Samir Kazımlı: Işci Qrup yenidən formalaşdırılmalıdır

1. İnsan Hüquqları üzrə Birgə Qrup (İHBQ) siyasi və vicdan məhbus problemləri (işi) ilə məşğul olan şəxslərin (hüquq müdafiəçilərin, könüllü fəalların) hamısı ilə müzakirə edilmədən, qapalı şəkildə və demək olar ki, köhnə tərkibdə (bir neçə şəxs istisna olmaqla) formalaşıb, ora rəhbərlik seçilib. Nəzərə almaq lazımdır ki, indi 2005-2009-cu illər yox, 2014-cü ildir. Zamanla uyğunluq da pozulub.

2. İHBQ təmsil olunan şəxlərin bir neçəsi istisna olmaqla (onların bəziləri də vahid siyasi məhbus siyahısını dəstəkləmir) yerdə qalanları ölkədə siyasi məhbus olmadığını deyir, eyni zamanda ordakı insanların bəziləri lap qabağa gedərək siyasi və vicdan məhbuslara böhtanlar da atırlar. Belə düşünən adamlarla siyasi məhbus məsələsini necə müzakirə etmək olar?

3. İHBQ olan şəxslərin 90 faizi siyasi məhbuslar tərəfindən ədalətli, müstəqil şəxslər hesab edilmirlər, artıq bir neçə vicdan məhbusu İHBQ olanların müdafiəsindən imtina etmələri barədə bəyanat yayıblar. Belə olan halda, qeyd olunan qrupda təmsil edilənlər kimin, hansı siyasi və vicdan məhbusunun müdafiəsi ilə məşğul olacaqlar?

4. Avqust ayında Avropa Şurasının Baş katibi Torbyorn Yaqland Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevə zəng edib, İşçı Qrupu barədə razılıq əldə edəndə, məqsədi ölkədəki siyasi repressiyaları dayandırmaq və siyasi məhbusların azadlığa buraxılması idi. Yəni siyasi məhbus məsələsinə görə belə bir təşəbbüs göstərmişdi. Amma İHBQ-ın üzvləri isə siyasi məhbus yox, ümumilikdə insan haqları məsələsinin müzakirəsi ilə məşğul olacağını bildirirlər. Məsələn, bir gün bu qrupun üzvləri TV-lərə çıxıb, ər arvadını döyərək onun hüqularını pozmaqdan danışa bilər. Bir sözlə, siyasi məhbus məsələsindən başqa digər məsələlərdən danışa bilərlər. Çünki, ordakı adamların çoxu ölkədə siyasi məhbusların olmasını qəbul etmir. Beləliklə də bu cür İHBQ-nın formalaşması ilə cənab Yaqlandın təşəbbüsünü baş tutmamış hesab etmək olar.

5. İHBQ olan şəxslərin heç biri gənc və çoxu çevik deyillər, qrupda gənclər təmsil olunmur.

6. İHBQ təmsil olunan şəxslərin çoxuna cəmiyyətdə etimad, inam azdır.

7. Bir neçə şəxs istisna olmaqla İHBQ siyasi və vicdan məhbuslarının qəbul etmədikləri və siyasi məhbus problemləri ilə real məşğul olmayan şəxslərdən ibarətdir.

8. İHBQ təmsil olunan QHT nümayəndələrinin çoxu Ədliyyə naziri yanında Penitensiar Xidmətə İctimai Nəzarət Komitəsində üzv olublar və hazırda orda təmsil olunanlar da var. Qeyd olunan komitənin fəaliyyəti isə ürəkaçan olmayıb. Bu onu deməyə əsas verir ki, İHBQ fəaliyyəti də ürəkaçan olmayacaq.

9. İHBQ-da öz bilikləri ilə imtahan verib, Vəkillər Kollegiyasına üzv seçilən, siyasi və vicdan məhbusların hüquqlarının müdafiəsində yaxından (bəzən təmənnasız) iştirak edən vəkillərin iştirakına razılıq verilmir, amma demokratik, azad və ədalətli keçirilmədiyi hesab edilən seçkilərdə millət vəkili (Çingiz Qənizadə, Əli Hüseynli, Səməd Seyidov) təyin edilənlərin iştirakına imkan yaradılır.

10. İnsan haqları üzrə QHT rəhbəri, bir neçə siyasi və vicdan məhbusun vəkili, 98 nəfərlik vahid siyasi məhbus siyahısını hazırlayan və dəstəkləyən İşçı Qrupunun üzvü olan Əsabəli Mustafayevi İHBQ-da iştirak etməsini qəbul etmirlər. Hesab edirlər ki, o vəkil olduğu üçün iştirak edə bilməz. Əgər belə idisə, QHT sədri olmaqla yanaşı vəkillik fəaliyyəti göstərən İradə Cavadova məhbusların problemləri ilə maraqlanmalı olan Penitensiar Xidmətə İctimai Nəzarət Komitəsinə niyə üzv olmuşdu? Hörmətli İradə xanımı ona görə misal gətirdim ki, məhbusların işləri ilə bağlı məşğul olan qrupda “vəkillər olmaz” kimi fikirlər deyənlər bəhanələrdən uzaq olsunlar. Penitensiar Xidmətə İctimai Nəzarət Komitəsində vəkil ola bilir, İHBQ-də yox? Digər tərəfdən belə şəxslər vəkilliklə yanaşı hüquq müdafiəçiliyi ilə də məşğul olurlar axı.

