Media-icmal 18.09.18

12 ildir ki, fəaliyyətdə olan Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəmərinin əhəmiyyəti, əmanət və kredit faizlərinin kəksin fərq səbəbləri, uşaq müavinətlərinin yetərsizliyi, ölkədə istehsal edilən avomobillərin dövlət qurumlarına satışı və s. məsələlər bugünki (18 sentyabr, 2018-ci il) medianın aparıcı mövzularındandır.

Böyük layihlərə yol açan polad kəmər

"Azərbaycan" qəzeti "Azərbaycanı dünya ilə birləşdirən polad kəmər" sərlövhəli məqalədə artıq 12 ildir ki, istismarda olan Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəmərinin fəaliyyətini dəyərləndirir.

Müəllif 16 il öncə, 2002-ci il sentyabrın 18-də Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) əsas ixrac neft kəmərinin təməli qoyularkən keçmiş prezident Heydər Əliyevin çıxışından sitat gətirir: "Gördüyümüz işlər Azərbaycanın gələcəyi üçündür".

Yazı müəllifi deyir ki, həmin tarixdən 16 il keçən bir vaxtda o zaman deyilən ifadənin arxasında genişmiqyaslı işlər, qlobal layihələr dayandığı daha aydın dərk edilir, belə ki, BTC özündən sonra neçə-neçə meqalayihəyə yol açdı.

Müəllif 16 il öncə baş vermiş təməlqoyma mərasimini təkcə Azərbaycan üçün yox, bütün region üçün "tarixi gün" kimi qiymətləndirir.

2002-ci il sentyabrın 18-i təkcə Azərbaycanın deyil, bütün regionun həyatında tarixi bir gündür.

Müəllif iddia edir ki, bu kəmərin çəkilişinə güclü müqavimət olub: "BTC Heydər Əliyevin dərin zəkası, gərgin mübarizəsi və dünyadakı siyasi nüfuzu sayəsində araya-ərsəyə gəlmişdir. O zaman kəmərin çəkilişinə mane olmaq istəyən qüvvələr yüz bəhanə gətirərək işləri əngəlləməyə çalışırdılar. İstər xaricdəki bədxahlarımız, istərsə də layihənin ölkə daxilindəki əleyhdarları Azərbaycanın xətti doldurmaq üçün yetərincə neftinin olmadığını, marşrutun düzgün seçilmədiyini, seysmik cəhətdən təhlükəli zonalardan keçdiyini, ekologiyaya böyük zərbə vuracağını söyləyərək, onun özünü doğrultmayacağını deyirdilər".

Məqalə müəllifi deyir ki, Bakı-Tbilisi-Ceyhan kəmərinin nəql etdiyi neft indiyədək 4000-ə yaxın tankerə yüklənərək dünya bazarlarına yola salınıb.

Müəllif vurğulayır ki, hazırda BTC ilə "Azəri-Çıraq-Günəşli" yataqlarından çıxarılan neft, "Şahdəniz" yatağından əldə olunan kondensat, müəyyən miqdarda Türkmənistan və Qazaxıstan nefti də nəql edilir və Xəzərin karbohidrogenlərinin uzun müddətdir ahəngdar və təhlükəsiz nəqli BTC-nin böyük uğurudur: "Regionda enerji ixracının başlıca arteriyası hesab olunan bu boru kəməri zəngin enerji ehtiyatlarının dünya bazarlarına çıxarılmasında mühüm rol oynayır. Qapalı Xəzər hövzəsi və bütün dünya bazarlarına asan çıxışı olan Aralıq dənizi arasında ilk birbaşa əlaqəni də məhz BTC yaradıb".

BTC-nin göstəriciləri barədə danışan müəllif deyir ki, kəmərin uzunluğu 1768 kilometrdir, gündəlik ötürücülük gücü 1,2 milyon bareldir, üç ölkənin ərazisində 8 nasos və 98 siyirtmə stansiyası var, bir neçə dağ silsiləsindən adlayan BTC 3 min yol, dəmir yolu, yeraltı və yerüstü kommunikasiya xətləri ilə kəsişir, Türkiyədə eni 500 metrə çatan Ceyhan çayının yerləşdiyi ərazidəki keçid də daxil olmaqla, 1500-dən artıq su hövzəsinin altı ilə uzanır.

