Xəzər bulmacası: Dəniz daraqlılarının savaşı kövrək ekosistemə təhlükə yaradır

Xəzər dənizinin mərkəzində iki müəmmalı canlının bir-birinə qarşı səssiz savaşı gedir və bu nəhəng su anbarının taleyi tükdən asılıdır. Buna baxmayaraq, bu su savaşında kim qalib gəlirsə-gəlsin, sonda bəşəriyyət məğlub olacaq.

Öz əsrarəngizliyilə tanınan Xəzər dənizi Yer üzündə ən böyük qapalı su hövzəsidir. Lakin onun səthi sürətlə azalır və dənizi dünyanın ən böyük gölünə çevirir. İldə təxminən 6-7 sm. azalma alimlər arasında narahatlıq yaradır. Onlar əsrin sonuna qədər dəniz səviyyəsinin 18 metr enəcəyini proqnozlaşdırırlar. Əsas günahkar kimdir?  Xəzər dənizinə tökülən çaylar boyunca insan fəaliyyəti suvarma üçün suyun toplanmasına və bu unikal su ekosisteminin həyat qüvvəsinin istəmədən tükənməsinə səbəb olur.

MnemiopsisLeidyi, dəniz fəlakətlərinə “dəniz fıstığı” kimi tanınan dəniz canlısının hücumu əlavə olunur. Bu jeleşəkilli daraqlı  orqanizm - MnemiopsisLeidyi,  digər meduzalardan fərqli olaraq, yan tərəflərdəki avarçəkmə kürəklərilə hərəkət edir. İştaha baxımından doymaq bilməyən MnemiopsisLeidyi  zooplanktonları yeyir, balıqları qidalanma üçün mübarizə aparmağa məcbur edir və qida zəncirinin kövrək balansını pozur.

1950-ci illərdə Xəzər dənizinin şimal hissəsində meydana gələn Mnemiopsisleidyinin hücumu regionun dəniz florasına və faunasına ziyan vurub. 1989-cu ildə dənizdə balıqlar üçün yem ehtiyatlarında 30 qat azalma baş verib ki, bu da "hamsi böhranı"na səbəb olub. 1999-cu ildə Mnemiopsisleidyi zooplanktonun 75% - ni məhv edib ki, bu da kaskad effektilə nəticələnib, kilkə populyasiyasının 60% azalmasına, nərə balığı və suitilərin sayının azalmasına səbəb olub.  

Lakin ümid qalır Mnemiopsisleidyini ovlayan daha böyük olan daraqlı Beroe ovata-ya. Bu təbii düşmən Qara və Azov dənizlərindəki öz “kiçik qardaşlarını” uğurla sıxışdırıb. Bununla belə, ehtiyatlı olmaq lazımdır, çünki yeni yırtıcının ortaya çıxması potensial ekoloji disbalans və Xəzər dənizi üçün naməlum nəticələrlə bağlı narahatlıq yaradır.

Xəzər dənizinin ekologiyası üzrə aparıcı mütəxəssis doktor Asif Manafov vaxtından əvvəl sevinmək barədə xəbərdarlıq edir. Beroe ovata Mnemiopsisleidyiyə nəzarət edə bilər, ancaq sual yaranır: bu Beroe ovata öz kiçik qohumlarını məhv etdikdən sonra nə yeyəcək? Manafov Beroe ovata daraqlıların mürəkkəb dinamikasını, onların Xəzər dənizinin mürəkkəb və daim dəyişən ekosisteminə təsirini anlamaq üçün hərtərəfli araşdırmaların vacibliyini vurğulayır.

Daraqlıların savaşında Xəzər dənizi mürəkkəb və proqnozlaşdırılmayan orqanizm kimi görünür və tələsik nəticələr fəlakətə səbəb ola bilər. Bu əsrarəngiz su obyektinin gələcəyi kövrək tarazlıqdan asılıdır ki, o da ekoloji qeyri-müəyyənliyin coşqun sularında istiqamət almaq üçün hərtərəfli anlayış və düşüncəli müdaxilə tələb edir.