Media-icmal 03.10.2016

Ölkədə aparılan islahatlara beynəlxalq dəyər, Neft Fondundan büdcəyə transferlərin azalmasının səbəbi, rayon və şəhərlərin yerli xərclərinin kəskin azaldılması bugünkü medianın aparıcı mövzusudur.

Islahatlara beynəlxalq dəyər

“Azərbaycan” qəzeti “İqtisadi islahatlar beynəlxalq təşkilatların hesabatlarında yüksək dəyərləndirilir”( http://www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=106702) sərlövhəli məqalədə ölkədə gedən islahatlar müzakirə edilir.

Müəllif  deyir ki, Ümumdünya İqtisadi Forumu (ÜİF) Azərbaycann MDB və türkdilli dövlətlər arasında ən rəqabətli iqtisadiyyata malik olduğunu bildirir. 

Müəllifə görə, iqtisadiyyata xarici neqativ təsirlərin gücləndiyi hazırkı şəraitdə sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi, biznes mühitinin davamlı olaraq yaxşılaşdırılması ilə bağlı ölkədə həyata keçirilən sistemli tədbirlər böyük əhəmiyyət kəsb edir:  

“Respublikanın investisiya və sosialyönlü mahiyyət daşıyan milli inkişaf modeli əhalinin sosial rifah halının daha da yaxşılaşdırılması, faydalı məşğulluğunun təmin edilməsi, yeni iş yerlərinin açılması üçün sahibkarlığın hərtərəfli dəstəklənməsi kimi vacib məsələləri özündə ehtiva edir”.

Müəllif düşünür ki, ölkə iqtisadiyyatının xarici sərmayələr üçün  cəlbediciliyinin qorunması, sərmayələrin qeyri-neft sektoruna yönəldilməsi, regionların tarazlı inkişafı əsas prioritetlər sırasındadır. Müəllif vurğulayır ki,  bunun nəticəsidir ki, ötən 6 ayda qeyri-neft sənayesinin 2,4%, kənd təsərrüfatının 3,1% artıb, ölkəyə 6,3 milyard dollar sərmayə qoyulub.     

Müəllif  deyir ki, Azərbaycanın rəqabətyönlülüyə görə, ÜİF-i hesabatında  138 ölkə arasında 38-ci yerdə olması ölkədə əlverişli biznes mühitinin formalaşdırılmasından irəli gələn məsələdir. Müəllif deyir ki, ÜİF ölkələrin reytinqini müəyyənləşdirən zaman üç subindeksdən istifadə edir ki, bura “əsas tələblər”, “səmərəlilik” və “innovasiya faktorları” daxildir. Hesabata əsasən habelə, biznes mühiti üçün zərərli faktor sayılan korrupsiyaya qarşı mübarizədə Ümumdünya İqtisadi Forumu Azərbaycanın fəaliyyətini yüksək qiymətləndirib.

Müəllifin fikrincə, makroiqtisadi və maliyyə sabitliyinin dərinləşdirilməsi, habelə qlobal böhranın təsirlərinin zəiflədilməsi hökumətin fəaliyyətinin prioritet istiqamətlərindən birinə çevrilib.

Müəllif  bu uğurların əldə olunmasını təmin edən faktor kimi sahəvi dövlət proqramlarının hazırlanmasını və icrasını xüsusi nəzərə çatdırır və dövlət başçısı İlham Əliyevdən sitat gətirir: “Azərbaycan regionlarının inkişafı prioritet məsələ olaraq qalır. Bu təşəbbüsü 2004-cü ildə mən irəli sürmüşdüm və o gündən bu günə qədər bütün şəhərlər, rayonlar inkişaf edir, abadlaşır. Regional inkişaf proqramımız bizə imkan verir ki, ölkəmiz həm iqtisadi, həm coğrafi baxımdan çoxşaxəli şəkildə inkişaf etsin”.

Müəllif deyir ki, Azərbaycan bu gün qeyri-neft sektoruna əsaslanan iqtisadi inkişaf modelini prioritet seçib. Ölkədə qeyri-neft sektorunun inkişafı, sənaye müəssisələrinin yaradılması, respublikamızın xammal ixrac edən respublikadan elmtutumlu sənaye və informasiya texnologiyaları istehsalçısına, münbit turizm məkanına çevrilməsi məqsədinin reallığa çevrilməsi üçün bütün imkanlar səfərbərliyə alınıb.  

Müəllifə görə, makroiqtisadi və maliyyə sabitliyinin qorunmasının təmin edilməsi, dayanıqlı iqtisadi artımın və iqtisadiyyatın modernləşməsinə dəstək verən siyasətin dərinləşdirilməsi, qeyri-neft sektorunun davamlı inkişafına şərait yaradıb. Ümumdünya İqtisadi Forumunun 2016-2017-ci illər üzrə qlobal rəqabətqabiliyyətlilik hesabatında Azərbaycanla bağlı qiymətləndirmə də bu baxımdan əhəmiyyətlidir.

Neft Fondu təhlükəsizlik balışı ola bilmir

“Azadlıqinfo” “Neft Fondunun “havası” boşalır”  sərlövhəli məqalədə (http://www.azadliq.info/158851.html) ekspert Məhəmməd Talıblının düşüncələrinə yer verir.