Müəllif hesab edir ki, BTC-nin əhəmiyyəti həm də özündən sonrakı qlobal layihələrin təməlində dayanmasıdır, başqa sözlə, əgər BTC olmasaydı, bu gün nə Bakı-Tbilisi-Ərzurum olardı, nə TAP, nə də TANAP...: "Ulu öndər Heydər Əliyev uzaqgörənliklə Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəmərinin Azərbaycanın böyük inkişafına təkan verəcəyini və yeni meqalayihələrə yol açacağını dəqiqliklə müəyyən etmişdi. Məhz bu düzgün xətt ölkəmizi böyük inkişaf yoluna çıxarmışdır".

Əmanətlərin və bank kreditlərinin faiz "tərəzi"si

"Yeni Müsavat" qəzetində "Əmanət və kredit faizləri arasında uçurum dərinləşir" sərlövhəli məqalə oxumaq olar.

Müəllif ölkənin bank sistemində qoyulan əmanətlərə verilən fazilərin azalmasını, bankların verdikləri kredit faizlərinin artması və bunun səbəblərini iqtisadçı-ekspert Vüqar Bayramovla müzakirə edir.

Müəllif rəsmi statistikaya istinadən deyir ki, bu il iyulun 1-nə görə, yanvar-iyul aylarında Azərbaycanda bankların və bank olmayan kredit təşkilatlarının kredit portfeli 3,5% artaraq 12 milyard 170,1 milyon manata çatıb.

Amma müəllif kreditləşmə müstəvisində Azərbaycan banklarının əmanət və kredit faizləri arasındakı fərqin getdikcə artdığını xüsusi vurğulayır.

İqtisadçı-ekpert, Vüqar Bayramovun deməsinə görə, aparıcı banklar artıq xarici valyutada olan əmanətlərə illik 0,1 faiz dividend təklif edirlər,bəzi banklarda hətta avro depozitləri dividendsiz qəbul olunur: "Manat əmanətləri də cəlbediciliyi itirməkdədir. İllik əmanətlər 7 faiz gəlir gətirir. İllik 7 faizlik əmanət qəbul edən banklar gündəlik tələbat kreditlərinin faizini 30-dək yüksəldiblər. Mərkəzi Bankın Azərbaycan üzrə orta kredit faizinin 11,9 faiz olduğunu açıqlamasına baxmayaraq, sistem əhəmiyyətli banklarda apardığımız statistik monitorinqlər göstərir ki, gündəlik tələbat kreditləri üzrə faizlər orta hesabla 29 faizdən az deyil. Bu isə o deməkdir ki, bank vətəndaşdan 7 faizlə aldığı manatı digər vətəndaşımıza 4 dəfə baha faizlə kredit formasında təklif edir. Xarici valyutalar üzrə isə daha yüksək fərq müşahidə edilməkdədir".

Ekspert deyir ki, Mərkəzi Bankın rəsmi statistikasına əsasən, bu ilin iyul ayında banklarda fiziki şəxslərin əmanət portfeli iyun ayına nisbətən 8 milyard 109 milyon manatdan 8 milyard 49 milyon manata enib, bu isə depozit portfelində aylıq 60 milyon manat azalma deməkdir.

"Kredit qoyuluşlarının 12 milyard 170 milyon manat olduğunu nəzərə almaqla, fiziki şəxslər üzrə əmanət portfeli ümumi kreditləşmənin 66 faizindən çoxunu təşkil edir. Belə olan halda isə əmanət faizləri ilə kredit faizləri arasındakı bu uçurumu izah etmək çox çətindir".

V.Bayramov hesab edir ki, əmanətlərin aşağı faizlə cəlb edilməsi bank yığımlarına marağın azalmasının səbəblərindən biridir.

