Media-icmal 22.07.2016

         Ölkənin mətbuat tarixinə rəsmi baxış, gələcək nəsillərə qoyulan borc mirası, iqtisadiyyatda inflyasiya və devalvasiya problemləri, dövlət qurumlarında “ölü canlar”ın dövlət pullarını mənimsəmələri bugünkü medianın aparıcı mövzusudur.

H.Əliyev hələ sovet dönəmində

“Azərbaycan” qəzetində 22 iyul Milli Mətbuat günü ilə bağlı “üclü media jurnalist məsuliyyətinə söykənməlidir” (http://www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=101556) sərlövhəli məqaləni oxumaq olar.

         Müəllif öz düşüncəsi qədər bu mətbuatın müstəqillik tarixinə nəzər salır. Maraqlı budur ki, məqalədə vaxtilə bu tarixin beşiyi başında duranların adı yada salınmır, mövcud siyasi “ənənə”yə uyğun ritorika yer alır. Müəllif keçmiş prezident H.Əliyevin hələ Azərbaycana rəhbərlik etdiyi sovet dönəmində jurnalist müstəqilliyini təmin etdiyini deyir: “Hələ ötən əsrin 70-80-ci illərində - ümummilli lider Heydər Əliyevin Sovet Azərbaycanına rəhbərliyi dövründə mətbuata ideoloji basqıların qarşısı alınmış, qəzet və jurnalların müstəqilliyi xeyli dərəcədə təmin olunmuşdu”.

         Müəllif o zaman jurnalistika fakültəsinin yaradılmasını, indi mətbuatda çalışan orta və yaşlı nəslin nümayəndələrinin çoxunun sovet dövründə “yetişdikləri”ni deyir.

         Müəllif müstəqil milli mətbuatın yarandığı XX əsrin 90-cı illərdəki hadisələrə də öz bucağından baxır. Milli azadlıq mübarizəsi və bu müabrizə fonunda yetişən azad mətbuat barədə heç nə demir və bu dövr müstəqil mətbuatın formalaşmasını belə təqdim edir: “Ulu öndər Heydər Əliyevin 1993-cü ilin iyununda xalqın təkidli tələbi ilə hakimiyyətə qayıdışından sonrakı dövrdə Azərbaycan mətbuatının inkişafında keyfiyyətcə yeni mərhələ başlandı”. Məqalədə 1998-ci ildə mətbuat üzərində senzuranın ləğvi zamanın tələb və diqtəsi yox, ölkə rəhbərliyinin iradəsi kimi analadılır.

         Məqalədə dövlətin media və jurnalistlərə qayğısı, jurnalist məsuliyyəti və s. haqda danışılır, amma nədənsə azad mətbuatın keşiyində durduqlarına görə öldürülən, zorakılqlara məruz qalan, zindanlara salınan jurnalistlər barədə heç nə deyilmir. 

Gələcək nəsillərin borc girovluğu

“Azadlıq” qəzetində dərc edilən “Hökumət 66 milyardı necə talan edib?” sərlövhəli (http://www.azadliq.info/147779.html) məqalədə bu talançlığın mahiyyəti araşdırılır.

         Müəllif Azərbaycanın bütün parametrlər üzrə dünyada ön sıralarda olmağa potensialı olduğu halda bunu edə bilməməsini belə izah edir: “Amma ən böyük imkanlar da səriştəsiz, acgöz, ədalətsiz adamların əlində lazımsız vasitəyə çevrilir. Azərbaycan hakimiyyəti də uzun illər ərzində Allahın bəxş etdiyi yeraltı və yerüstü sərvətləri şəxsi maraqlar naminə istifadə etdi. Dövlət və xalq üçün isə bu sərvətlər heç bir əhəmiyyət kəsb etmədi”. Müəllifə görə, bu da ən zəngin bir ölkənin ən kasıb ölkələrdən də geri qalması ilə nəticələndi. Müəllif deyir ki, bu illər ərzində təkcə neftin satışından gələn vəsaitlə, ölkəni bütövlükdə ağ günə çıxarmaq olardı, hökumətdən isə yalnız dövlət və xalq sevgisi tələb olunurdu.

Müəllif 2003-cü ildən 2016-cı il iyunun 30-na qədər Dövlət Neft Fondundan (ARDNF) Azərbaycanın dövlət büdcəsinə transfertlərin ümumi həcminin 66 mlrd. dollara yaxın olduğunu deyir. Həm də Fonda daxil olan vəsaitlərin ən azı 25%-nin  gələcək nəsillərə saxlanmalı olmasını xatırladır. Amma məqalədə buna əməl edilmədiyi vurğulanır. Müəllif bunun səbəbini belə izah edir: “Bəli, korrupsiya, inhisarçılıq, hesabatsızlıq təkcə bu günün deyil, gələcək nəsillərin də taleyini qaraldır. Gələcək nəsillərin sığortasına çevrilməli olan neft pulları, bugünkü hökumətin gələcəyinin sığortası üçün mənimsənilir”.

