Media-icmal 15.08.19

"Əsrin müqaviləsi"nin Azərbaycana iqtisadi mənfəətləri, Rusiya və İranın Transxəzər qaz kəmərinin çəkilişinə olan etirazına münasibət, Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafına baxış və digər məsələlər bugünki medianın aparıcı mövzularındandır...

Azərbaycana xidmət edən layihə

"Azərbaycan" qəzeti "25 ildir Azərbaycana xidmət edən layihə" sərlövhəli məqalədə Xəzərin Azərbaycan sektorundakı "Azəri", "Çıraq" və "Dərinsulu Günəşli" (AÇG) yataqlarının xarici şirkətlərlə birgə işlənməsi üçün sazişin imzalanmasından ötən 25 illik bir dövrü dəyərləndirir.

Müəllif vurğulayır ki, sonradan "əsrin müqaviləsi" kimi məşhurlaşan bu sazişin bir çoxları uğur qazanacağına inanmırdı, amma Heydər Əliyev diplomatiyası qarşıda duran məqsədə nail olmaq imkanı yaratdı.

Yazıda deyilir ki, dünyanın ən tanınmış neft şirkətləri məhz H.Əliyevin qətiyyətinə, dövlətçilik təcrübəsinə, beynəlxalq aləmdəki nüfuzuna arxalanaraq Azərbaycanda konsorsium yaratdılar və "Azəri-Çıraq-Günəşli" (AÇG) kimi nəhəng yataqların işlənməsi üçün sərmayə yatırdılar.

Müəllif bununla bağlı Prezident İlham Əliyevdən sitat da gətirir: "Mən o dövrü çox yaxşı xatırlayıram. Həmin illərdə Azərbaycana sərmayə qoymaq istəyən şirkətlərin sayı o qədər də çox deyildi. Çünki Azərbaycan dünyada riskli bir ölkə kimi tanınırdı və əlbəttə, buraya böyük həcmdə kapital qoyuluşunun cəlb edilməsi çoxlu səylər, siyasi məharət, uzaqgörənlik tələb edirdi. Bütün bu məsələlər öz həllini tapdı. "Əsrin müqaviləsi"nin imzalanması Heydər Əliyevin neft strategiyasının başlanması demək idi".

Müəllifə görə, müəllifi H.Əliyev olan yeni neft strategiyası Azərbaycanın müasir tarixində müstəsna rol oynadı, "əsrin müqaviləsi" Azərbaycan üçün beynəlxalq inteqrasiyanın başlanğıcı oldu və iqtisadiyyatın uzunmüddətli inkişaf istiqamətlərini müəyyən etdi.

Yazıda vurğulanır ki, o zamandan Azərbaycanın təşəbbüsü ilə regionda neft-qaz, habelə infrastruktur sahəsində bir sıra transmilli layihələr həyata keçirilib, ölkə regional əməkdaşlıq məsələlərində konstruktiv rol oynayaraq bütün dünyanın tanıdığı etibarlı tərəfdaşa çevrilib.

Müəllif deyir ki, AÇG yataqları üzrə saziş 30 illik müddət üçün imzalanmışdı, bu saziş çərçivəsində ilkin neft 1997-ci ilin noyabr ayında "Çıraq" platformasından çıxarıldı. 2005-ci ilin fevralında "Azəri" yatağının mərkəzi, 2006-cı ilin ilk günlərində qərb və həmin ilin sonunda şərq hissəsi neft verdi. "Dərinsulu Günəşli" yatağı 2008-ci ilin yazından istismar olunur. 2014-cü ilin yanvar ayından "Qərbi Çıraq"dan da neft hasil edilir.

Məqalədə vurğulanır ki, zaman AÇG yataqlarının imkanlarının daha geniş olduğunu göstərdi və 2017-ci ilin sentyabrında "əsrin müqaviləsi"nin müddəti 2050-ci ilin əvvəllərinədək uzadıldı və bu saziş "Yeni əsrin müqaviləsi" adlandırıldı.

Müəllif bildirir ki, AÇG Azərbaycana gəlir gətirməkdə davam edir, 1997-ci ilin sonundan 2018-ci ilin sonunadək bu yataqlardan hasil edilən neftin həcmi 3,5 milyard barel olub.

Yazının sonunda isə oxuyuruq: "Bütün bunların sayəsində indi Azərbaycan iri həcmdə neft və qaz ixrac edən ölkələr sırasında layiqli yer tutur. Sürətli sosial-iqtisadi yüksəliş dövrünü yaşayan ölkəmizin dinamik inkişafı nəticəsində əldə edilən nailiyyətlər milli iqtisadiyyatı şaxələndirməklə bütün sahələrdə, o cümlədən qeyri-neft sektorunda əsaslı irəliləyişə gətirib çıxarmışdır".