11. AŞPA-nın yay sessiyasında Azərbaycanda siyasi məhbuslar üzrə məruzənin hazırlanması ispaniyalı deputat Pedro Aqramunta həvalə edilib. O, həm də AŞPA-nın Monitorinq Komitəsinin Azərbaycan üzrə məruzəçisidir. Yəni AŞPA hesab edir ki, Azərbaycanda siyasi məhbus var və Pedro müəllim də bununla bağlı məruzə hazırlamalıdır. Ehtimallara görə, İHBQ yaradılmasına razılıq verilməsi və yaradılması, gələcəkdə AŞPA üçün siyasi məhbuslar üzrə məruzənin hazırlanmasının qarşısını almaq və siyasi məhbuslar üzrə məruzəçi məsələsini birdəfəlik qapatmaqdır. Normalda ya siyasi məhbuslar üzrə məruzəçi, ya da ki, İşçı Qrupu olmalıdır. Çox güman ki, ölkədə siyasi məhbus problemi belə qalacağı halda AŞPA-nın qış sessiyasında Azərbaycan siyasi məhbuslara görə tənqid ediləcək və siyasi məhbuslar üzrə məruzənin hazırlanması üçün xüsusi məruzəçi təyin olunacaq. Bu da hakimiyyəti narahat edir. Qeyd edim ki, bu məsələ hökumətə yaxın hesab edilən Pedro Aqramunta müvəqqəti tapşırılıb.

TƏKLİFLƏR

1. Əgər İHBQ doğurdan da siyasi məhbus problemini həlli istiqamətində çalışmaq istəyirsə, onda hazırkı İHBQ buraxılmalı və müstəqil hüquq müdafiəçiləri, o cümlədən 98 nəfərlik vahid siyasi məhbus siyahısını hazırlayan İşçı Qrupunun üzvləri təmsil olunmaqla yenidən formalaşmalıdır.

2. Yeni formalaşacaq İHBQ-də təmsil olunan hakimiyyət nümayəndələri, hakimiyyətə yaxın QHT təmsilçiləri siyasi və vicdan məhbuslarına cinayətkar deməkdən çəkinməli, onlara böhtan atmamalıdırlar və yaxşı olardı ki, onlar bu günə kimi işlətdikləri bu kimi fikirlərdən imtina etsinlər. Həmçinin siyasi məhbusların vahid siyahısını qəbul etməsələr də, o siyahıya qarşı danışmamalı, siyahını tərtib edənlərin mövqeylərinə dözümlü yanaşmalıdırlar. Belə olan halda onlarla bir masa arxasında əyləşib, siyasi məhbus məsələsini müzakirə etmək olar.

3. Əgər İHBQ ittiham tərəfi – Baş Prokurorluğun və digər hüquq-mühafizə orqanlarının nümayəndələri təmsil olunurlarsa, onda müdafiə tərəfi kimi bir neçə siyasi məhbusun hüquqlarını müdafiə edən vəkillərdə niyə İHBQ təmsil olunmamalıdırlar? Əgər vəkillərin İHBQ üzv yox, sadəcə təklif, sübut verən və dinləyici kimi qəbul edilməsinə razılıq verilirsə, onda Baş Prokurorluğun və digər hüquq-mühafizə orqanlarının nümayəndələri də orda vəkillərlə eyni statusda təmsil olunsunlar. Hakimiyyət nümayəndəsi kimi yalnız Prezidentin Administrasiyasının nümayəndəsi təmsil olunsun.

4. İHBQ həmsədrinin biri hakimiyyət, digərləri isə müstəqil QHT nümayəndəsi olsun. Xüsusi hallar istisna olmaqla, İHBQ-nun iclasları mətbuat üçün açıq olsun.

5. Əgər İHBQ-ni yaratmaq xoş niyyətlə bağlıdırsa və bu xoş niyyəti sivil dünyaya nümayiş etdirməkdən ibarətdirsə, onda İHBQ-nın tərkibinə başqa beynəlxalq təşkilatların nümayəndələri də daxil edilsin. Çünki, Azərbaycan insan haqları ilə bağlı təkcə Avropa Şurasının qarşısında öhdəlik götürməyib. Buna görə də İHBQ-da təkcə Avropa Şurasının nümayəndəsi olmamalıdır, ora BMT-nin, ATƏT-in, Avropa Birliyinin (Azərbaycan AB-nın Şərq Tərəfdaşlıq Proqramına qoşulub) nümayəndələri də dəvət edilməlidir.

Hələlik bu qədər, amma tənqidlər və təkliflər çoxdur.