Media-icmal 15.08.18

Xəzərin hüquqi statusu ilə bağlı Konvensiyaya deputatların baxışları, manatın üzən məzənnəyə keçirilməsi iddiaları, Aİ-92 markalı benzinin bahalaşa bilməsi ehtimalı və s. məsələlər bugünkü (15 avqust, 2018-ci il) medianın aparıcı mövzularımdandır.

Konvensiyaya deputat dəyərləndirmələri

"Azərbaycan" qəzeti "Xəzər vacib nəqliyyat arteriyasına çevrilir" sərlövhəli məqalədə Xəzər dənizinin hüquqi statusunu müəyyən edən Konvensiyanın mahiyyətini deputatlarla dəyərləndirir.

Müəllif Konvensiyanın 2018-ci il avqustun 12-də Qazaxıstanın Aktau şəhərində 5 Xəzəryanı dövlətin (Azərbaycan, İran, Qazaxıstan, Rusiya və Türkiyə) dövlət başçılarının V zirvə toplantısında imzalandığını bildidir: "Konvensiya 24 maddədən ibarətdir, burada ərazi suları, dəniz sərhədləri, dənizin dibinin bölgüsü, naviqasiya qaydaları, balıq ovu hüquqları, ətraf mühitin qorunması, dəniz elmi tədqiqatları, hərbi əməkdaşlıq məsələləri, dənizin sərvətlərindən istifadə və başqa məqamların tənzimlənməsi yer alır".

Milli Məclisin deputatı Aydın Mirzəzadə konvensiyanın imzalanmasını tarixi hadisə və Xəzəryanı 5 dövlətin maraqlarına uyğun hesab edir: "Razılaşmaya əsasən hər bir ölkənin sahilinə yaxın hissədə milli sərhədləri müəyyənləşdirilməklə Xəzər dənizi ümumi su gəmilərinin hərəkəti üçün açıq elan edildi".

A.Mirzəzadəyə görə, sənədə tərəflərin dənizin dibi, təbii ehtiyatların bölüşdürülməsi ilə bağlı məsələlərdə ikitərəfli razılaşmalar əldə etməsi bəndinin salınması mübahisəli məsələlərdən qaçmaq, diqqətin fikir ayrılığına yox, əldə edilmiş razılığa yönəldilməsi üçündür.

Deputat Elman Məmmədov isə hesab edir ki, konvensiyanın imzalanması 5 sahil ölkəsi üçün dönüş nöqtəsidir və Xəzəryanı dövlətlər arasında olan bütün sahələrdə əməkdaşlığın daha da inkişaf etməsinə səbəb olacaq: "Bu müqavilələr həm iqtisadi, siyasi, hərbi sahədə, həm də ekologiya sahəsində xeyirli olacaq. Azərbaycanın ortaya qoyduğu şərtlərin əksəriyyəti sənəddə öz əksini tapdı".

E.Məmmədova görə, sənədin imzalanması eyni zamanda regional əməkdaşlıq və regional təhlükəsizliyin əsas şərtlərindən birinə çevrilib.

Deputat Tahir Mirkişiliyə görə isə, sənəd regionda neft və qaz ehtiyatlarının kəşfiyyatı, hasilatı və nəqlini xeyli asanlaşdıracaq, su resurslarından istifadəni tənzimləyəcək: "...dəniz-gölün bölünməsinin ümumi prinsipləri müəyyən olunub və indən sonra qonşu tərəflər arasında olan konfliktlər ikitərəfli qaydada həll edilməlidir, beştərəfli yox".

T.Mirkişili deyir ki, konvensiya bütün məsələləri həll etməsə də, ümumi yanaşma baxımından çöx önəmlidir və Azərbaycanın illər boyunca irəli sürdüyü mövqe ilə üst-üstə düşür.

Deputata görə, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun dəniz davamı olan Xəzər dənizində tranzit nəqliyyat imkanlarının artması Azərbaycanın əlavə iqtisadi maraqlarının təmin olunması anlamına gəlir.

"Üzən manatmı", yoxsa...

"Marja.az"da isə "Manatı üzdürək, ya yox?" sərlövhəli məqalə oxumaq olar.

Müəllif Türkiyə və Rusiyanın milli valyutalarının kəskin ucuzlaşması ilə Azərbaycanda yenidən devalvasiya və ya manatın ucuzlaşacağı mövzusunun gündəmin əsas məsələsinə döndüyünü bildirir.

Müəllif deyir ki, bir çoxları manatın mərhələli şəkildə ucuzlaşdırılmasının vaxtının keçdiyi, bir çoxları isə Azərbaycanın tədiyyə balansında profisit (ölkəyə daxil olan valyuta, çıxan valyutanı üstələyir) , o cümlədən xarici ticarət əməliyyatlrında müsbət saldo (ümumi ixrac ümumi idxalı üstələyir) olduğundan manatın ucuzlaşdırılmayacağı iddiasındadırlar.

