O, klassik biçimli insandır. Məşğuliyyəti, intizamı, davranışı, geyim-kecimi, bir sözlə hər şeylə. Məsuliyyətlik isə ona xüsusi yaraşır. İllər ötür, əvvəlki tək şövqlə çalışmaqda, intizamla yaşamaqda, hamıya diqqət-sayğıyla rəftarda davam edir. Həm valideynlərindən, həm müəllimlərindən öyrəndikləri, həm də özünə aşıladığı keyfiyyətlər yolundan sapmağa qoymur.
Tanışlıq
İmruz Məmmədsadıq qızı Əfəndiyeva. 16 dekabr 1935-ci ildə Bakıda anadan olub. Musiqişünas, sənətşünaslıq üzrə elmlər doktoru, Ü.Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyasının musiqi nəzəriyyəsi kafedrasının professoru, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar incəsənət xadimi, Prezident təqaüdçüsüdür. Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin fəxri fərmanlarına (2005, 2012, 2016), ötən ay isə daha yüksək mükafata - 3-cü dərəcəli “Əmək” ordeninə layiq görülüb.
1951-ci ildə Bakıda 189 saylı orta rus məktəbini bitirib. 1951 – 55-ci illərdə A.Zeynallı adına Bakı Musiqi Texnikumunda, 1955 – 60-ci illərdə Ü.Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının tarixi–nəzəriyyə fakültəsində, 1962 – 65-ci illərdə isə Azərbaycan Elmlər Akademiyası Memarlıq və İncəsənət İnstitutunun aspiranturasında təhsil alıb.
Əmək fəaliyyətinə 1960-cı ildə Ü.Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında (indiki Bakı Musiqi Akademiyası) müəllim kimi başlayıb. 1971-ci ildən baş müəllim, 1985-ci ildən dosent, 1993-cü ildən musiqi nəzəriyyəsi kafedrasının professorudur.
1982-ci ildə sənətşünaslıq üzrə namizədlik, 2006-cı ildə doktorluq dissertasiyasını müdafiə edib.
Bir neçə magistr və fəlsəfə doktorunun elmi rəhbəridir. 1968-cı ildən Azərbaycan Bəstəkarlar ittifaqının üzvüdür. Beynəlxalq simpoziumlarda iştirak və çıxışlar edib.
“Новое в азербайджанской песне (1958 – 1972)” (1974), “Азербайджанская советская песня” (1981), “Композитор Тельман Гаджиев” (1983), “Джангир Джангиров” (буклет) (1985), “Гордость азербайджанского народа” (1996), “Vasif Adıgözəlov” (1999), “Emin Sabitoğlu” (2014), “Axtarış yollarının bəhrəsi” (2014), “Musiqi mədəniyyətimiz və müasirlik” (2016) kitablarının, “Sekvensiyalar (milli musiqi əsasında) metodik tövsiyyələr, (2005), “Harmoniya fənnindən xor dirijorluq üçün dərslik - əlyazma” (2016), “Mузыка для детей в творчестве Севды Ибрагимовой” (2003) adlı tədris ədəbiyyatlarının müəllifidir.
-Salam! Xoş gördük, İmruz xanım!
-Əleyküm-salam! Xoş gəlmisiniz. (Azacıq fasilədən sonra) Bu yaxınlarda Tofiq Bakıxanov sizi təriflədi, haqqınızda xoş sözlər söylədi. Dedi ki, onunla gözəl söhbətiniz olub, veriliş hazırlayıb, yazı yazmısınız. Bilirsiniz, Tofiq müəllim səliqə-səhmanlı adamdır. Yaxşı arxivi var, evi sanki muzeydir. O bəyənib, qiymət verirsə, demək dəyərlisiniz. Həqiqətən xeyirxah, faydalı iş görürsünüz, yaşlı sənət adamları, alimlərlə ünsiyyət qurur, səmimi, maraqlı verilişlər hazırlayırsınız. Bu çox vacib, əhəmiyyətli məsələdir. Heç kim dünyada əbədi deyil. İnsan bu gün var, görürsən, sabah yoxdur. Bizi yaşadır, tarix yazırsınız. Mən də əməyinizi qiymətləndirir və sizi dəstəkləyirəm.
- Doğrusu, bunca qiymətiniz, təqdiriniz mənim üçün gözlənilməzdir. Çox xoşdur, təşəkkür edirəm. Eyni zamanda, xoş olmaqla yanaşı, məsuliyyət, yükdür. Ona görə də bu səmimi, gözəl sözlərinizi bir növ “avans” kimi qəbul edirəm.
