Media-icmal 12.06.19

Azərbaycan qazının Avropaya nəqli, ölkə təhsilinin iqtisadi faydalılıq əmsalı, özəl provayderlərin fəaliyyəti ətrafında müzakirələr və s. məsələlər bugünkü (12 iyun, 2019-cu il) medianın aparıcı mövzularındandır.

Azərbaycan qazının Avropa "yolu"

"Azərbaycan" qəzeti "Cənub" qaz dəhlizinin birləşdirici halqası" sərlövhəli məqalədə TANAP qaz kəmərinin fəaliyyətini qiymətləndirir.

Müəllif vurğulayır ki, 2018-ci il iyunun 12-də Əskişəhərdə (Türkiyə) TANAP-ın (Transanadolu Qaz Boru Kəməri) istifadəyə verilməsinin rəsmi açılışı olub, həmin mərasimdə "Cənub" qaz dəhlizinin tərkib hissəsi olan TANAP-ın işə düşməsi mühüm tarixi hadisə kimi dəyərləndirilib.

Müəllifə görə, TANAP-ın uğuru eləcə də Azərbaycanın təşəbbüsü və liderliyi ilə həyata keçirilən "Cənub" qaz dəhlizinin bütövlükdə müvəffəqiyyətlə başa çatacağına bir zəmanətdir.

Müllif deyir ki, TANAP təkcə ölkə və region üçün yox, bütün Avrasiya məkanı üçün önəm daşıyan layihədir, məlum olduğu kimi, "Cənub" qaz dəhlizi 7 ölkənin, çoxsaylı şirkətlərin sıx əməkdaşlığı nəticəsində gerçəkləşir, TANAP belə bir önəmli dəhlizin ən böyük hissəsidir.

Müəllifə görə, dünyada qaza tələbat ildən-ilə artır, istismarda olan qaz yataqlarının ehtiyatları getdikcə azalır, yeni yataqlar heç də tez-tez kəşf olunmur, bu mənada Xəzərin Azərbaycan sektorundakı "Şahdəniz" qaz-kondensat yatağının 1,2 trilyon kubmetr ehtiyatı Avropaya məhz "Cənub" qaz dəhlizi ilə çatdırılacaq.

Müəllif dövlət başçısı İlham Əliyevin də bu günlərdə Bakıda keçirilən 26-cı neft-qaz sərgisində TANAP-ın roluna toxunaraq bu layihəni "Cənub" qaz dəhlizinin önəmli hissəsi adlandırdığını diqqətə çatdırıb.

Daha sonra müəllif Azərbaycan qazını Avropaya nəql edəcək "Cənub" qaz dəhlizinin parametrləri barədə deyir ki, dörd hissədən ibarət olan layihənin üç hissəsi reallaşıb, TANAP Azərbaycan qazını Gürcüstan-Türkiyə sərhədində Cənubi Qafqaz Boru Kəmərindən (CQBK) qəbul edir, Türkiyə-Yunanıstan sərhədindəki Kipoi məntəqəsində TAP-a (Transadriatik Qaz Boru Kəməri) qovuşur və buna görə TANAP-ı "Cənub" qaz dəhlizinin "birləşdirici həlqəsi" adlandırırlar.

Müəllif deyir ki, TAP-ın çəkilişi uğurla yekunlaşmaqdadır və 2020-ci ildə bu boru xətti TANAP-la nəql olunan mavi yanacağı qəbul edəcək, "Cənub" qaz dəhlizində Azərbaycan, Gürcüstan, Türkiyə, Yunanıstan, Bolqarıstan, İtaliya və Albaniya iştirak edir və bu layihədə maraqlı olan bəzi ölkələr də var.

Müəllif məqaləni TANAP-ın əhəmiyyəti barədə dövlət başçısı İlham Əliyevdən sitat gətirməklə sonlandırır: "TANAP-ın istifadəyə verilməsi Türkiyə-Azərbaycan qardaşlığının növbəti təzahürüdür. TANAP tarixi layihədir. Bu gün biz XXI əsrin enerji tarixini birlikdə yazırıq. Bu tarix işbirliyi tarixidir, bu tarix sabitlik tarixidir. Enerji layihələrimiz bölgəmizə sabitlik gətirir. Bu layihələrdə iştirak edən bütün ölkələr, bütün şirkətlər fayda görür, xalqlar fayda görür".