Ekspertə görə, daha bir səbəb bəzi bankların kreditləşmə çətinliklərilə bağlı böyük həcmdə əmanət cəlb etməkdə maraqlı olmamaları və əhaliyə verilən kredit faizlərini yüksəltməsidir.

V.Bayramov deyir ki, yüksək kredit faizləri bankların risklərini nəinki sığortalamır, əksinə, onlar üçün yeni risklər yaradır və problemli kreditlərin həcminin artması bunun göstəricisidir: "Belə ki, Mərkəzi Bankın statistikasına görə, bu ilin may ayında 1 milyard 710 milyon manat olan problemli kreditlərin həcmi iyunda 1 milyard 745 milyon manata, iyulda 1 milyard 782 milyon manatadək yüksəlib. Deməli, uzun müddət davam edən yüksək bank faizləri fonunda problemli kreditlərin həcmində də artımlar müşahidə edilir. Qeyd edək ki, problemli kreditlərin artımı yalnız xarici valyuta deyil, həmçinin manat kreditlərində də müşahidə edilir".

Ekspertə görə, kredit faizlərinin tənzimlənməsi, bank sektorunda rəqabətin gücləndirilməsi istiqamətində tədbirlərin genişləndirilməsinə ehtiyac var.

Yetərsiz müavinətlər və gələcək...

"Novoye Vremya" qəzetində isə "Uşaq müavinətləri artıb, amma kifayət qədərmi?" sərlövəhli məqalə diqqət cəlb edir.

Müəllif sentyabrın 17-dən başlamış yeni dərs ilində məktəblilərin ailəni zəruri əlavə xərclərə cəlb etməsini gündəmin müzakirəsinə daşıyır.

Yazı müəllifi deyir ki, ölkədə orta təhsil pulsuz olsa da, valideynlərin təhsil üçün xərcləri qaçılmazdır və əgər ailədə bir neçə məktəbli olarsa, xərclər daha da artır.

Bundan irəli gələrək, müəllif uşağın gələcəyinə görə, ailə ilə birgə dövlətin də üzərinə məsuiyyət düşdüyünü bildirir.

Müəllif vurğulayır ki, bu sahədə son illər xüsusilə aztəminatlı ailələrə ödənilən sosial müavinətlər artıb: "Amma onu manat ifadəsində real həyatla müqayisə etsək, heç də ürəkaçan vəziyyət görünmür".

Müəllif deyir ki, ünvanlı sosial müavinət alan aztəminatlı ailələrin içində məktəblilər az deyil və bu il bu sosial müavinət 14 manat və ya 12% artaraq 130 manat təşkil edib, bu il uşaqalar üçün yaşayış minimumu isə 154 manatdır.

Müəllifin sözlərinə görə, bu məbləğ isə real olaraq təkcə kasıblıq içində yox, yoxsulluq içində yaşayıb, böyümək deməkdir: "Belə mövcud şəraitdə onların sağlam böyüməsi az inandırıcıdır, ümumiyyətlə, bu halda burada hansısa rahatlıqdan, yaxşı təhsildən danışmağın sadəcə yeri yoxdur".

Yazı müəllifi bidirir ki, 5 və daha çox uşaq olmaqla çoxuşaqlı ailələrə 1yaşından 18 yaşınadək olan hər uşağa görə vəsait verilir, bu ilin martına qədər bu vəsait 30 manat idi, bu ilin mart ayından 10% artırılıb.

Müəllif Azərbaycanda ailələrə verilən uşaq vəsaitlərinin qaneedici olmadığını deyir, həm də əlavə edir ki, sosialyönümlü olduğunu iddia edən dövlət yol tikintisinə, müxtəlif tədbirlərə pul tapır: "Bu da vacibdir və lazımdır, amma düşünürük ki, böyüməkdə olan nəsilə qayğı başlıca prioritetlər sırasında yer almalıdır".