- (Gülür) İnanın ki, belədir. Musiqişünas, professor Zemfira Qafarova da sizi təriflədi. O, çoxdan və yaxından tanıyan şəxs kimi haqqınızda ağızdolusu danışdı. Dünyada yaxşılıqlar qalır. İllər ötsə də daim xatırlanır.
- Bir daha təşəkkür edirəm. Bayaq salamlaşanda bir məsələni demədim, çünki bu barədə ayrıca söhbət açmaq lazım gəlir. Sizin həyatınız dahi Üzeyir bəyin yüz il əvvəl yaratdığı, öz dəsti-xətti, sanbalıyla seçilən konservatoriya – hazırki Bakı Musiqi Akademiyasıyla sıx bağlıdır. Artıq 62-ci tədris ilidir fasiləsiz çalışırsınız. Müəllimlik, Üzeyir bəy ocağında çalışmaq sizin üçün nə deməkdir?
- Birinci növbədə böyük məsuliyyətdir. Digər tərəfdən olduqca xoşdur, peşəm, məşğuliyyətimlə şərəf duyuram. Üzeyir bəy dahi sənətkar və ölməz şəxsiyyətdir. Onun yaradıcılığı və insanlığı hamımıza örnəkdir. Sənətin miqyası barədə illərdir yazılır, deyilir, yenə qurtarmır. Şəxiyyətinə gəlincə, xeyirxahlığıyla bağlı məlumatlar da bitib-tükənmir. İndi haqq dünyasında olan Şəfiqə Axundova, Süleyman Ələsgərov, Hacı Xanməmmədov, Ağabacı Rzayeva, Hökumə Nəcəfova və başqaları mənə son dərəcə qiymətli xatirələr danışıblar. Onların hamısına Üzeyir bəy arxa durub, maddi və mənəvi köməklik göstərib. Təsəvvür edin, Şəfiqə Axundova beş il tələbəlik müddətində ikiqat təqaüd alıb. Və hər dəfə bunun səbəbini öyrənmək istəyəndə mühasib özünü elə aparıb ki, sanki heç nə bilmir. Yalnız Şəfiqə xanım məzun olanda ona deyib ki, təqaüddən əlavə pulu Üzeyir bəy verirdi. O, sənin rayondan gəldiyini, kirayədə qaldığını, maddi ehtiyacın olduğunu nəzərə alıb belə edirdi. Maraqlıdır ki, dahi bəstəkarın konservatoriyanın ilk illərində Bakıya dəvət etdiyi görkəmli alimlər, müəllimlər də yüksək insani keyfiyyətlərə malik idi. Məsələn, Nikolay Semyonoviç Çumakov. O faktiki olaraq Azərbaycanda musiqişünaslığın əsasını qoyanlardandır. Saratov (Rusiya) konservatoriyasından gəlmişdi. Mənə dörd il dərs deyib. Son dərəcə bilikli, istedadlı və kübar müəllimiydi. Fərdi dərs saatlarını həmişə ən azı yarım saat, bəzən bir saat, saat yarım artıq keçərdi. Elə bil bununla daha da həvəsə gəlirdi. Onun yazdığı “dörd” qiyməti “beş”ə bərabər sayılırdı. Hətta bir dəfə belə bir maraqlı hadisə baş vermişdi. Mən konservatoriyanın birinci kursunda oxuyanda bizim bir məzun Moskva konservatoriyasınaın aspiranturasında təhsil almağa getdi. Qəbul imtahanında diplomunda Çumakovdan “dörd”ünü görən komissiya “sizi yoxlamağa ehtiyac yoxdur” deyib onu sorğu-sualsız aspiranturaya qəbul etmişdilər. Çünki Nikolay Semyonoviçi Rusiyada da çox yaxşı tanıyır, dəyərləndirirdilər.