60 min nəfərin ümidinə qalan 10 milyon

"Yeni Sabah.az"da isə "İqtisadi anatomiyası belə olan sistemdə təhsil inkişaf edə bilməz -ekspert" sərlövhəli məqalə oxumaq olar.

Müəllif Azərbaycanda təhsilin iqtisadi əsaslarını və faydalılıq əmsalını iqtisadçı-ekspert Natiq Cəfərli ilə müzakirə edir.

Müəllifin deməsinə görə, N.Cəfərli təhsili istənilən dövlətin ən vacib, hətta varolma məsələsi adlandırır, inkişaf etmiş ölkələrdə ali təhsilli vətəndaşın öz iş həyatında ortalama ölkəsinə 1 mln. dollar qazandırdığını vurğulayır: "Söhbət tək vergilərdən getmir, savadlı vətəndaşların iqtisadi təşəbbüskarlığı, elmi kəşfləri, yeni ideyaları ölkələrə pul qazandırır, dövlətləri inkişaf etdirir". N.Cəfərli "Yeni sabah"a açıqlamasında bunu bildirir.

Azərbaycanda təhsil mühitinə və faydalılığına gəlincə, N.Cəfərli deyir ki, Azərbaycanda təhsil sistemi bərbaddır, amma bu nəticədir, belə sistemdə yaxşı təhsil sistemi ola bilməz: "Çünki məmləkətdə iqtisadi azadlıq və təşəbbüskarlıqlar boğulur, son elmi "kəşf" isə Məşədi İbad rəqsi ifa edən robot olub - elə oyuncaqları Çində kütləvi istehsal edib 30 dollara satırlar".

Ekspert hesab edir ki, təhsilin keyfiyyəti həm də əmək bazarından, şirkətlərin rəqabətli mühitdə çalışmasından da asılıdr.

"Hazırda bir nəfər şagirdin 1-ci sinifdən 11-ci sinfə qədər oxumasına büdcədən ildə 1100 manat, cəmi 12100 manat pul ayrılır, şagird ali məktəbin pulsuz təhsilinə düşsə (söhbət savadlı şagirdlərdən gedir) ildə büdcədən 2300 manat, yəni 4 ilə 9200 manat pul sərf edilir. Deməli, büdcə 1 mütəxəssis yetişdirmək üçün 21300 manat pul xərcləyir".

N.Cəfərliyə görə, əksər məzunlar əmək fəaliyyəti zamanı heç nə istehsal etməyən, maddi nemət və əlavə dəyər yaratmayan məmur olmağa can atır: "Ölkədə hamı dövlət - hökumət işi istəyir, çünki sabit və babat maaşı var, hamı məmura hörmət edir, arada "çax-çux" şansı da yaranır. Həmin tələbə universiteti bitirir, qohum-əqraba dəstəyi ilə nazirliklərin birinə işə düzəlir, təqaüd yaşına qədər işləsə büdcədən 40 ilə (orta aylıq maaşı götürsək) 300 min maaş alır. Beləliklə, 1 yaxşı oxuyan şagird-tələbə dövlət büdcəsinə 325000 manata başa gəlir, iş həyatı zamanı heç nə istehsal etmir, maddi nemət və əlavə dəyər yaratmır".

Ekspert əlavə edir ki, ölkədə rəsmi çalışanların sayı 1 mln. 580 min nəfərdir, bunun 900 min nəfəri məhz büdcənin üzərində oturub, 1 mln. 300 min nəfər təqaüdçü da var: "Onları da nəzərə alsaq, məmləkətin neft sahəsində tər tökən cəmi 60 min insandan asılı olduğu üzə çıxacaq. Bir tək onlar Allahın verdiyi maddi neməti istehsal edib məmləkəti saxlayırlar. İqtisadi anatomiyası belə olan sistemdə təhsil inkişaf edə bilməz, bu, mümkün deyil", - eskpert qənaətini ifadə edir.

