Media-icmal 01.10.18

İçməli su ehtiyatı məsələsi, əhaliyə qaz verilməsindəki fasilələr, neftin məqbul sayılan dünya qiyməti və s. məsələlər bugünki (01 oktyabr 2018-ci il) medianın aparcı mövzularındandır...

Müharibələrə səbəb olacaq "su qıtlığı"

"Azərbaycan" qəzeti "Su - hər damlasında həyat var" sərlövhəli məqalədə ölkənin su ehtiyatlarını və onun perspektivini dəyərləndirir.

Müəllif deyir ki, XX əsrdə elm və texnikanın hədsiz inkişafı, təbiətin həddən artıq istismara məruz qoyulması müxtəlif biçimlərdə insanların özünə ziyan vurur: "Alimlər sübut ediblər ki, qlobal istiləşmə insan fəaliyyətinin nəticəsidir. Bu gün bunun ziyanını çəkirik. Gələcək illərdə belə fəsadların nə səviyyədə olacağını indidən təsəvvür etmək mümkündür.Beynəlxalq Ekoenergetika Akademiyasının həqiqi üzvü, fəlsəfə elmləri doktoru Əziz Əbdüləziz deyir ki, dünyadakı qlobal problemlərdən biri də su çatışmazlığıdır".

Müəllif BMT-nin su resurslarının qiymətləndirilməsi üzrə ümumdünya proqramının məlumatına istinadən deyir ki, 2010-cu ildə dünyada şirin su qıtlığı artaraq 225-230 milyard kubmetr təşkil edib, 2025-ci ildə isə bu rəqəmin 6-9 dəfə artaraq 1,3-2 trilyon kubmetrə çatmaq ehtimalı var.

Müəllif ekspertlərə istinadən vurğulayır ki, şirin su qıtlığı dünyanı qanlı müharibələrə gətirib çıxara bilər.

Müəllif Azərbaycanın su ehtiyatları məhdud ölkələr sırasında yer aldığını deyir: "Azərbaycan arid zonada yerləşir, odur ki, su ehtiyatları olduqca məhduddur. Yerüstü su ehtiyatları 32,2 milyard kubmetrdir. Quraqlıq illərdə bu, 22,6 milyard kubmetrə qədər azalır.Yeraltı su ehtiyatları isə 5,2 milyard kubmetrdir. Onu da qeyd edək ki, Azərbaycanın yerüstü su ehtiyatlarının 70 faizi ölkə hüdudlarından kənarda formalaşır.Hazırda ölkə üzrə orta illik su çatışmazlığı 3,7, az sulu illərdə 4,75 kubkilometrdir".

Müəllif vurğulayır ki, Azərbaycanın erməni tərəfin nəzarətində olan ərazilərində 640 milyon kubmetr tutumu olan su anbarları qalıb.

Müəllif Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin açıqladığı son məlumata əsasən deyir ki, su ehtiyatları 1960-1990-cı illərdə 10 kubkilometrə yaxın idisə, son illərdə bu, azalaraq 9 kubkilometrə düşüb.

Müəllif bildirir ki, il ərzində orta hesabla götürülən suyun miqdarı 12,5 kubkilometr təşkil edir və gələcəkdə əhalinin sayının və suvarılan ərazinin artması ilə bağlı olaraq bu rəqəm daha da yüksək ola bilər.

Müəllifə görə, 1960-1990-cı illərlə müqayisədə son illərdə Kür, Qanıx və Araz çaylarının su ehtiyatları 30 faizə qədər azalır və nəticədə ölkəmizin ərazisinə bu çaylarla ildə cəmi 12-15 kubkilometr su daxil olur.

Müəllifin sözlərinə görə, Azərbaycanda su təhlükəsizliyinin təmin edilməsi istiqamətində mühüm işlər görülüb, 300 subartezian quyusunun qazılması nəzərdə tutulur, bunun 175-i istifadəyə verilib, son 15 ildə isə 2 mindən çox subartezian quyusu qazılaraq istifadəyə verilib, Taxtakörpü və Şəmkirçay, Tovuzçay, Göytəpə su anbarları tikilib.

Əhaliyə edilən "qaz qənaəti"

"Novoye Vremya" qəzetində isə "Hər şey müqayisədə dərk edilir. Daim qaz verilməsinin dayandırılması aysberqin ancaq görünən tərəfidir" sərlövhəli məqalə oxumaq olar.

Müəllif ölkə əhalisinə müntəzəm qaz verilməsində yaranan fasilələrin səbəblərini iqtisadçı-ekspert Natiq Cəfərli ilə araşdırır.

Müəllifin sözlərinə görə, əhaliyə qaz verilməsində fasilələr yaranması gündəlik təcrübəyə dönüb, çox zaman qaz operatorları bu fasilələri qaz xətlərindəki təmirlərlə izah edirlər, istehlakçılar isə qaz verilməsində həddindən artıq çox fasilə yaranmasından şikayətçidirlər.

Müəllifə görə, istehlakçılar üçün qaz verilməməsilə üz-üzə qalmaq dəhşətli deyil, belə ki, Bakının Suraxanı rayonu Bülbülə qəsəbəsinə 15 gün qaz verilməməsi də Nizami rayonu Qara Qarayev küçəsindəki təmirlə izah olundu.