Müəllifə görə, devalvasiya adətən iki məqsəd üçün xarici ticarət kəsirinin azaldılması və ixracın təşviqi və yerli istehsalçıların xarici bazarlarda rəqabət gücünün artırılması üçün edilir.

Yazıda deyilir ki, Azərbaycanın xarici ticarətdə kəsiri yoxdur və Gömrük Komitəsinin məlumatına görə, 2018-ci ilin yanvar-iyul ayları ərzində idxal əməliyyatları üzrə 5 milyard 776 milyon ABŞ dolları, ixrac əməliyyatları üzrə 10 milyard 748 milyon ABŞ dolları ticarət qeydə alınıb".

Müəllif vurğulayır ki, müsbət saldo 4 milyard 972 milyon dollar olub (və ya ümumi ixrac ümumi idxalı 4 milyard 972 milyon dollar üstələyib).

Müəllif deyir ki, bahalaşan neftin hesabına Azərbaycanın tədiyyə balansı da profisitlidir. Belə ki, cari ilin ilk rübündə Azərbaycanın tədiyyə balansında 1,1 milyard dollar profisit mövcud idi: "Tədiyə balansına və xarici ticarətə baxdıqda manatın ucuzlaşdırılmasına ehtiyac olmadığı görünür, çünki kəsir mövcud deyil".

Amma müəllif iddia edir ki, profisitə çox da sevinmək lazım deyil, çünki bu profisit şaxələnmiş qeyri-neft sektorunun yox, yüksək neft qiymətinin hesabına yaranıb və qiymətlərin qəfil enişi ölkədə çətin iqtisadi durum yaradar.

Yazı müəllifi xatırladır ki, 2015-ci ildəki devalvasiyalara qədər də vəziyyət indikinə bənzər idi, yəni, manatın məzənnəsi sabit idi, neftin qiyməti yüksəkdi, amma iki devalvasiya baş verdi.

Müəllifə görə, istehsal və ixracın təşviqi yollarından biri də milli valyutanın ucuzlaşdırılmasıdır, bəzi hallarda milli valyutanın sabit məzənnədə olması, dövlətin yerli istehsalçılara dəstəyinin faydasını azalda bilər, həm də milli valyutası dollara nisbətdə ucuzlaşan ölkələrin istehsalçıları xarici bazarlarda daha rəqabətə davamlı olurlar, sabit valyutaya malik ölkələr isə xarici bazarları itirirlər.

Müəllif iddia edir ki, Azərbaycan şirkətlərinin xarici bazarlarda uduzduqlarına dair işarələr də var və onlar ixraca elə də maraq göstərmirlər.

Məqalə müəllifi hesab edir ki, Azərbaycan neft profisitinə arxayınlaşıb ixracı arxa plana keçirməməlidir: "Həqiqətən ehtiyac varsa, məzənnənin müəyyən dəhliz çərçivəsində yüksəltməkdən qorxmamalı, hökumətin təşviqlərinə bu yolla da dəstək verilməlidir. Əks halda, böyük məbləğdə valyuta gəlirləri əldə edən şirkətlərimiz olmayacaqdır".

Amma müəllif həm də sual edir ki, yüksək neft qiymətinə arxayın olaraq manatın məzənnəsini nə zamana kimi sabit saxlamaq olar: "Daima neft qiymətlərinin yüksək qalmasına dua edib, xarici biznesləri maliyyələşdirəcəyik?! Öz istehsalımızı və ixracımızı nə vaxt artıracağıq? Əgər sabit məzənnə qeyri-neft ixracı üçün risk yaradırsa buna göz yumulmalıdır?".

Müəllif deyir ki, Mərkəzi Bank artıq risklərin mövcud olduğunu bəyan edərək hökumətə tələsmək çağırışı edib, hökumət daha təsirli addımlar ataraq qeyri-neft ixracının ciddi artımına nail olmalı və bazara yeni valyuta satıcıları daxil olmalıdır: "Belə olan vəziyyətdə manat tam üzən məzənnədə ola bilər. Əks halda, uzun illər adı idarə olunan üzən məzənnə, əslində isə sabit olan rejimdə qalmalı olacağıq. Amma bu da risklidir. Kim zəmanət verə bilər ki, bir daha sabah neft ucuzlaşmayacaq? Bu, bir il və ya üç il sonra da baş verə bilər".

Müəllifə görə, bu səbəbdən bir daha böhran yaşamamaq üçün itki verməli olsaq da yavaş-yavaş üzən məzənnə rejiminə keçərək bu rejimə öyrəşməliyik.