Tələbələrimə imkanım daxilində not alır, müəyyən köməklik göstərməyə çalışıram. Utanıb sıxıldıqlarını görəndə incə şəkildə anladıram ki, biz müəllimlərimizdən, böyüklərdən belə öyrənmişik. Mən özümü Üzeyir bəyin mənəvi nəvəsi hesab edirəm, əməlim, münasibətimlə onun ruhunu həmişə şad etmək istəyirəm. Ümumiyyətlə, Bakı Musiqi Akademiyasında ölməz sənətkarımıza xüsusi məhəbbət və ehtiramla yanaşırlar. Hörmətli rektorumuz Fərhad Bədəlbəyli Hacıbəylli nəsliylə qohumdur, bilirsiniz. O ustadın adını daim uca tutur, necə deyərlər, bütün sözü-söhbəti onunla başlayıb, onunla qurtarır.
-Yaxşı bir məsələyə toxundunuz. Rəhmətlik musiqişünaslar Əminə Eldarova, Elmira Abbasova, sizin yaş nəslindən və bu gün də salamat olan Nailə Mehdiyeva, Aida Tağızadə, Zemfira Səfərova həmişə, hər yerdə Üzeyir bəyə bağlılıqları və məsuliyyətləriylə seçiliblər...
-Haqlısınız, bu bizim qanımıza-canımıza hopub. Yenə qeyd etmək istəyirəm ki, belə öyrədiblər, aşılayıblar. Mən təcili yazı, çıxış məsələsi olanda şəxsi işlərimi bir kənara qoyuram. Bəzən olur ki, səhərəcən yatmıram. Bir gün yuxusuz qalmaqla heç nə olmaz, əsas odur tapşırılan, söz verdiyin işin öhdəsindən vaxtında və layiqincə gələsən. İnanın, hətta qızdırmalı halda dərman içə-içə dərs keçməyim də olub. Sağ olsun rəhbərlik, mənə hörmətlə yanaşır, yaşımı nəzərə alıb özümü çox əziyyətə verməyimə qıymırlar. Tələbələrin dərslərini, konsertlərini, müəyyən müzakirələrdə çıxışlarını diqqətlə izləyirəm. Axı tələbə elmi şurasının sədriyəm. Onların fəaliyyətindən xəbər tutmaq, məsləhətlər vermək, köməklik lazımdır. Üstəlik, bu prosesdə özüm də onlardan çox şey öyrənirəm.
- Öyrənmək demişkən, sizinlə çiyin-çiyinə çalışan yetirmələriniz barədə nə danışardınız?
- Bir müəllim kimi qürur hissi keçirirəm. İlk aspirantım bəstəkar Mehriban Əhmədovadır. Artıq professor, Əməkdar incəsənət xadimi, sevilən, hörmətli həmkarlarımdan biridir. Bizdə “Sabah” qrupu var, onun dekanı Fatimə Əliyeva da yetirməmdir. Digər yetirmələrim - Nərgiz Hüseynova professor olmağa, rəhmətlik qardaşımın oğlu Ayxansa dissertasiya müdafiəsinə hazırlaşır. Ayxan çox istedadlı gəncdir, bizim akademiyanın elmi laboratoriyasında çalışır. Müasir dünya musiqisini yetərincə bilir. Musiqişünas olmağına baxmayaraq, özünü bəstəkarlıqda sınayıb, simli kvartet yazıb. Firəngiz Əlizadə baxıb, müəyyən düzəliş aparmağı tövsiyyə edib. Mən onun gələcəyinə inanıram. Maşallah yetirmələrimin sayı çoxdur, birdən kiminsə adını unudaram, inciyərlər.
- Sizin alim, mütəxəssis və əlbəttə bir insan kimi formalaşmağınızda genetik faktorun rol oynadığı şübhəsizdir. Atanız Məmmədsadıq Əfəndiyev dövrünün sayılıb-seçilən şəxslərindəniydi. Rəhbər vəzifələrdə çalışıb, eyni zamanda teatr işinin təşkili və elmi-yaradıcı fəaliyyətlə məşğul olub. Təəssüf ki, repressiya illərində haqsız yerə iki il həbsdə yatıb. Daha sonra 1942-ci ildə müharibəyə göndərilib. Qayıtmaıb...