Müəllif 2017-ci ilin dövlət büdcəsinə Dövlət Neft Fondundan götürülən vəsaitin məbləğinin 6,1 milyard manat olacağını deyir: “Bu məbləğ cari ilin dövlət büdcəsinə ediləcək transfer 7 milyard 615 milyon manatdan təxminən 1,5 milyard manat azdır. Deməli, DNF-dan dövlət büdcəsinə ediləcək transferin nisbətində 20 faiz azalma baş verəcək”.

Müəllif deyir ki, bəzi rəsmilər bunu büdcənin neftsiz ayaq üstə durmasına hazırlıq və asılılığın azalmasının bir məqsədyönlü siyasəti kimi xarakterizə etmək istəyirlər, amma bununla razı deyil. Müəllifə görə, təxminən 16 mlrd. (15,995 mlrd.) büdcənin 6,1 mlrd. manatının büdcənin heç bir səmərəli olmayan fiskal siyasəti hesabına təmin edilməsi az məbləğ deyil və bu büdcə gəlirlərinin 38,1 faizi deməkdir.  Müəllif  deyir ki, bu, həm də o deməkdir ki, bu trensfersiz büdcə ən yaxşı halda yalnız gəlirlərin 62 faizini təmin edə bilir.

Müəllif xatırladır ki, 2001-ci ildən başlayaraq ötən ilə qədər NF özünün gəlirlərinin 91 faizini dövlət büdcəsinə köçürməklə onun kəsr risklərinin aradan qaldırılmasını kompensasiya edib: “Demək, növbəti ildəki məbləğ ötən illə müqayisədə azalma kimi görünsə də amma NF-in yenicə yarandığı vaxtlarla müqayisədə 60 dəfə böyük həcmdə vəsaitin köçürülməsinə nail olur və NF-in gəlirlərinin büdcə vasitəsilə xərclənməsindən yararlana bilib”.

Müəllif  deyir ki, növbəti ildə dövlət DNF-in gəlirlərinin azalması fonunda büdcəyə köçürmələrdə də qənaət etməyə məcbur olacaq. Bu məqsədli olaraq tranferlərin limitləşmə siyasətinin məntiqi davamı yox, NF-in özünün gəlir mənbələrinin azalması ilə bağlıdır: “Necə deyərlər, çoxdan çox verirdi, indi də azdan az verəcək. Başqa sözlə, DNF əvvəlki illərdə dövlət büdcəsinin “təhlükəsizlik yastığı” idisə, indi onun özü “qəza” keçirdiyindən “havası” boşalıb”.

Rayon və şəhərlərin yerli xərcləri kəskin azaldılır

“Bizim Yol” qəzetində isə “Şəhər və rayonların yerli xərcləri 4-5 dəfə ixtisar olub” (http://www.bizimyol.info/news/85397.html) sərlövhəli məqalə oxumaq olar. 

Məqalədə 2017-ci il dövlət büdcəsi gəlirlərinin tərkib hissəsi olan yerli gəlirlərin 642,4 mln. manat proqnozlaşdırıldığı deyilir. Məqalədə deyilir ki, gələn il yerli xərcləri tənzimləmək üçün dövlət büdcəsindən ayrılan  dotasiyalar ın xüsusi çəkisi 10,6 faiz təşkil edir ki, bu da bu il ilə müqayisədə 743,5 mln. manat və ya 42,7% azdır. Məqalədə həm də gələn ildən 33 rayonun xərclərini öz gəlirləri hesabına təmin edəcəyi xatırladılır: “Növbəti il dövlət büdcəsinin yerli xərcləri 718,270 mln. manat məbləğində proqnozlaşdırılır ki, bu da 2016-cı illə müqayisədə 820,011 mln. manat və ya 53,% faiz azdır”.

Müəllif deyir ki, gələn ilin dövlət büdcəsində yerli xərclər bölümündə Bakı şəhərinə 198,571 mln. manat nəzərdə tutulur. 2016-cı ilin dövlət büdcəsində bu məbləğ 210 395 543 manat təşkil edir ki, bu 11 824 543 manat və ya 5,6 faiz azalma deməkdir. Gəncə üzrə bu azalma 44,2 faiz, Sumqayıt 37,1 faizlik azaıma deməkdir. Bir ixtisar var.  Mingəçevir şəhəri üzrə isə bu azalma 33,7 faiz təşkil edir.  

Müəllif deyir ki, Şəki şəhəri üzrə azalma artıq faizlə yox, dəfə ilədir və bu 2,4 dəfə azaldılıb. Lənkəran üzrə isə bu azalma 2,5 dəfədən çoxdur. Abşeronda bu azalma 2,8 dəfə, Ağdam üzrə isə 3,8 dəfə təşkil edir. Müəllif digər rayon və şəhərlərin adlarını çəkir, ixtisarların 2,7 dəfədən az olmadığını bildirir.

Müəllif büdcə layihəsinə əsasən gələn ilin dövlət büdcəsində ümumilikdə 66 şəhər və rayonun yerli xərclərinin əhəmiyyətli şəkildə azaldıldığını vurğulayır.  

Müəlif qeyd edir ki, Maliyyə Nazirliyi xərclərin azaldılmasının əsas səbəbi kimi təhsil (məktəbəqədər uşaq müəssisələrinin maliyyələşdirilməsi xərcləri istisna olmaqla) və mədəniyyət, incəsənət, informasiya, bədən tərbiyəsi sahəsində fəaliyyət xərclərinin yerli xərclərdən çıxarılaraq mərkəzləşdirilmiş xərclərə aid edilməsini göstərir.