşimlinin doqquz il müddətinə azadlıqdan məhrum olunmasını pisləyərək, "Azərbaycanda media azadlığı sahəsində durumun pisləşməsinə daha bir sübut olan bu hökmdən hiddətləndiyini" bildirib. "Azərbaycan həbsxanalarında barəsində hökm çıxarılmış və ya məhkəmələri davam edən 10-dan artıq media mənsubu vardır. Bu isə ölkə üzrə mənim rəhbərlik etdiyim ofisin yaranmasından bəri müşahidə olunmuş ən yüksək rəqəmdir. Bu narahatedici tendensiya araşdırmaçı jurnalistikanı ruhdan salır və hədə-qorxu mühitinə töhfə verir," deyə Miyatoviç əlavə edib. 

Faktiki olaraq, Azərbaycan hakimiyyəti Media Azadlığı üzrə Nümayəndənin verdiyi tövsiyələrin icrası istiqamətində əhəmiyyətli addımlar atmayıb. Azərbaycanda mətbuat azadlığınun durumu  təhlükəli həddədir, ölkədə repressiv qanunvericilik və tənqidi mətbuata qarşı hökumət tərəfindən getdikcə artan düşmənçilik mövcuddur. 14 jurnalist və bloggerin həbsdə olduğu Azərbaycan bu göstərici ilə Belarus, Rusiya və Özbəkistan kimi ölkələri geridə qoyaraq jurnalistlərin həbsi üzrə regional rekordu özündə saxlayır.    

Jurnalistlərə edilən hücumlara və bu hücumları həyata keçirən şəxslərin cəzasız qalmasına son qoyulması üçün edilən çoxsaylı çağırışlar barədə bunu demək olar ki, jurnalistlərə qarşı zorakılıq davam edir və Monitor jurnalının baş redaktoru Elmar Hüseynovun 2005-ci ilin martında qətlə yetirilməsindən bəri RATİ 200-dan artıq hücum qeydə alıb. Bu işlərdən praktiki olaraq heç biri ciddi araşdırılmayıb və ya cinayət işləri açılmayıb, bu isə tənqidi səsləri zor gücünə susdurmaq istəyənlər üçün cəzasızlıq, Azərbaycanın media ictimaiyyətində isə qorxu mühitinin yaranması ilə nəticələnib.

Diffamasiyaya gəldikdə, hakimiyyə nəinki Media Azadlığı üzrə Nümayəndənin və geniş beynəlxalq ictimaiyyətin diffamasiyaya görə cinayət məsuliyyətinin ləğv olunması çağırışlarına əməl etməyib, əksinə Azərbaycan parlamenti 2013-cü ildə diffamasiya barədə cinayət  məcəlləsi müddəalarının internetə də şamil olunması barədə qanun qəbul edib və Prezident Əliyev bu dəyişikliyi təsdiq edib. Bu fakt bir daha onu  sübut edir ki, insan hüquqlarına gəldikdə, Azərbaycan hökuməti ATƏT kimi beynəlxalq qurumlar qarşısındakı öhdəliklərini və ya Media Azadlığı üzrə Nümayəndə kimi yüksək vəzifəli beynəlxalq rəsmilərin tövsiyələrinə ciddi yanaşmır.   

Təqib və təzyiqlər qarşı beynəlxalq arenada çıxış etməyə cəhd edən hüquq müdafiəçiləri xüsusi hədəfə çevrilib. Azərbaycanın ən görkəmli hüquq müdafiəçilərindən biri Leyla Yunus və onun həyat yoldaşı Arif Yunus aprelin 28-də Bakı aeroportunda saxlanılaraq Baş Prokurorluğa dindirilməyə aparılıb. Leyla Yunusun pasportu alınıb və geri qaytarılmayıb. O, prokurorlar tərəfindən dindirilib və doqquz saatdan sonra sərbəst buraxılıb. Həyat yoldaşı isə iflic-önü durumda xəstəxanaya yerləşdirilib. Leyla Yunusun evində və ofisində axtarış aparılıb. Prokurorluq onların aprelin 19-da Türkiyədən deportasiya olunan və Bakıda həbs olunan jurnalist və vətəndaş fəalı Rauf Mirqədirova qarşı açılmış dövlətə xəyanət işi üzrə şahid olduqları barədə məlumat verib.

Azərbaycanın Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinə sədrliyi ərəfəsində ölkədə vətəndaş cəmiyyəti qurumlarına qarşı təzyiqlər daha da artıb. Rəsmi təhdid taktikasına kiçik inzibati səhvlərə görə bu təşkilatların üzərinə ağır cərimələrin qoyulması, Azərbaycan hüquq mühafizə və vergi orqanları tərəfindən QHT-lərdə yoxlamaların aparılması, mətbuatda vətəndaş cəmiyyəti üzvləri barədə diffamasiya xarakterli yazıların dərc olunması, ictimai yerlərdə vətəndaş cəmiyyəti qruplarına görüş keçirmək icazəsinin verilməməsi və s. daxildir.  