- Bəli, atam öz dövründə tanınmış insanıydı. Olduqca savadlı, istedadlıydı. Moskvada ali təhsil almışdı. Orada dərs də demişdi. Dissertasiya müdafiəsi ərəfəsində Azərbaycanın o vaxtki rəhbəri Mircəfər Bağırov Azərbaycana çağırmışdı. Doğrudur, ona vəzifələr verilmişdi. Bildiyiniz kimi, atam hətta maarif nazir işləmişdi. Amma hadisələri dərindən araşdıranda belə görünür ki, Bağırov onun istedadına, savadına görə qısqanırmış. Əvvəlcə həbs etdirmək, oradan qurtulanda isə müharibəyə yollamaq həmin münasibətin nəticəsiydi. Hələ məktəbə getmirdim onda. Atamla bağlı az şey xatırlayıram. Qardaşım o cəbhəyə gedən ərəfədə doğuldu. Ailəmiz atasız günlərimizdə çox əziyyət çəkdi. Anam cavankən dul qaldı. Bir zülümlə bizi böyütdü. Nənəm ailəmizi tək qoymadı. Allaha şükür, çətinliklə olsa da, yaşadıq, həyatda müəyyən mövqe tutduq.
- Siz atanızın layiqli davamçısısınız. Onun təbliğ olunması, yaddaşlarda qalması üçün az iş görməmisiniz: yubileylərinin keçirilməsi, vaxtilə yaşadığı binaya xatirə lövhəsinin vurulması, müəyyən yazıların, verilişlərin ərsəyə gəlməsi və sair. Heykəltəraş Arif Qazıyevin atanızla bağlı müəllifi olduğu barelyef 1994-cü idə hazırkən niyə 14 il sonra öz ünvanını tapdı?
- Vallah nə deyim, qarışıq vaxta düşdü. Görünür, bu da rəhmətliyin qismətdir. Amma şükür, əsas odur lövhə yaşadığı evin divarına vuruldu. Atam ilk dəfə həlak olandan təqribən qırx il sonra 80 illik yubileyi keçirilən zaman layiqli şəkildə yad edilib. Həmin ərəfədə rəhmətlik Heydər Əliyevə məktubum cavabsız qalmamışdı. Göstəriş verilmişdi, yubiley 1982-ci ildə nəzərdə tutulmuşdu. Hazırlıq dövründə mənim hər şeyi dəqiq, qaydasında araya-ərsəyə gətirmək istəyimə, yubanmaya görə tədbir 1983-ci ildə keçirildi. Sonralar da yubileyi təşkil olunub. Bununla belə, özümü danlayıram ki, onunla bağlı çalışmağım yetərli deyil. İnşallah yaxınlarda atam haqqında xatirələr kitabı işıq üzü görəcək.
- Sonda sizi yeni təltif münasibətilə təbrik edirəm. Bakı Musiqi Akademiyasının 100 illiyi münasibətilə mükafatlandırılanların arasında adınız var. Layiq görüldüyünüz 3-cü dərəcəli “Əmək” ordeni məhz bu gün səhər sizə təqdim olunub. Üzeyir bəyin doğum günündə zəhmətinizin bəhrəsini görəcəyinizə inanırdınız?
- Bəli! Çünki bundan əvvəl də əməyimə qiymət verilib. Prezidentə, birinci vitse-prezidentə, rektorumuza, bəstəkarlar ittifaqının sədrinə - hamıya minnətdaram. Adam çalışmağının müqabilində dəyərləndiriləndə çox sevinir, fərəhlənir. Ümumiyyətlə, taleyimdən razıyam. Yaradanın qismət payına min şükür! İnşallah Şuşaya, bütöv Qarabağa gedəcəyim, orada tələbələrimlə tədbirlər keçirəcəyim günü səbirsizliklə gözləyirəm. Hərdən mən deyirəm, Üzeyir bəyin çörəyini yeyirəm. Və nə qədər canımda can var, dahi bəstəkara, həyatdakı xeyirxahlarıma – Qara Qarayevə, Cövdət Hacıyevə, Tofiq Quliyevə, Əşrəf Abbasova, Vasif Adıgözəlova minnətdar olacam.
- Biz də diqqət və vaxt ayırdınız üçün sizə təşəkkür edirik. Həmişə bu biçimdə - belə cavan, şövqlü, zövqlü qalmağınızı arzulayırıq. Və inanırıq ki, qarşıda neçə uğur yolunuzu gözləyir. Var olun!
- Mən də bu görüşdən məmnun qaldım. Allah canınızı sağ, yolunuzu həmişə açıq eləsin! Arzu-diləklərinizə yetişəsiniz!
Ürəyi doludur qəhrəmanımızın. Enerjisinə də söz ola bilməz. Lazım gəlsə, saatlarla danışmağa gücü və həvəsi var. İndilikdəsə bu qədər yetər. İnşallah qalanını qarşıdakı görüşlərə saxlayaq.
Rəy yaz