Müəllif deyir ki, 2013-cü ildən bir yaşa qədər olan uşağa görə aztəminatlı ailəyə 45 manat vəsait verilirdi, ancaq bu il bu vəsait 10% artırılıb.

Yazı müəllifi isə xatırladır ki, son 5 ildə neftin qiymətinin kəsin düşməsi, qiymətlərin bahalaşması, əhalini gəlirlərinin azalması, təkcə uşaq yeməkləri və pamperslərin nə qədər bahalaşması kimi hadisələr baş verib.

Müəllif həm uşağa qulluğa, həm dekretə görə və s. sahələrdə uşaqlarla bağlı verilən müavinətlərin heç də yetərli olmadığını deyir.

Müəllif hesab edir ki, uşaqlara, ilk növbədə isə aztəminatlı ailələrdə uşaqlara dövlət tərəfindən qayğı daha da əhəmiyyətli olmalıdır, əks halda gələcəkdə dövlət xəstə, şikəst şəxslərin saxlanması və müalicəsinə əlavə xərclər ayırmalıdır və təkcə ona görə ki, uşaqlıqda onların qidalanmasına "qənaət" ediblər.

Dövlətin özünə satılan avtomobillər

"Marja.az"da isə "Azərbaycanda yığılan minik avtomobilləri anbarlarda qalıb" sərlövəhli məqalə maraq cəlb edir.

Müəllif deyir ki, 2018-ci ilin yanvar-avqust aylarında Azərbaycanda cəmi 311 ədəd minik avtomobili istehsal edilib, daha doğrusu yığılıb.

Müəllif xatırladır ki, 2018-ci ilin yanvar-iyul ayları (8 ayda) ərzində Azərbaycanda 269 ədəd minik avtomobili istehsal edilib, beləliklə, avqust ayında istehsal 42 ədəd artıb, iyulda artım 139 ədəd təşkil edib.

Müəllif Dövlət Statistika Komitəsinə istinadən bildirir ki, minik avtomobili istehsalı əvvəlki ilin müvafiq dövrünə nisbətən 10,4 dəfə artıb.

Müəllif deyir ki, artımın yüksək olmasına o qədər də diqqət yetirməyə dəyməz, ona görə ki, 2017-ci ilin eyni dövründə Azərbaycanda minik avtomobili istehsalı dayanmışdı.

Bu il sentybarın 1-nə istehsal olunmuş 311 ədəd minik avtomobilinin 131 ədədi anbarlarda olub, avqustun 1-nə isə hazır məhsul ehtiyatı 108 ədəd təşkil etmişdi, beləliklə anbarda yığılan minik avtomobillərinin sayı 23 ədəd artıb.

Müəllifin sözlərinə görə, avqustun 1-də Bakının Qaradağ rayonunun Lökbatan qəsəbəsində Qarabağ, Böyük Vətən müharibələri, Çernobıl əlillərinə və şəhid ailələrinə 139 "Xəzər" avtomobili təqdim edilib.

Yazı müəllifi vurğulayır ki, Naxçıvan Ali Məclisi Naxçıvan Avtomobil Zavodundan, Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyəti yanında Avtomobil Nəqliyyatı ilə Sərnişindaşıma İdarəsi isə Neftçala Avtomobil zavodundan avtomobillər almışdı.

Neftçala Avtomobil Zavodunun əsas sahibi "Azərmaş" ASC-nin İdarə Heyətinin sədri Emin Axundov bildirmişdi ki, hökumət qurumlarından ümumilikdə 40-a yaxın "Xəzər" avtomobili sifariş verilib: "Xəzər" avtomobillərini sifariş verən qurumlar arasında İqtisadiyyat, Energetika və Vergilər Nazirlikləri, Mərkəzi Seçki Komissiyası (MSK) var".

Bu ilin martında Neftçala Avtomobil Zavodu (Khazar) işə düşüb, həmçinin Azərbaycanda Naxçıvan Avtomobil Zavodunda (NAZ-Lifan) fəaliyyət göstərir.