Azərbaycanın musiqi rəmzləri üçün dövlət standartları lazımdır

Bakı/07.08.22/Turan: Tar, kamança, qaval, ud, saz – Azərbaycanın bu xalq alətləri ölkəmizin musiqi tarixinin və mədəniyyətinin rəmzi olaraq qəbul edilib. Sırf Azərbaycan milli əsərləri – muğamlar tar və kamançanın müşaiyəti ilə ifa olunur. Bu alətlər bu gün necə hazırlanır, usta təkrarolunmaz səs əldə etmək üçün hansı qaydaları bilməlidir?

Azərbaycanda öz işində nəsildən nəslə ötürülən sirləri tətbiq edən ustalar fəaliyyət göstərir. Hər birinin öz ailə əsərləri, xüsusi sədəf inkrustasiyası, oyma ornamentləri var, bütün bunlar onların hazırladığı alətləri yüksək incəsənətin nümunələrinə çevirir. Amma xalq sənətkarlarının işlərində riayət etməli olduğu vahid standart yoxdur. Bununla belə, skripka, gitara, balalayka və tuluq zurnalarının hazırlanmasına vahid yanaşmalar tənzimlənib. Niyə Azərbaycanda xalq musiqi alətlərinin istehsalı ilə bağlı vahid standart yoxdur?

Turan-ın bu sualına Milli Konservatoriya nəzdində “Milli alətlərin təkmilləşdirilməsi” üzrə elmi-araşdırma laboratoriyasının rəhbəri Məmmədəli Məmmədov cavab verib.

“Vaxtilə SSRİ-də, Şuşada Şərq musiqi alətləri istehsal edən fabrik işləyirdi. Şəhər işğal edildikdən sonra fabrik dağıdılıb. Bu gün xalq aləti əldə etmək istəyənlərin iki yolu var – ustalara müraciət etmək, ya da satışa çıxarılan istifadə olunmuş alətləri almaq. Bazarda yalnız yüksək keyfiyyətli alətlər var, amma onların ölçüləri, qurutma texnologiyaları, kəsimləri fərqlidir. Bu, alətin səsinə təsir göstərir.

Məsələ ondadır ki, hər bir usta öz ölçü və texnologiyaları ilə işləyir. Ustaların riayət edəcəyi vahid bir sistem yoxdur. Biz bir neçə istiqamətdə işləməliyik – söhbət vahid standartların hazırlanmasından və ustaların hazırlanmasından gedir. Bizim laboratoriyamızda ölçü sistemlərinin və tar, kamança əmsalların işlənib hazırlanması üzərində böyük elmi araşdırma işi həyata keçirilib. Amma ölkədə təkcə əsas ölçülərin deyil, həm də bütün komplektlərlə bağlı texniki tələblərin əksini tapacağı vahid qaydaları özündə birləşdirən milli standart yoxdur. Dünya təcrübəsinə baxsanız, simli, nəfəsli və klavişli alətlərin hazırlanması üzrə milli standartlar olduğunu görərsiniz. Rusiya Federasiyasının “QOST 24262-89-Piano, Texniki şərtlər” və ya “QOST 25992-83 – Dilli nəfəs alətləri” milli standartını nümunə göstərə bilərəm. Türkiyə ondan çox standart hazırlayıb və tətbiq edib, onlardan bəziləri bunlardır: TS 4395 Odun- Müzik aletleri yapımında kullanılan akçaağaç ve ladin odunu, TS 12890 Yetkili servisler - Müzik aletleri – Kurallar, TS 13263 Türk çalgıları - Telli çalgılar – Bağlama.

Ümumdünya Standartlaşdırma Təşkilatı (İSO) 2018-ci ildə musiqi alətləri ilə bağlı standartların işlənib hazırlanmasına kömək edən komissiya yaradıb. Biz bu məsələdə xeyli geridə qalırıq”.

Milli Konservatoriyanın prorektoru – sənətşünas Lalə Hüseynova Turan-a standartın zəruriliyindən danışıb.

“Standartlara birmənalı olaraq ehtiyac var. Bu, xalq alətlərinin istehsalı mütəxəssislərinin hazırlanması, ustalara peşə təliminin verilməsi üçün zəruridir. Bizdə ustaların sayı, demək olar ki, gündən-günə azalır. Standart istehsal edilmiş hər bir alətlər partiyasını və ya ayrıca bir aləti eyniləşdirməyə imkan verir, bu da vahid səs kanonlarına riayət olunmasını asanlaşdırır. Standart olsa biz həmişə milli sərvətimizi – Azərbaycan xalq alətlərini həmişə qoruyub saxlaya bilərik. Bundan başqa, mütəxəssislər hazırlamağımız üçün əsas olacaq bir standart olsa, bu, ayrı-ayrı ustaların maraqlarını qoruyacaq. Onlar qanunvericiliklə təsdiq edilmiş ixtisas əldə edə biləcəklər. Bu, gələcəkdə məşğulluq və ustaların pensiya təminatı məsələlərini həll edəcək”.

Turan Azərbaycan Standartlaşdırma İnstitutunun Yüngül Sənayenin Standartlaşdırılması Şöbəsinin rəisi Sehranə Rzayevadan da şərh alıb.

“Təşkilatımız ölkənin standartlaşdırma haqqında qanununu rəhbər tutur. Qanunda belə deyilir: dövlət standartının ilkin layihəsi dövlət orqanları (müəssisələri), hüquqi və fiziki şəxslər tərəfindən hazırlana və müvafiq texniki komitəyə təqdim edilə bilər. Dövlət standartı layihəsini hazırlayan subyektlər onun qəbul edilməsi zərurətini əsaslandırmalıdır”. Əlbəttə, belə bir təşəbbüslə bizə müraciət olunsa, institutumuz əlindən gələn köməkliyi göstərər”.

Azərbaycan milli alətlərinin hazırlanması standartına ehtiyac var – bu, hamıya aydındır. Onun hazırlanmasına, təsdiqinə və tətbiqinə başlamaq lazımdır. Həm də “Azərbaycan 2030: Ölkənin sosial-iqtisadi, inkişafının milli prioritetləri” proqramında yaxın on ildə həyata keçiriləcək beş əsas prioritet əksini tapıb. Onlardan biri işğaldan azad edilmiş ərazilərə böyük qayıdışdır. Şuşada alətlərin istehsalı bərpa edilmədən bu qayıdışı təsəvvür etmək mümkün deyil. Standartın mövcudluğu Azərbaycanın UNESCO-nun qeyri-maddi irs siyahısına daxil edilmiş tar və kamançanın istehsalı və onlarda ifa sənətinin sirlərin atadan oğula keçdiyi şifahi xalq yaradıcılığı kateqoriyasından peşəkar akademik sənət kateqoriyasına keçirilməsinə imkan verəcək.-0-