Hətta qonşuların 3-4 il öncə imtina etdiyi texnika ilə...

"Yeni Müsavat" qəzetində isə "Özəl provayderlər İnternet bazarından sıxışdırılır - araşdırma" sərlövhəli məqalə diqqəti çəkir.

Müəllif son vaxtlar Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi və bu quruma məxsus "AzTelekom" və "BakTelekom" dövlət operatorlarının inhisarçı mövqeyindən sui-istifadə etməklə özəl provayderləri sıxışdırmalarına dair məlumatlarla bağlı ekspert Osman Gündüzlə söhbətləşir.

Müəllifin deməsinə görə, özəl provayderlərdən biri "yeni.müsavat"a açıqlamasında telefon-kabel quyularından özəl provayderlərin istifadəsinin məhdudlaşdırılması, özəl provayderlərin binaları kabelləşdirməsinə əngəl yaradlması barədə danışırlar: "Bakıdakı bütün telefon-kabel quyuları "BakTelekom"un əlindədir. Ən müxtəlif yollarla özəl provayderlərin bu quyulardan istifadə edərək kabel çəkməsinə icazə vermirlər. İcazə verəndə də elə yüksək qiymətlər tətbiq edirlər ki, onlarla kabel çəkmək, ümumiyyətlə, sərfəli olmur", -provayderlər belə bildirirlər .

"Multimedia" İnformasiya Sistemləri və Texnologiyaları Mərkəzinin direktoru, Azərbaycan İnternet Forumunun prezidenti Osman Gündüz də isə "Yeni Müsavat"a bildirir ki, "AzTelekom" dövlət operatoru faktiki "müştəri oğurluğu" ilə məşğuldur, son günlər bu dövlət operatoru özəl provayderlərin minlərlə müştərisini qeyri-qanuni olaraq öz şəbəkələrinə keçirib: "Bu, necə baş verir? Deməli, Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi Çindən dövlət vəsaiti hesabına balaca, kiçik tutumlu ONU tipli mini ATS-lər (köməkçi ATS-lər) gətirib. Bu ATS-lər istifadəçilərə daha yaxın ərazilərdə fiber-optik xətt üzərindən quraşdırılır. Yəni, hazırda mövcud olan ATS-lərlə müştəri arasında daha bir köməkçi ATS qurulur. Lakin bundan o tərəfi, yəni müştəriyədək olan məsafə isə yenə də adi mis kabel üzərində olan, köhnə ADSL texnologiya əsasında İnternet xidməti olacaq" deyə O.Gündüz bildirir.

O.Gündüzün deməsinə görə, indiki anda bu, sadəcə, biabırçılıqdır, dünyanın inkişaf etmiş ölkələri çoxdan, qonşu ölkələr isə 3-4 ildir ki, bundan imtina edib, sonuncu dəfə 7-8 il bundan öncə BTRİB bu texnologiyadan istifadə edirdi. Sual oluna bilər ki, bəs burada "innovasiya" haradadır?

O.Gündüzə görə, bu yeniliyin "innovasiya" tərəfi odir ki, bununla özəl provayderlərin müştərisini ələ keçirmək üçün unikal imkan yaranır, belə ki, yeni ATS-lərdə özəl provayderlərin öz avadanlıqlarını yerləşdirmək imkanı yoxdur.

O.Gündüz deyir ki, daha bir problem də var, belə ki, ölkədə İnternetin "topdansatışı" ilə məşğul olan əsas provayder "Delta Telekom" dövlət operatorlarına qiymətlərin 70 faiz endirilməsini təklif edib: "Lakin hələ də Nəqliyyat, Rabitə Yüksək texnologiyalar Nazriliyi və tabeliyindəki olan, İnternet bazarın 50 faizinə nəzarət edən dövlət provayderləri "Delta Telekom"un təklifinə cavab verməyib: "Bu, o deməkdir ki, dövlət provayderləri qiyməti endirmək istəmirlər. Əksinə, özəl provayderlərin müştərilərini də qeyri-qanuni olaraq özlərinə keçirərək inhisarçılığı gücləndirirlər. Səmimi deyirəm, analoqu olmayan situasiyadır".