"Transxəzər"ə etirazın səbəbləri

"Moderator.az"da isə "Rusiya sizin etirazı milçək vızıltısı hesab edər, etiraz edən dilinizi dibindən qoparardı..." sərlövhəli məqalə diqqət cəlb edir.

Müəllif avqustun 11-12-də Türkmənistanda keçirilmiş I Xəzər İqtisadi Forumunda Rusiya və İranın Xəzərin dibi ilə Türkmənistandan Azərbaycana qaz kəmərinin çəkilişinə ekoloji məsələləri əsas gətirərək etiraz etməsini deputat Qüdrət Həsənquliyevlə müzakirə edir.

Q.Həsənquliyev ingilis dilində cinayət xarekterli əməli özündə ehtiva edən "bullying" sözü olduğunu, mənasının isə məktəblərdə fiziki baxımdan güclü olan xuliqanların zəif uşaqları qorxudub dəhşətə salması, öz iradələrini onlara qəbul etdirməsi olduğunu bildirir.

Daha sonra isə deputat deyir: "Çox təəssüf ki, beynəlxalq münasibətlərdə də oxşar davranış sərgiləyən dövlətlər var. Məsələn, Rusiya heç kimdən icazə almadan Qara dənizin dibi ilə Türkiyəyə, Baltik dənizinin dibi ilə Almaniyaya qaz kəməri çəkir. Həm də beynəlxalq sulardan keçməklə. Amma Xəzərin dibinin orta xətt üzrə bölünməsinə baxmayaraq, iki qonşu dövlətə eyni tipli kəmərin çəkilməsinə imkan vermir. Baxmayaraq ki, ən azı 4 Xəzəryanı ölkə Xəzərin dibindəki karbohidrogen ehtiyatları istismar edir və Xəzərin dibi ilə çəkilmiş neft və qaz kəmərlərinin uzunluğu min kilometrlərlə ölçülür. Türkmənistanın istismar etdiyi yataqlarla Azərbaycanın istismar etdiyi yataqlar arasında məsafə isə 40-50 kilometrdir.

Q.Həsənquliyev deyir ki, dünya beynəlxalq hüquqla, məntiqlə yox, cəngəllik qanunları ilə idarə olunur, kim güclüdürsə, o da haqlıdır.

Deputat İranın da etirazına münasibət ifadə edərək vurğulayır ki, guya bu ölkə Allahın qanunları ilə idarə olunur: "Mən İran mollalarından soruşuram, əgər Türkmənistandan Rusiyaya belə bir kəmər çəkilsəydi etiraz edə bilərdinizmi? Rusiya sizin etirazı milçək vızıltısı hesab edər, etiraz edən dilinizi dibindən qopardardı. Amma bizi arxasız görüb dil uzadırsınız. İnşallah ilahi ədalət öz yerini gec-tez tapar".

Deputat: İkirəqəmli inflyasiyanın səbəbi monopoliyalardır

"Yeni Müsavat" qəzetində isə "Əli Məsimli: "İkirəqəmli inflyasiyanın əsas törədicisi monopoliyalardır" sərlövhəli məqalə oxumaq olar.

Müəllif hesab edir ki, hazırda dünyada neftin qiymətlərini salan proseslər getdikcə də dərinləşir, ABŞ-Çin ticarət savaşı, dünyada və Çində iqtisadi artım sürətinin zəifləməsi həm də yeni qlobal böhran gözləntilərini artırır.

Bu şəraitdə müəllif 2015-2016-cı illərdəki problemlərin yenidən meydana çıxmaması üçün Azərbaycan hökumətinin hansı addımları atmalı olması barədə iqtisadçı-alim, Milli Məclisin İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsinin üzvü Əli Məsimli ilə söhbətləşir.

Müəllifə görə, dünyada gedən iqtisadi və siyasi proseslər Azərbaycan kimi resurs ölkələri üçün heç də əlverişli şərtlər formalaşdırmır.

Ə.Məsimliyə görə isə, hazırda dünya iqtisadiyyatı çox təhlükəli bir fazadadır.

"Siyasi gərginliyin artan xətlə getməsi, qlobal "ticarət müharibəsi" və beynəlxalq maliyyə bazarlarında vəziyyətin mürəkkəbləşməsi və s. kimi problemlər qlobal böhran təhlükəsi yaradır".

İqtisadçı deyir ki, bu fonda belə bu il Azərbaycan iqtisadi artım tempi, xarici ticarət və daxili maliyyə balanslarının tarazlığı ilə makroiqtisadi sabitliyi təmin edə bilir.

Deputat hesab edir ki, Azərbaycan maliyyə bazarının dünya maliyyə bazarı ilə əlaqəsinin zəifliyi, manatın məzənnəsini Mərkəzi Bankın müəyyən etməsi dünya iqtisadiyyatında gedən mənfi proseslərin ölkə iqtisadiyyatına birbaşa təsirinə imkan vermir: "Amma, təbii ki, dolayı təsirlər var və hadisələrin gedişi də göstərir ki, bu təsir getdikcə güclənəcək...", Ə.Məsili belə qənaət ifadə edir.