Milli Məclisdən olan deputatlar QHT-lərə və hüquq müdafiəçilərinə qarşı çıxışlar edərək onları "anti-milli qüvvələr" və "dövlətə xəyanət edənlər" adlandırıb. Digər bir halda, hökumətə-meylli deputat Zahid Oruc Cenevrədə yerləşən Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsini casusluqda ittiham edib. Milli Məclisdə edilən bu təhdid edici çıxışın ardınca bir sıra yerli və xarici QHT-lərə, o cümlədən Kopenhagendə yerləşən Beynəlxalq Mediaya Dəstək və Londonda yerləşən Oksfama qarşı cinayət işi açılıb. 

Azərbaycanla ATƏT-in əməkdaşılığı mahiyyətcə süni olaraq qalır. Azərbaycan hökuməti özünün insan hüquqları barədə öhdəliklərini ciddiyə almamaqla yanaşı, ATƏT və digər beynəlxalq qurumlar qarşısındakı öhdəliklərinə zidd olaraq, öz vətəndaşlarının hüquqlarını geniş miqyaslı və sistemli şəkildə pozur. 

Bunları nəzərə alaraq, RATİ ATƏT-i aşağıdakı addımları atmağa çağırır:

·        Azərbaycanın Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinə sədrliyi nəzərə alınmaqla, ikitərəfli və çoxtərəfli müstəvidə bütün imkanlardan istifadə olunaraq Azərbaycan özünün ifadə azadlığı və insan hüquqları ilə bağlı öhdəliklərinə görə məsul tutulsun və hökumətdən söz deyil, əməli tədbirlər tələb olunsun.

·        Azərbaycan hökuməti və hüquq mühafizə orqanları jurnalistlərə qarşı zorakılıq əməllərinə görə cəzasızlığa son qoyulmasına, bütün işlərin lazımi şəkildə araşdırılmasına və cavabdeh şəxslərin məsuliyyətə cəlb olunmasına çağırılsın.

·        Azərbaycan hökuməti ifadə, toplaşma və birləşmə azadlığı hüququnu həyata keçirmələri ilə bağlı olaraq həbs olunmuş jurnalistlərin, bloqçuların, hüquq müdafiəçilərinin və fəalların dərhal azad olunmasına çağırılsın.

·        Azərbaycanın insan öçüsü üzrə öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi məsələsinin ATƏT-in Bakı Ofisinin yeni mandatının prioriteti olması təmin olunsun.

·        Media Azadlığı Nümayəndəsinin işinə dəstək verilməsi və Azərbaycan hökumətinin media azadlığı üzrə öhdəliklərini yerinə yetirməsinə görə məsul tutulmasının yolları araşdırılsın.

·        Azərbaycanın insan öçüsü üzrə öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi məsələsində yerli vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələri ilə daha çox birbaşa əməkdaşlıq edilsin.

·         Azərbaycanın insan öçüsü üzrə öhdəliklərinin yerinə yetirilməsində məsuliyyəti daha da artırmaq üçün yerli vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələri ilə hökumət arasında dialoqa dəstək verilsin.

·        DTİHB ilə Azərbaycan hökuməti arasında kommunikasiya gücləndirilsin və Azərbaycanın insan öçüsü üzrə öhdəliklərinin yerinə yetirilməsinin təmin olunması istiqamətində DTİHB-nin atdığı addımlar barədə məlumat açıqlansın. 

·         ATƏT Parlament Assambleyasında, qurumun Bakı baş tutacaq iclası nəzərə alınaraq, Azərbaycanda insan hüquqları məsələləri barədə müzakirələr təşviq olunsun.

Cənab Prezident, 1992-ci ildən ATƏT üzvü olan Azərbaycanda insan hüquqlarına edilən sistemli basqıların pislənməsində biz öz ümidlərimizi sizin səsinizə və mənəvi nüfunuza bağlamışıq. ATƏT-ə üzv dövlətlər Azərbaycan hökumətinin öz ATƏT öhdəliklərinə əməl etməsini və təşkilatın etibarını daha da sarsıtmamasını təmin etməlidir.

Diqqətinizə görə sizə təşəkkürümüzü bildirərək, ümidlərimizi bu mühüm məsələlərdə sizin prinsipial liderliyinizə bağlayırıq. 

Emin Hüseynov

Sədr

Reportyorların Azadlıq və Təhlükəsizlik İnsitutu