Müəllfin düşüncəsinə görə, büdcəyə transfert edilən vəsait təyinatı üzrə, şəffaf xərclənsəydi, bu gün büdcə indikindən ən azı 5 dəfə çox olaraq xarici borca ehtiyac yeri qoymazdı. Müəllifin fikrincə, mövcud siyasət gələcəyə də ümid yeri qoymur: “Məsələ gələcək nəslin pulunu mənimsəməklə də bitmir, hökumət xarici borcun miqdarını artırmaqla, gələcək nəsilləri də borclu duruma salır, neft pulları nəinki gələcək nəsillərə saxlanmayıb, əksinə gələcək nəsilləri girova çevirib”.

Ucuzlaşan manat: sürünən devalvasiya və inflyasiya

         “Novaya Vremya” qəzetində ölkə iqtisadiyyatındakı durumu araşdıran “İnflyasiya və “sürünən devalvasiya” iqtisadiyyatı laxladır” məqaləsi dərc edilib.        

         Müəllif 2015-ci ildə manatın iki dəfə sürətli devalvasiyaya uğradığını xatırladır, həm də bu sahədə bugünkü neqativlərlə bağlı xəbərdarlıq edir:“Bu gün Azərbaycan heç də az qorxulu olmayan yeni hadisə ilə “sürünən devalvasiya” ilə üz-üzədir. Məsələn, yanvarın əvvəlində dollar 1,510 manat dəyərində idisə, bu gün bu dəyər 1,57 manata yüksəlib. Dollara və avroya münasibətdə manatın bundan sonra da zəifləyəcəyi şübhəsizdir. Bu meyl isə öz növbəsində inflyasiyaya aparır”. 

         Müəllif bu inflyasiyanın ilin əvvəlindən bu yana ayrı-ayrı sahələrdə 4-15 faiz arasında bahalaşmalara səbəb olmasına dair faktlar göstərir. Məqalədə bu inflyasiyanın nəticələri belə dəyərləndirilir: “Göründüyü kimi, iqtisadi böhran Azərbaycan iqtisadiyyatının bütün sahələrinə mənfi təsir göstərib, O təkcə iş adamlarının yox, sadə vətəndaşların da cibinə ziyan vurub”.

         Müəllif bunun səbəbini iri neft pulları ölkəyə gələn zamanlarda düşünülməmiş yürüdülən iqtisadi siyasətdə görür. Müəllifin düşüncəsinə görə, Azərbaycan məmurları ölkədə baş verən iqtisadi böhranı anlamırlar, inhisarçılığı saxlamaqla qiymətləri daha da bahalaşdırırlar.

         Müəllifə örə, ölkəni böhrandan xilas etmək üçün bəzi şərtlər yerinə yetirilməlidir və bunlardan ən başlıcası, korrupsiyanı ləğv etmək, məhkəmə sisteminin keyfiyyətini yüksəltməkdir, hələliksə, inflyasiya və “sürünən devalvasiya” iqtisadiyyatı laxlatmaqda davam edir.

“Ölü canlar” dövlət qurumlarında daha çox

“Exo” qəzetində dərc edilən “Büdcə təşkilatlarında “Ölü canlar” məqaləsində (http://www.echo.az/article.php?aid=103139) isə elə sərlövhədə adı çəkilən problem araşdırılır.

         Müəllif deyir ki, bu hal sovet dönəmində daha geniş yayılmışdı, şəxsin adı işdə təşkilatın əməkdaşı kimi qeyd edilirdi, amma özü orada çalışmırdı, maaş cədvəlinə imza atır, amma maaş almırdı.

         Məsələni ekspertlərlə araşdıran müəllif onlara istinadən bildirir: “Azərbaycanda “ölü canlar” bu gün də var, amma ölkədə qeyri-formal bazarın səviyyəsi o qədər yüksəkdir ki, bunu müəyyən etmək mümkün olmur”.

         Ekspertlərə görə, belə hallara tenderlərdə qalib gələn təşkilatlarda rast gəlmək olar. Müəyyən layihəni yerinə yetirmək üçün işçi sayı çox göstərilir, əslində isə göstərilən rəqəmin yarısı qədər işçi olur. Ekspertlər bu problemin dövlət qurumlarında daha çox olması qənaətindədirlər. Onların sözlərinə görə, dövlət pullarının cəmləşdiyi yerdə “ölü canlar” avtomatik olaraq ortaya çıxırlar. Bu yolla mənimsənilən dövlət vəsaitlərinin həcmi çox böyükdür. Ekspertlərə görə, burada haqqında danışılan rəqəmi təsəvvür etmək o qədər də asan deyil. 

         Ekspertlərin düşüncəsinə görə, bu halın arxasında bir tərəfdən əmək müqaviələrinin bağlanmaması durursa, digər tərəfdən təşkilatın işçi sayını çox göstərməsi durur.