Ə.Məsimliyə görə, Azərbaycan iqtisadiyyatının neft amilindən asılılığı

qarşıdakı illərdə dünya iqtisadiyyatında gedən proseslərdəki çağırışlara adekvat cavablar axtarmağı zərurətə çevirib.

Deputat deyir ki, bu, ilk növbədə dünya bazarında neftin qiymətinin psixoloji həddən aşağı enərək qeyri-müəyyənlik zolağına daxil olmasından doğan problemlərlə bağlı olacaq: "Beynəlxalq aləmdəki gərginliyi artıran həmin amillər neftin ucuzlaşmasına səbəb olur. Qlobal "ticarət mühabirəsi" də Azərbaycana müəyyən dərəcədə təsir edəcək. Bu isə manata həm iqtisadi, həm də psixoloji xarakterli təzyiqləri artırır".

Ə.Məsimli bu təsirləri minimal hala salmaq üçün islahatları dərinləşdirməklə iqtisadiyyatın neft amilindən asılılığının azaldılmasını, iqtisadiyyatın liberallaşdırılmasını, islahatlarda dünya təsərrüfat sistemində əsas trendləri nəzərə almaqla çevik dəyişikliklər edilməsini, korrupsiya, inhisarçılıq və ondan qaynaqlanan neqativlərin aradan qaldırılmasını, ölkədə həyata keçirilən sosial paketlərin bəhrəsini monopoliyanın yox, əhalinin görməsinin etibarlı şəkildə təmin olunmasını təklif edir.

"Ölkədə ikirəqəmli inflyasiyanın əsas törədicisi monopoliyalardır, ikinci sosial paketin hələ gələn aydan, yəni sentyabrdan həyata keçilməyə başlanılması planlaşdırılsa da, bu məsələ gündəmə gələndən monopoliya əhalinin güzəranının pisləşməsinin qarşısının alınmasına yönəldilən həmin 5,3 milyard manat pulun xeyli hissəsini ələ keçirmək üçün süni qiymət artımı və sair mexanizmlərini işə salıb", deyə Ə.Məsimli bildirir.

Deputata görə, bunun qarşısının qətiyyətlə alınması hökumətin vacib borcudur, süni qiymət artımına qarşı təsirli və işlək mexanizm tətbiq edilməlidir ki, artan maaş, pensiya və digər ödənişlər onun "yeminə" çevrilməsin.

Ə.Məsimli kredit faiz dərəcələrinin aşağı salınması, bank sisteminin real sektorla əlaqəsinin gücləndirilməsi, ölkədə sərmayə qoyuluşları sahəsində durğunluq və azalmanın davam etməsinin aradan qaldırılmasını da təklif edir.

Deputata görə, ölkədə sərmayə qoyuluşları sahəsində durğunluq və azalmanın davam etməsi nəticəsində onun həcmi 2014-cü ildəki ÜDM-in 30 faizindən indi ÜDM-in 16 faizi səviyyəsinə enib və bu, hazırkı şəraitdə məqbul sayıla biləcək həddən 2 dəfə aşağıdır.

Ə.Məsimli dünya neft bazarında qiymətin kəskin azalaraq 34-42 dollar həddinə enməsi üçün fundamental iqtisadi əsaslar olmadığını, həm də qiymətin iqtisadi amillərdən daha çox iqtisadi-siyasi amillərdən və siyasi oyunlardan asılı olduğunu bildirir: "Əgər neftin qiymətinə real təsir gücünə malik olan ABŞ qiyməti aşağı salmaqla rus rublunu dəyərsizləşdirib Rusiya iqtisadiyyatına növbəti zərbə vurmaq mexanizmini daha ciddi-cəhdlə işə salsa, onda bu ssenarinin Azərbaycana da mənfi təsiri güclü ola bilər", deyə Ə.Məsimli bəyan edir.

Deputat ölkədə qeyri-neft sahəsinin inkişaf etdiyini desə də, bunun daxili bazarın yerli məhsullarla təmin edilməsi, bu sahənin ixracının nəzərəçarpan dərəcədə artması baxımından məqbul hesab oluna biləcək inkişaf səviyyəsinə çatmadığını bildirir: "İqtisadiyyatımızın neftdən asılılığı qeyri-neft sektorundan asılılığından daha güclü olduğundan, hələlik qeyri-neft sektorunun inkişafı üçün atılan addımlar neft kəskin ucuzlaşdığı təqdirdə Azərbaycan iqtisadiyyatını böhrandan qorumaq üçün yetərli miqyasda və inkişaf səviyyəsində deyil", deyə iqtisadçı qeyri-neft sektorunun inkişaf səviyyəsi barədə mövqeyini bildirib.