Azərbaycana turist axını da manatın ucuzalaşdırılmasını tələb edir. Xarici valyuta ilə ölkəmizə gələn qonaq manat ilə ifadədə daha çox xərcləyə bilir.

Müəllif iddia edir ki, ölkədə yenidən idxal iqtisadiyyatına çevrilmək thlükəsi var, cəsarətli addımlar atmağın isə vaxtı keçir : "Bu hazırlıq zamanı, "neft-qaz yoxsa, qeyri-neft sektoru?", "sabit məzənnə, yoxsa üzən məzənnə rejimi?" suallarına ən doğru cavabı ortalığa qoymalıyıq. "Yuxarı baxırsan bığ, aşağı baxırsan saqqal" vəziyyətindəyik. Bığdan, yoxsa saqqaldan qurban verəcəyimizi seçməliyik".

Ekspert: Hökumət istəsə...

"Müsavat.com" saytında isə "Benzin bahalacaqmı: iqtisadi əsaslandırma, və rəy sərlövhəli məqalə oxumaq olar.

Müəllif bəzi benzin markalarının satış qiymətlərindəki dəyişikliklər və bunun Azərbaycanda ən kütləvi istifadə olunan Aİ-92 markalı benzinin qiymətinə təsir edə biləcəyi ehtimalını ekspert İlham Şabanla dəyərləndirir.

Müəllif deyir ki, bu günlərdə "Premium Euro-95" və "Super Euro-98" markalı avtomobil benzinlərinin qiymətinin artırılması barədə mülahizələr yürüdülürdü: "Azərbaycana idxal olunan "Premium Euro-95" markalı avtomobil benzininin hər litri hazırda orta hesabla, təxminən 1.35-1.4 AZN-ə başa gəlir.

Hazırda Azərbaycandakı yanacaqdoldurma məntəqələrində "Premium Euro-95" markalı avtomobil benzininin pərakəndə satış qiyməti hər litr üçün 1.25 AZN (0.74 ABŞ dolları), "Super Euro-98" markalı avtomobil benzinin pərakəndə satış qiyməti hər litr üçün 1.5 AZN (0.88 ABŞ dolları) təşkil edir".

Müəllifə görə, Azərbaycanda bu benzin növlərinin qiymətinin formalaşmasına dünya bazarındakı mövcud qiymətlər birbaşa təsir göstərir, çünki bu yerli istehsal yox, ölkəyə idxal olunan benzin növləridir və dünya qiymətlərilə tənzimlənir.

Müəllif deyir ki, Aİ-92 isə ölkədə istehsal olunan və kütləvi istehlak edilən markadır, onun bahalaşa bilməsi bir qayda olaraq, ardınca digər sahələrdə də qiymət artımlarını gətirir və bu baxımdan, Aİ-92 həm də əhalinin sosial vəziyyətinə birbaşa təsiri olan məhsullardandır.

Neft Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri İlham Şaban isə deyir ki, bazar iqtisadiyyatı şəraitində hər hansı məhsulun dəyəri artan zaman ondan istehsal olunan digər məhsulların da bahalaşması qaçılmaz olur: "Aİ-95 və 98-in qiyməti sonuncu dəfə artanda - 2017-ci ilin noyabrında neftin dünya bazarında qiyməti 60 dollar civarında idi. 2018-ci ilin yanvarından isə qiymət 70 dolları keçib".

Ekspert vurğyulayır ki, İrana qarşı sanksiyalara dair məlumatlar yayıldıqdan sonra isə qiymət neftin qiyməti 80 dollara yaxınlaşıb.

İ.Şaban deyir ki, əksər ölkələrdə benzinin maya dəyərinin tərkibi dəqiqliklə ictimaiyyətə açıqlanır və hətta Rusiyada da belə açıqlama verilir: "Yəni, bilmək olur ki, satılan benzinin qiymətində vergilərin payı nə qədərdir, nəqliyyat xərclərinin, xammalın payı nə qədərdir".

Ekspert Azərbaycanda belə məlumatların ictimaiyyətə açıqlanmadığını bildirir: "Heç bilmək olmur ki, SOCAR-ın neft emalı zavodu neftin tonunu, litrini neçəyə alır, benzinin maya dəyərində onun payı nə qədərdir. Bir ildə hər operator şirkət nə qədər benzin satır, nə qədər qazanc əldə edir".

Konkret olaraq Aİ-92 markalı benzinin bahalaşması mümkünlüyünə gəlincə, İ.Şaban konkret fikir söyləməyin mümkün olmadığını deyir: "Bizdə bu sahədə dövlət tənzimləməsidir, bazar iqtisadiyyatı mövcud deyil. Ona görə də heç nəyi istisna etmək, birmənalı fikir yürütmək mümkün deyil. Hökumət istəsə qaldıracaq, istəməsə yox..."