Müəllif deyir ki, "Azəriqaz" əməkdaşları sayğac qutularını dəyişdirmək və s. kimi işləri başa çatdırıb getdikdən sonra paylayıcı şəbəkədə yanğına çevrilə biləcək qədər güclü qaz sızaması problemi yaranıb, "qaynar xəttə" xəbər edilib: "Yalnız doqquz saatdan sonra "Azəriqaz" işçiləri çağırılan yerə gəlib çıxıblar, qaz sızmasını müvəqqəti dayandıraraq sabah təmir briqadasının gəlib işləyəcəyini deyib gediblər. Göründüyü kimi, təmirçilərin işləri daha qorxulu nəticələrə səbəb ola bilər".

Ekspert Natiq Cəfərli isə deyir ki, qaz verilməsində yaranan müntəzəm fasilələrin səbəbi qaz istehsalı həcminin nəzərdə tutulan qaz ixracı həcmini üstələyə bilməməsidir: "Əhaliyə bu problemi həm də onlara ayrılan daxili qaz istehlakı həcminin çoxsaylı istilik təsərrüfatlarına və s. biznes qurumlarına verilməsi yaradır. Amma əsas səbəb artan qaz qıtlığıdır, belə ki, hasilat azalır, ixracı artan qaz və elektrik enerjisi üçün mənbələr lazımdır və məntiqi şəkildə qənaətin də əhalinin hesabına baş verdiyini düşünmək olar".

Ekspertin sözlərinə görə, həm artan daxili istehlak, həm Gürcüstan (1,866 milyard kubmetr SOCAR və 813 milyon kubmetr "Şahdəniz" hasilatı çərçivəsində) və həm də Türkiyə (6,5 milyard kubmetr) öhdəliyi müqabilində SOCAR-ın sərbəst qaz ehtiyatları yoxdur.

Müəllif deyir ki, daxili bazara 10 milayrd kubmetr daxil olur, onun əsas hissəsini energetika və sənaye sahəsi istifadə edir. 2 milyon abunəçiyə 3 milyard kubmetr qaz verilir ki, bu da hamıya çatmır, üstəlik qaz nəqli sahəsində itkilər rəsmi olaraq 700 milyon kubmetr göstərilir.

Məqbul sayılmayan bahalı neft qiyməti

"Yeni Müsavat" qəzetində isə "Neftin qiymətinin 60-70 dollar arasında olması daha məqbuldur" sərlövhəli məqalə diqqət cəlb edir.

Müəllif dünya bazarında neftin perspektiv bazar qiymətlərini Neft Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri İlham Şabanla müzakirə edir və bu məsələni neft ölkəsi olaraq Azərbaycan üçün də maraqlı sayır.

Müəllif deyir ki, Fransanın neft nəhəngi olan "Total" şirkətinin rəhbəri Patrik Piyanne neftin dünya bazar qiymətinin 100 dollara çata biləcəyini deyib.

Müəllifin sözlərinə görə, "Total şirkəti rəhbəri bunun heç də yaxşı hal olmadığını qeyd edib: "Mən bunun dünya iqtisadiyyatı, elə neft sənayesi üçün də yaxşı xəbər olduğuna əmin deyiləm. Bu gün dünyada baş verən hadisələrdə neftin qiymətinə təsir edən bir neçə mühüm element var ki, onlar arasında təklif çatışmazlığı, çatdırılmadakı fasilələrdir".

"Total" prezidentinin sözlərinə görə, qiymətin artması neftdən istifadəni azaldacaq, bu isə tələbatın düşməsi və qiymətlərin kəskin enişi ilə nəticələnə bilər.

Neft sahəsi üzrə ekspert İlham Şaban da hesab edir ki, neftin qiymətinin 100 dollaradək yüksəlməsi heç də müsbət hal deyil: "Bu barədə "Total" prezidentinin dedikləri ciddi maraq doğurur. O, haqlı olaraq qeyd edir ki, baha qiymət tələbatın azalmasına, həmçinin dünya ölkələrinin alternativ enerjiyə keçidlə bağlı fəaliyyətlərinin artmasına gətirib çıxaracaq. O cümlədən də dünya iqtisadiyyatında neftə olan tələbat azalacaq. Buna görə də qiymətin 60-70 dollar arasında olması daha məqbuldur".

İ.Şabanın sözlərinə görə, bazara təsir edən əsas amillər İran neftinin bazardan çıxması, Venesuelada hasilatın azalmasıdır.

Eskpert hesab edir ki, ABŞ-Çin ticarət müharibəsinin bazara təsiri çox cüzi ola bilər: "Beynəlxalq mərkəzlər Çin iqtisadiyyatında 1-2 faizlik azalma ehtimal edirlər. Bu isə tələbatın ciddi azalmayacağını göstərir".

İ.Şabanın fikrincə, neft istehsal edən ölkələrin əksəriyyəti aşağı qiymətlər şəraitində əvvəllər əldə etdikləri vəsaitlərdən səmərəli istifadə edib iqtisadiyyatlarını diversifikasiya etmədilər: "Bu baxımdan, yenidən yüksələn qiymətlərdən də nəsə əldə olunacağı real görünmür".